Strefa czasowa
Strefa czasowa – wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje jednakowy czas (czas strefowy). Przeważnie jest on średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy, który różni się o całkowitą liczbę godzin od czasu uniwersalnego. Są jednak wprowadzone urzędowo strefy, w których czas różni się od czasu uniwersalnego o niecałkowitą liczbę godzin.
Geneza i zasady podziału
± 30 minut
1 godzina ± 30 minut
2 godziny ± 30 minut
3 godziny ± 30 minut
−1 godzina ± 30 minut
± 30 minut
1 godzina ± 30 minut
2 godziny ± 30 minut
Wszystkie punkty położone na tym samym południku mają ten sam czas lokalny (miejscowy). Każda zmiana długości geograficznej powoduje zmianę lokalnego czasu – gdy ludzie zaczęli przemieszczać się coraz częściej i szybciej, stawało się to bardzo niewygodne. Czas uniwersalny i strefy czasowe zostały zaproponowane w 1878 roku przez kanadyjskiego wynalazcę Sandforda Fleminga, zaś wprowadzono je w 1884 roku.
Całą Ziemię podzielono na 24 strefy czasowe o szerokości 15° każda. W praktyce strefy czasowe o granicach wytyczonych przez południki obowiązują jedynie na morzach i oceanach. Na lądach ich kształt jest zmodyfikowany tak, by w małych i średnich państwach obowiązywała tylko jedna strefa czasowa. Większe państwa znajdują się zwykle w kilku strefach czasowych (m.in. Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Rosja, Australia), choć nie jest to regułą – w Chinach obowiązuje jedna strefa czasowa, pomimo iż różnica w czasie słonecznym między wschodnimi i zachodnimi prowincjami wynosi ponad 4 godziny.
Poza standardowymi strefami, pomiędzy którymi różnice w czasie mierzone są pełnymi godzinami, istnieją strefy o różnicach rzędu 30 minut (m.in. UTC+3:30 używana w Iranie) lub kwadransu (m.in. UTC+5:45 w Nepalu). W przeszłości funkcjonowały także strefy o bardziej nieregularnych różnicach, jak np. UTC+0:20, stosowana w Holandii przed II wojną światową.
Czas strefowy używany jest również na morzach i oceanach, gdzie zegary przestawia się po przepłynięciu wielokrotności południka 15 stopni[1].
Na obowiązującą w danym kraju strefę czasową nierzadko wpływ ma czas stosowany w sąsiednich państwach. Przykładowo Hiszpania i Francja znajdują się w strefie UTC+1:00, wspólnej ze znaczną częścią Europy, choć położone są na długościach geograficznych odpowiadających strefie UTC+0:00. Strefę czasową w Hiszpanii zmieniono z UTC+0:00 na UTC+1:00 po dojściu do władzy gen. Franco, który chciał w ten sposób symbolicznie zbliżyć kraj do nazistowskich Niemiec. Taką samą zmianę wprowadzono we Francji pod naciskiem Hitlera po kapitulacji tego kraju w 1940 r. W Hiszpanii po demokratyzacji kilkukrotnie podejmowano debatę nad zmianą strefy czasowej – za każdym razem zakończoną zachowaniem status quo[2]. Na niektórych wyspach leżących na Oceanie Spokojnym na wschód od południka 180° (tj. na półkuli zachodniej), jak Tokelau czy Tonga związki polityczno-ekonomiczne z państwami wschodniej półkuli (Australia, Nowa Zelandia) spowodowały zaadaptowanie niestandardowych stref, jak UTC+14:00, które poprzez przesunięcie o 24 godziny w przód względem standardowych dla tych długości stref typu UTC-10:00, zapewniają spójność daty z tymi krajami (jednocześnie powstaje jednak różnica nawet 26 godzin między tymi wyspami a podobnie położonymi terytoriami, w których te strefy nie funkcjonują).
Czas letni
Na faktyczny czas w poszczególnych krajach wpływ ma także przestrzeganie bądź nie czasu letniego. W jego wyniku część krajów dokonuje w okresie letnim (odmiennym dla półkuli północnej i południowej) przestawienia czasu o godzinę w przód względem standardowego. Data dokonania zmiany często jest przy tym odmienna dla różnych terytoriów – na północ od równika zmianę na czas letni wykonuje się w marcu lub kwietniu, a odwrotną w okresie od września do listopada, na południe od równika czas letni wprowadza się we wrześniu lub październiku, a powrót następuje między lutym a kwietniem. Zdarza się, że czas letni obowiązuje jedynie w części kraju (np. w Kanadzie zmiany nie dokonuje się między innymi w prowincji Saskatchewan).
