Speedway

Nowy Tarzan

Nowy Tarzan – opowiadanie fantastycznonaukowe Antoniego Langego z 1925

Historia edycji i tłumaczeń

Utwór wydało wydawnictwo w 1925 roku w zbiorze opowiadań Nowy Tarzan. Opowiadania wesołe i niewesołe. Opowiadanie przetłumaczono na j. czeski (jako Nový Tarzan, 1929) i j. francuski (tłumaczenie samego Langego, opublikowane w Le Messager Polonais, 1925)[1].

Fabuła

W laboratorium w Afryce północnej, na granicy między Algierią i  Marokiem, amoralni biznesmeni i naukowcy przeprowadzają eksperymenty odmładzania, takie jak przeszczepianie małpich organów płciowych a nawet mózgów ludziom. Wśród hodowanych w laboratorium szympansów znajduje się jeden okaz, który przewyższa intelektualnie pozostałe. Asystuje on nawet ludziom podczas operacji. Staje on na czele buntu przeciw eksperymentatorom; zaczyna leczyć szympansy, prowadzą analogiczne eksperymenty na porwanych ludziach. Pod koniec opowiadania ludzie opuszczają opanowane przez małpy laboratorium, a szympansy wracają do lasu[2][3][4][5].

Odbiór

Opowiadanie doczekało się szeregu recenzji w prasie polskiej, czeskiej i francuskiej w latach 20[6].

W 1926 dla "Kurier Literacko-Naukowy" zbiór opowiadań Nowy Tarzan. Opowiadania wesołe i niewesołe zrecenzował Tadeusz Sinko (podpisany jako "S. K."). Tytułowe opowiadanie uznał za najbardziej "ekscentryczne"; pozostałe utwory z tomu uznał za posiadające "szarą inwencję i szarą, ale stanną, formę"[6][5].

Dla "Echa Warszawskiego" zbiór zrecenzowała Herminia Naglerowa (podpisana jako "J. Stycz."). Opowiadania z tomu opisała jako okraszone "pogodnym humorem" autora, moderującym lub wyszydzającym różne "niesamowite" pomysły. Tytułowe opowiadanie uznała za "znakomitą satyrę" na odmładzające zabiegi proponowane przez naukowców, a "zemstę genialnego szympansa" za "pomysł kapitalny"[6][7].

Dla "Kuriera Warszawskiego" zbiór zrecenzowała Zuzanna Rabska (podpisana jako "Z. R."); opowiadania ze zbioru uznała za filozoficzne, poruszające tematy "dusz ludzkich i zjawisk", ale równocześnie z "lekkim dialogiem i świetnym humorem"[8][7].

Anonimowy recenzent warszawskiego "Kuriera Polskiego" zbiór opisał pozytywnie, pisząc że "mieszczą się [w nim] opowiadania różnego typu: już to groteskowe, już to fantastyczne, już to czysto realistyczne. Mimo. że historie te zatrącają o bardzo poważne problematy społeczne, psychologiczne i filozoficzne, we wszystkich przeważa wielka pogoda ducha okraszona żywym i niewymuszonym humorem. Tok opowiadania jest u Langego zawsze barwny i zajmujący, pełen niespodzianek i rzeczy nowych i nieoczekiwanych."[9]

Dla "Rzeczpospolitej" tom zrecenzował Mieczysław Smolarski (podpisany jako "M. S."). Utwory tu zebrane opisał jako opowiadania, szkice i nowele; tytułowe opowiadanie uznał za jedno z najbardziej wyróżniających się w zbiorze, i najbardziej "fantastyczne".[10].

Analiza

Tytuł jak i kreacja bohatera nawiązują do Przygód Tarzana Edgara Rice Burroughsa, odwracając jednak zależność - oryginalny Tarzan był człowiekiem, wychowywanym przez małpy; nowy Tarzan Langego jest małpą wychowywaną przez człowieka[5].

Z kolei lokalizacja powieści w Afryce to nawiązanie do Wyspy doktora Moreau (1896) H.G. Wellsa[3].

