GTxN/M/S

Dane ogólne
Kraj produkcji	Niemcy, Japonia
Producent	AEG, Adtranz, Bombardier, MAN, Niigata Transys
Lata produkcji	1989–2009
Dane techniczne
Liczba członów	2–4
Rozstaw wózków	1000 mm 1067 mm 1100 mm 1435 mm
Wnętrze
Niskopodłogowość	100%
Multimedia w Wikimedia Commons

GTxN/M/S – rodzina niskopodłogowych, przegubowych, wieloczłonowych wagonów tramwajowych, wytwarzanych w latach 1989–2009 przez firmy MAN, AEG i ADtranz (potem Bombardier).

Ogólne oznaczenie rodziny jest akronimem niemieckich słów Gelenk-Triebwagen mit x Achsen für Normalspur/Meterspur/Schmalspur, które oznaczają przegubowy tramwaj silnikowy x-osiowy z normalnym/metrowym/wąskim rozstawem wózków.

Wagony tramwajowe oznaczano według schematu zamieszczonego w tabeli.

Przykłady:

• GT4S-ZR – przegubowy, silnikowy, czteroosiowy, dwukierunkowy tramwaj z rozstawem wózków 1067 mm
• GT8N2 – przegubowy, silnikowy, ośmioosiowy, jednokierunkowy tramwaj z rozstawem wózków 1435 mm, druga seria produkcyjna

W II połowie lat 80. XX w. rozpoczęto w Bremie prace mające na celu opracowanie w pełni niskopodłogowego tramwaju. W 1986 i 1989 r. w oparciu o wagony Hansa Waggonbau GT4 i doczepy zbudowano dwa prototypowe tramwaje typu GT6^[1]. Pomiędzy dwa człony tramwaju GT4 wstawiono nowy człon środkowy, tworząc w ten sposób trójczłonowy wagony sześcioosiowy, w którym każdy człon opierał się na jednym wózku^[2].

Doświadczenia zdobyte podczas konstruowania tych prototypów zaowocowały wyprodukowaniem w 1989 r. w zakładach MAN prototypu pierwszego w pełni niskopodłogowego tramwaju na świecie, który oznaczono jako GT6N^[3]. Wprowadzenie do eksploatacji w Bremie nastąpiło 10 stycznia 1990 r. (otrzymał on nr 801), a światowa premiera 9 lutego tego samego roku. W ramach promocji prototyp wypożyczano kolejno do: Bonn, Sztokholmu, Göteborga, Magdeburga, Berlina, Schwerina, Warszawy, Krakowa, Poznania, Pragi i Amsterdamu^[4]. 16 czerwca 1998 r. wagon nr 801 sprzedano do szwedzkiego Norrköping. 12 czerwca 2011 r. powrócił do Bremy i od tamtej pory jest częścią taboru historycznego^[1][5].

W latach 1990–1991 z zakładów MAN do Monachium dostarczono trzy prototypy tramwajów GT6N, które otrzymały miejscowe oznaczenie R1.1. W lutym 1994 r. trzeci prototyp trzykrotnie wykoleił się i został zwrócony producentowi w celu dokonania napraw. Pod koniec kwietnia tego samego roku tramwaj powrócił do Monachium po naprawie przedniego wózka. Wiosną 1997 r. prototypy wycofano z ruchu. W kwietniu 1999 r. wszystkie trzy wagony sprzedano do Norrköping, przy czym do ruchu liniowego weszły dwa z nich, a trzeci przeznaczono na części zamienne^[6].

Prototyp tramwaju GT6M, przeznaczonego dla sieci tramwajowych o metrowym rozstawie szyn, dostarczono z zakładów AEG do Augsburga 29 stycznia 1993 r. 27 lipca otrzymał on dopuszczenie do eksploatacji liniowej. 7 lutego 1995 r. wagon uległ poważnym uszkodzeniom w kolizji z innym pojazdem, po czym został zwrócony producentowi. Prototyp ostatecznie nie został naprawiony i zezłomowano go pod koniec lat 90. XX wieku^[7].