Linia zmiany daty
Międzynarodowa linia zmiany daty przebiega wzdłuż granicy stref od UTC+12:00 do +14:00 i UTC-12:00, częściowo pokrywając się z południkiem 180°. Czas obowiązujący na terytoriach położonych na zachód od tej linii jest przesunięty o dobę do przodu względem czasu terytoriów położonych na wschód od niej; np. na Fidżi (UTC+12:00) jest zawsze ta sama godzina co na wyspie Baker (UTC-12:00), choć data stale różni się o jeden dzień.
Lista stref czasowych i terytoriów w nich leżących
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Johnston
Polinezja Francuska (Wyspy Tubuai, Tuamotu, Wyspy Towarzystwa)- Stany Zjednoczone (Hawaje)
Wyspy Cooka
Półkula północna. Czas letni: UTC-9:00
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC-8:00
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC-7:00
Kanada (zachód)
Meksyk (Kalifornia Dolna)- Stany Zjednoczone (zachód)
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC-6:00
- Kanada (środkowy zachód)
- Meksyk (zachód)
- Stany Zjednoczone (środkowy zachód)
Strefa całoroczna
Belize
Chile (Wyspa Wielkanocna)
Ekwador (Prowincja Galápagos)
Gwatemala
Honduras- Kanada (Saskatchewan)
Kostaryka
Nikaragua
Salwador
Półkula północna. Czas letni: UTC-5:00
- Kanada (środkowy wschód)
- Meksyk (środek i wschód)
- Stany Zjednoczone (środkowy wschód)
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC-4:00
Bahamy- Kanada (środkowy wschód) – EST
Kuba- Stany Zjednoczone (wschód) – EST
Turks i Caicos
Strefa całoroczna
Anguilla
Antigua i Barbuda
Antyle Holenderskie
Aruba
Barbados
Boliwia
Brazylia (zachód)
Brytyjskie Wyspy Dziewicze
Dominika
Dominikana
Gwadelupa
Grenada
Gujana- Kanada (wschodni Quebec)
- Martynika
Montserrat
Portoryko
Saint Kitts i Nevis
Saint Lucia
Saint Vincent i Grenadyny
Trynidad i Tobago
Wenezuela
Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
Półkula północna. Czas letni: UTC-3:00
Bermudy
Grenlandia (Qaanaaq, Baza kosmiczna "Pituffik")- Kanada (wschód)
Półkula południowa. Czas letni: UTC-3:00
Półkula północna. Czas letni: UTC-2:30
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC-2:00
Półkula południowa. Czas letni: UTC-2:00
- Brazylia (południowy wschód)
Strefa całoroczna
- Brazylia (wyspy atlantyckie)
Georgia Południowa i Sandwich Południowy
Półkula północna. Czas letni: UTC-1:00
- Grenlandia (większość obszaru)
Strefa całoroczna
Półkula północna. Czas letni: UTC+0:00
Strefa całoroczna
- Grenlandia (Danmarkshavn, Park Narodowy Grenlandii i okolice)
Półkula północna. Czas letni: UTC+1:00
Guernsey
Hiszpania (Wyspy Kanaryjskie, Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej)
Irlandia
Jersey
Portugalia
Wielka Brytania
Wyspa Man
Wyspy Owcze
Strefa całoroczna
Algieria
Angola
Benin
Czad
Demokratyczna Republika Konga (zachód)
Gabon
Gwinea Równikowa
Kamerun
Kongo
Maroko (w czasie Ramadanu +0:00)
Niger
Nigeria
Republika Środkowoafrykańska
Sahara Zachodnia (w czasie Ramadanu +0:00)
Tunezja
Półkula północna. Czas letni: UTC+2:00
Albania
Andora
Austria
Belgia
Bośnia i Hercegowina
Chorwacja
Czarnogóra
Czechy
Dania- Francja
Gibraltar- Hiszpania
Holandia
Jan Mayen
Kosowo
Liechtenstein
Luksemburg
Macedonia Północna
Malta
Monako
Niemcy- Norwegia
Polska
San Marino
Serbia
Słowacja
Słowenia
Svalbard
Szwajcaria
Szwecja
Watykan
Węgry
Włochy
Półkula południowa. Czas letni: UTC+2:00
- Brak od września 2017[3].