Początek utworu zdradza pewną ciągłość z wcześniejszą nowelą Babunia (z tomu W czwartym wymiarze). Oba opowiadania łączy przede wszystkim tematyka: kwestia eliksiru młodości tłumaczona na sposób naukowy.

Akcja Nowego Tarzana oparta została na modnych w latach 20. eksperymentach (m,in. Steinacha, Woronowa i Jaworskiego) polegających na przeszczepieniu organizmowi ludzkiemu gruczołów szympansa w celu spowolnienia procesu starzenia się; autor nawiązuje do nich już początek utworu[3][7]. Z kolei koniec utworu - scena opuszczenia laboratorium przez ludzi - symbolizuje zwycięstwo idei humanizmu oraz humanitaryzmu względem zwierząt[3].

Opowiadanie jest utrzymane w stylistyce felietonu i groteski.

Utwór przedstawia karykaturalny obraz jednostki wybitnej.

Motywy przewodnie opowiadania to baśniowy motyw przywrócenia młodości[11], klęska "cudownego wynalazku"[11], strach ludzi przed podobnymi do nich małpami[2] i zagadnienie statusu i praw zwierząt we współczesnym świecie[3].

Przypisy

  1. ↑ Aleksandra Błasińska, Twórczość Antoniego Langego: monografia bibliograficzna, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2023, s. 110, ISBN 978-83-67637-94-7 [dostęp 2025-02-07].
  2. ↑ a b Anna Barcz, Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism, Cambridge Scholars Publishing, 7 marca 2017, s. 124, ISBN 978-1-4438-7549-3 [dostęp 2025-02-10] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Dariusz Piechota, Fantastyka przełomu XIX i XX wieku w służbie edukacji polonistycznej na rzecz kryzysu klimatycznego, „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego”, 33, 2024, 1-13., DOI: 10.31261/TPDJP.2024.33.07.
  4. ↑ Marek Kurkiewicz, W czasie i przestrzeni: podróże bohaterów prozy Antoniego Langego, [w:] Ewa Ihnatowicz (red.), Podróż i literatura 1864-1914, 2008, s. 230-242 [dostęp 2025-02-10].
  5. ↑ a b c S.K. [T. Sinko], Z ostatnich nowości wydawniczych, „Kurier Literacko-Naukowy” (9), 1 marca 1926, s. 6.
  6. ↑ a b c Aleksandra Błasińska, Twórczość Antoniego Langego: monografia bibliograficzna, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2023, s. 325, ISBN 978-83-67637-94-7 [dostęp 2025-02-07].
  7. ↑ a b c J. Stycz [H. Naglerowa], Notatki literackie, „Echo Warszawskie” (345), 1925, s. 11.
  8. ↑ Z.R. [Z. Rabska], Kronika literacka, „Kurier Warszawski” (23), wyd. wieczor, 23 stycznia 1926, s. 11.
  9. ↑ Nowe wydawnictwa, „Kurier Polski” (354), 23 grudnia 1925, s. 11.
  10. ↑ (M.S.). [M. Smolarski], Ruchy wydawniczy, „Rzeczpospolita” (16), 16 stycznia 1926, s. 7.
  11. ↑ a b Mazurkiewicz, Adam (2008) "Przemiany fantastyki cudownego wynalazku w XX-wiecznej literaturze polskiej" Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica. 1505-9057. [Z.] 10 (2008), s. 219-236

Czytaj też

  • Kurkiewicz M., 2006, "Medycyna w służbie młodości. O dwóch opowiadaniach Antoniego Langego („Babunia”, „Nowy Tarzan”)", w: Sposoby leczenia dawniej i dziś w świetle literatury i medycyny, cz. 3, red. E. Łoch, G. Wallner, Wydawnictwo LTN, Lublin, s. 108–120

Linki zewnętrzne

Dzieła Antoniego Langego
Poezja
Proza
Dramat
Krytyka literacka
Filozofia

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowy_Tarzan