Typ	Liczba członów	Długość	Szerokość pudła	Rozstaw szyn	Liczba i moc silników	Miejsca siedzące	Właściwości
GT6N Brema	3	26,5 m	2,3 m	1435 mm	3×85 kW	67		[8]
R1.1	3	26,8 m	2,3 m	1435 mm	3×85 kW	64
GT6M Augsburg	3	26,6 m	2,3 m	1435 mm	3×85 kW	60

Dwuczłonowe, wąskotorowe, dwukierunkowe wagony niskopodłogowe, wyprodukowane we współpracy niemieckiej firmy Bombardier i japońskiej Niigata. Wyróżniają się zmodernizowanym wyglądem zewnętrznym. Wytwarzane w latach 2002–2009 dla miast Okayama, Takaoka i Toyama^[9]. W 2004 r. designowi tramwaju wyprodukowanego dla Takaoki przyznano nagrodę Good Design Award^[10].

Trójczłonowe, jednokierunkowe wagony niskopodłogowe z pięciorgiem dwupłatowych drzwi odskokowych, przystosowane do eksploatacji na torach o metrowym rozstawie szyn. Wyprodukowane dla Frankfurtu nad Odrą, Zwickau i Augsburga. Odmiany z tych dwóch pierwszych miast cechują się odbierakiem prądu umieszczonym na dachu ostatniego członu i charakterystycznymi ścianami czołowymi z reflektorami wbudowanymi w zderzaki^[11][12]. Odmiana z Augsburga posiada klasyczne ściany czołowe i odbierak z przodu wagonu^[13][7][14].

Wagon nr 303 z Frankfurtu wypożyczano na jazdy próbne do Chociebuża, Helsinek i Jeny^[15].

Na początku grudnia 2023 r. Augsburg sprzedał wszystkich 11 wagonów do Zagrzebia^[16].

Trójczłonowe, dwukierunkowe i dwustronne wagony niskopodłogowe z pięciorgiem dwupłatowych drzwi odskokowych na każdej stronie, przystosowane do eksploatacji na torach o metrowym rozstawie szyn. Odmiana wytwarzana dla Moguncji i Jeny^[17][18]. Posiadają klasyczne ściany czołowe.

Pod koniec 2023 r. Jena sprzedała 10 wagonów GT6M-ZR do Łodzi^[19]. Koszt zakupu pojedynczego wagonu i jego dostosowania do eksploatacji wyniósł ok. 450 tys. zł^[20]. W maju 2024 r. ogłoszono przetarg na dostawę kolejnych 8 używanych wagonów niskopodłogowych, w którym zwyciężył przewoźnik z Jeny; tramwaje mają zostać dostarczono do Łodzi w pierwszym kwartale 2025 r.^[21]

Trójczłonowe, jednokierunkowe wagony niskopodłogowe z czworgiem dwupłatowych drzwi odskokowych, przystosowane do eksploatacji na torach systemu tramwajowego w Brunszwiku (1100 mm). Cechują się ścianą przednią identyczną z tą z wagonach frankfurckich, jednak w porównaniu z nimi odbierak prądu zamontowano na dachu pierwszego członu. Powstało 12 egzemplarzy^[22].

Typ	Liczba członów	Długość	Szerokość pudła	Rozstaw szyn	Liczba i moc silników	Miejsca siedzące	Właściwości
GT4S-ZR Okayama	2	18 m	2,4 m	1067 mm	2×100 kW	20		[23]
GT4S-ZR Takaoka	2	18,4 m	2,45 m	1067 mm	2×100 kW	b.d.
GT4S-ZR Toyama	2	18,4 m	b.d.	1067 mm	2×100 kW	b.d.
GT6M Augsburg	3	26,8 m	2,3 m	1000 mm	3×100 kW	46		[8]
GT6M Frankfurt	3	26,8 m	2,3 m	1000 mm	3×100 kW	59
GT6M Zwickau	3	26,8 m	2,3 m	1000 mm	3×100 kW	62
GT6M-ZR Jena	3	26,8 m	2,3 m	1000 mm	3×100 kW	50
GT6M-ZR Moguncja	3	26,8 m	2,3 m	1000 mm	3×100 kW	46
GT6S	3	26,8 m	2,3 m	1100 mm	3×95 kW	60		[8]

Dwuczłonowe, normalnotorowe, dwukierunkowe wagony niskopodłogowe, wyprodukowane we współpracy niemieckiej firmy ADtranz i japońskiej Niigata. Pierwsze tramwaje niskopodłogowe w Japonii. Wyprodukowano 5 egzemplarzy dla miasta Kumamoto^[24].