Strefa całoroczna
Botswana
Burundi- Demokratyczna Republika Konga (wschód)
Egipt
Libia
Lesotho
Malawi
Mozambik
Namibia (od września 2017)[3]
Południowa Afryka
Rosja (Obwód królewiecki)
Rwanda
Eswatini
Zambia
Zimbabwe
Półkula północna. Czas letni: UTC+3:00
- Akrotiri i Dhekelia
Bułgaria
Cypr
Cypr Północny[4]
Estonia
Finlandia
Grecja
Izrael
Jordania
Liban
Litwa
Łotwa
Mołdawia
Palestyna
Rumunia
Syria
Ukraina
Strefa całoroczna
Arabia Saudyjska
Bahrajn
Białoruś
Dżibuti
Erytrea
Etiopia
Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Rozproszone)
Irak
Jemen
Katar
Kenia
Komory
Kuwejt
Madagaskar- Majotta
- Rosja (większość europejskiej części kraju)
Somalia
Sudan
Sudan Południowy
Tanzania
Turcja
Uganda
Półkula północna. Czas letni: UTC+4:30
Strefa całoroczna
Armenia
Azerbejdżan- Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Crozeta)
Gruzja
Mauritius
Oman- Reunion
- Rosja (Obwód samarski i Udmurcja)
Seszele
Zjednoczone Emiraty Arabskie
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
- Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (Wyspy Kerguelena oraz Święty Paweł i Amsterdam)
Kazachstan
Malediwy- Rosja (zachodnia część azjatycka)
Tadżykistan
Turkmenistan
Uzbekistan
Wyspy Heard i McDonalda
Półkula północna. Czas letni: UTC+6:00
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Bangladesz
Bhutan
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
Kirgistan- Rosja (Kraj Ałtajski, obwód nowosybirski, obwód omski, obwód tomski i Republika Ałtaju)
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Indonezja (zachód)
Kambodża
Laos
Mongolia (zachód)- Rosja (środkowo-zachodnia część azjatycka)
Tajlandia
Wietnam
Wyspa Bożego Narodzenia
Strefa całoroczna
- Australia (Australia Zachodnia)
Brunei
Chiny
Filipiny- Indonezja (środek)
Malezja (środek)- Mongolia (środek i wschód)
- Rosja (Obwód irkucki, Buriacja i Kraj Zabajkalski)
Singapur
Tajwan
Strefa całoroczna
- Indonezja (wschód)
Japonia
Korea Południowa
Korea Północna
Palau- Rosja (środkowa część azjatycka)
Timor Wschodni
Strefa całoroczna
Półkula południowa. Czas letni: UTC+10:30
Strefa całoroczna
- Australia (Queensland)
Guam
Mariany Północne
Mikronezja (zachód)
Papua-Nowa Gwinea- Rosja (środkowy wschód)
Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00
- Australia (południowy wschód)
Półkula południowa. Czas letni: UTC+11:00
Strefa całoroczna
- Mikronezja (wschód)
- Nowa Kaledonia
- Rosja (wschodnia Jakucja)
Vanuatu
Wyspy Salomona
Strefa całoroczna
Strefa całoroczna
Fidżi
Kiribati (Wyspy Gilberta)
Nauru- Rosja (daleki wschód)
Tuvalu- Wake
- Wallis i Futuna
Wyspy Marshalla
Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:00
Półkula południowa. Czas letni: UTC+13:45
Strefa całoroczna
Półkula południowa. Czas letni: UTC+14:00
Strefa całoroczna
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 25. ISBN 83-02-00870-2. OCLC 37645138.
- ↑ Agnieszka Mazurczyk, Hiszpanie są zmęczeni, chcą cofnąć wskazówki zegara o godzinę. Uda się tym razem? [online], 21 sierpnia 2016 [dostęp 2016-08-23].
- ↑ a b Namibia abandons winter time to boost business [online], www.xinhuanet.com, 30 marca 2018 [dostęp 2018-09-14] (ang.).
- ↑ Northern Cyprus Reintroduces DST. timeanddate.com, 2017-10-19. [dostęp 2017-10-29]. (ang.).
Linki zewnętrzne
Strefy czasowe okiem Fizyka, Instytut Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk (IFJ PAN) – kanał na YouTube, 21 kwietnia 2023 [dostęp 2024-10-08].- Zegar Światowy, Flash mapa stref czasowych na świecie
- Time Zones Converter: Local times world wide in the past, now, and in the future
- William Heuisler, How did trains standardize time in the United States?, kanał TED-Ed na YouTube, 5 lutego 2013 [dostęp 2024-09-02].
| Wzorce czasu | |
|---|---|
| Pojęcia powiązane |
