Szczakowa
| dzielnica i część miasta Jaworzna | |||
 Huta szkła Szczakowa (2010) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Miasto | |||
| Prawa miejskie |
1933[1]–1956 | ||
| W granicach Jaworzna |
20 marca 1956[3] | ||
| SIMC |
0940743 | ||
Położenie na mapie Jaworzna Szczakowa na planie Jaworzna | |||
| 50°14′34″N 19°17′49″E/50,242778 19,296944 | |||
Szczakowa – dzielnica i część miasta Jaworzna w województwie śląskim[4][5]. W latach 1933–1956 była samodzielnym miastem, a w latach 1934–1954 także siedzibą wiejskiej gminy Szczakowa.
Toponimia
Pierwsze wzmianki o Szczakowej pochodzą z XV wieku (1427, Sczacowa). Nazwa pochodzi od średniowiecznej nazwy osobowej "Szczak"[6].
Nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie Sczakowa wymienia w latach (1470–1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[7]. Długosz wymienia ją jako osobną miejscowość.
Historia
Z dokumentu rozgraniczającego wsie królewskie i biskupie, wydanego przez Zygmunta Starego w 1519 r., wiadomo że Szczakowa była wsią królewską i należała do starostwa będzińskiego[8]. W 1767 r. powstała tu pierwsza w ówczesnej Polsce kopalnia węgla kamiennego.
Rozwój miejscowości związany był z budową linii kolejowej, przejazdem pierwszego pociągu i powstaniem dworca w 1847 r. Dwa lata później powstał posterunek pocztowy. Niedaleko zbiegały się granice trzech mocarstw. Każdy, kto przekraczał w owym czasie granice, musiał przenocować lub chociaż przejechać przez Szczakową.
W 1903 r. – staraniem społeczeństwa został zbudowany kościół. Przy jego budowie zgromadzili się ludzie różnych wyznań i narodowości, którzy mieszkali wówczas w Szczakowej. W Szczakowej były zainstalowane pierwsze latarnie gazowe w parafii jaworznickiej. Powstało wiele zakładów, np. Fabryka Portland Cementu Szczakowa (w 1952 r. pod nazwą Cementownia Szczakowa), Kopalnia Piasku „Szczakowa”, huta szkła, rozlewnia gazu, fabryka amoniaku, garbarnia, zakłady dolomitowe. W zalanym kamieniołomie tych ostatnich obecnie znajduje się ośrodek nurkowy "Koparki" – słynny w całej Europie ze względu na czystość i przejrzystość wody.
W 1924 r. z inicjatywy społecznej został zbudowany budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", później Dom Kultury im. Zdzisława Krudzielskiego. Od 2000 r. działa Koło Miłośników Szczakowej przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta Jaworzna, prowadzące działalność społeczno-kulturalną, kultywujące tradycje historyczne i propagujące wiedzę o historii miejscowości wśród młodzieży i dorosłych.
W 1956, w wyniku ustawy przyłączeniowej, Szczakowa została przyłączona do Jaworzna jako jedna z dzielnic[9].
Osoby związane ze Szczakową
- Hubert Linde – minister w II RP był w latach 1897–1905 naczelnikiem urzędu pocztowego w Szczakowej
- Antoni Popiel – rzeźbiarz, współwykonawca m.in. pomnika Kościuszki na Wawelu.
- Andrzej Wiktor Strach (1895–1940) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
- Adolf Ulrych (1895–1940) – kapitan administracji Wojska Polskiego
Nawiązania w literaturze
Losy fikcyjnego mieszkańca Jaworzna Szczakowej opisał Michał Witkowski w książce pt. Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej (wyd. "W.A.B.", Warszawa 2007). Sam autor odwiedził tę dzielnicę, by dobrze się jej przyjrzeć i na tej podstawie oprzeć swoją powieść. Nie jest to dokładne odzwierciedlenie dzielnicy, a jedynie kilka detali zawartych w książce, jak chociażby ulica Kablowa, która znajduje się w zupełnie innym miejscu niż opisana w książce.
Ciekawostki
W Szczakowej znajdują się tereny byłej Kopalni Piasku "Szczakowa"[10]. Większość tego obszaru poddawana jest rekultywacji poprzez zalesianie, nieprzerwanie od 1959 roku. Stosunek wielkości powierzchni zrekultywowanej do zajętej ogółem od początku działalności Kopalni stanowi 1:1,12 i jest jednym z najwyższych w całym przemyśle wydobywczym w Polsce[11].
W lasach rosnących na terenach byłej kopalni można znaleźć nietypowe przykłady land-artu, które powstały wskutek decyzji Nadleśnictwa Chrzanów. Znajdują się tam 3 znaki ułożone poprzez specyficzne nasadzenie drzew[12].
Strzałka Północy "Kompas z Bukowna"
Powstała w 2000 roku. Tworzą ją sosny, brzozy i dęby czerwone. Jest czytelna jedynie z lotu ptaka. Zajmuje około 110 tysięcy metrów kwadratowych (około 15 pełnowymiarowych boisk do gry w piłkę nożną). Wskaźnik nazywany „Kompasem z Bukowna” jest prawdopodobnie jednym z największych na świecie znaków geodezyjno-topograficznych.
JP II
Powstał w 2006 roku. Zajmuje około 30 tysięcy metrów kwadratowych powierzchni. To tyle ile 23 baseny olimpijskie lub cztery pełnowymiarowe boiska do gry w piłkę nożną.
Kwadraty
Najmłodszy znak, jako jedyny może być dostrzeżony z ziemi, w dodatku jest najłatwiej dostępny ze wszystkich tych obiektów. Zajmuje 10 tysięcy metrów kwadratowych.
Przypisy
- ↑ Dz.U. z 1933 r. Nr 81, poz. 596
- ↑ Maria Leś-Runicka: Nasze dzielnice: Szczakowa – miasto. Bezplatny Tygodnik Jaworznicki "Extra", 2014-11-13. [dostęp 2019-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-13)].
- ↑ Dz.U. 1956 nr 7 poz. 33
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2025
- ↑ Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1987, s. 236, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343.
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, str. 228.
- ↑ J. Łepkowski: Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, Warszawa 1863, s. 29 [1].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 5 marca 1956 r. w sprawie utworzenia powiatu miejskiego Jaworzno w województwie krakowskim (Dziennik Ustaw nr 7 z 1956 r., poz. 33)
- ↑ Odkrywkowe kopalnie piasku w Jaworznie – GIStoria – GIS, mapy i historia [online], gistoria.pl [dostęp 2024-06-19].
- ↑ Co z tą piaskownią? [online], Zapiski ze Starej Leśniczówki, 1 sierpnia 2017 [dostęp 2024-06-19] (pol.).
- ↑ Bukowno - "Strzałka Północy" i inne znaki widoczne z lotu ptaka - Strażnicy Czasu [online], www.straznicyczasu.pl [dostęp 2024-06-19].
Linki zewnętrzne
- Galeria Podwórkowa Freba – Cementownia Szczakowa
- Szczakowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 817.