Trójczłonowe, normalnotorowe, jednokierunkowe wagony niskopodłogowe. Szkielet nadwozia wykonano ze stali nierdzewnej. Do wnętrza prowadzi czworo podwójnych drzwi odskokowych. Nadwozie zamontowane jest na trzech wózkach bezosiowych, przy czym każdy z wózków posiada jedną parę kół napędową, a drugą toczną. Napęd stanowią trzy silniki asynchroniczne prądu przemiennego: każdy z nich napędza jedną parę kół napędowych. Prąd pobierany jest z sieci za pomocą połówkowego odbieraka prądu zamontowanego z przodu pierwszego członu. GT6N wyposażono w hamulec elektrodynamiczny, elektrohydrauliczny i szynowy. Tramwaje cechują się klasycznymi ścianami czołowymi. Ogółem powstały 104 egzemplarze, które dostarczono do Berlina w latach 1994–1998^[25]. Publiczna prezentacja pierwszego dostarczonego tramwaju miała miejsce 7 listopada 1994 r.^[26]

14 tramwajów GT6N zakupiła Norymberga^[27], a kolejnych 70 zamówiło Monachium (lokalne oznaczenie R2.2)^[28].

Berlińskie tramwaje typu GT6N przeszły modernizację w latach 2012–2018^[29].

Trójczłonowe, normalnotorowe, dwukierunkowe wagony niskopodłogowe, będące modyfikacją berlińskich GT6N. W porównaniu z nimi dodano drugą kabinę motorniczego i czworo drzwi po lewej stronie nadwozia oraz dodatkowy odbierak prądu. W latach 1999–2003 wyprodukowano 45 wagonów^[30].

W latach 2016–2017 wykonano modernizację wszystkich wagonów, po której nadano im oznaczenie GT6ZO^[31].

GT8N to czteroczłonowe, ośmioosiowe, normalnotorowe, jednokierunkowe wagony niskopodłogowe. Dostarczone w latach 1992–1996 w liczbie 78 sztuk do Bremy^[32]. W latach 1998–2000 wyprodukowano 26 wagonów w wersji GT8N2 dla Norymbergi i 20 dla Monachium (oznaczone tam R3.3), które cechują się zmienionym wyglądem ścian czołowych, zwiększoną mocą silników i nowymi mechanizmami przegubów^[33][34].

Typ	Liczba członów	Długość	Szerokość pudła	Rozstaw szyn	Liczba i moc silników	Miejsca siedzące	Właściwości
GT4N-ZR	2	18,5 m	2,35 m	1067 mm	2×100 kW	24		[24]
GT6N Berlin	3	26,8 m	2,3 m	1435 mm	3×90 kW	58		[8]
GT6N-ZR Berlin	3	26,8 m	2,3 m	1435 mm	3×90 kW	45-47
GT6N Norymberga	3	26,8 m	2,3 m	1435 mm	3×105 kW	59-64
R2.2	3	26,8 m	2,3 m	1435 mm	3×120 kW	58-60
GT8N	4	35,4 m	2,3 m	1435 mm	4×85 kW	82-85		[35]
GT8N2	4	36,58 m	2,3 m	1435 mm	4×120 kW	73-77
R3.3	4	36,58 m	2,3 m	1435 mm	4×120 kW	67-73

Państwo	Miasto	Typ	Lata dostaw	Liczba	Numery taborowe	Uwagi
Japonia	Kumamoto	GT4N-ZR	1997–2001	5	9701–9705		[24]
	Okayama	GT4S-ZR	2002, 2011	2	9201, 1011		[9]
	Takaoka	GT4S-ZR	2003–2009	6	1001–1006
	Toyama	GT4S-ZR	2006	7	0601–0607
Niemcy	Augsburg	GT6M	1993	1	901	prototyp	[7]
			1996	12	901II–912		[8]
	Berlin	GT6N	1994–1998	105	1001–1105		[8]
		GT6N-ZR	1999–2003	45	2001–2045
	Brema	GT6N	1989	1	801	prototyp	[1]
		GT8N	1993–1996	78	3001–3078		[27]
	Brunszwik	GT6S	1995	12	9551–9562		[8]
	Frankfurt nad Odrą	GT6M	1994–1995	8	301–308
	Jena	GT6M-ZR	1995–2003	33	601–633
	Moguncja	GT6M-ZR	1996–1997	16	201–216
	Monachium	R1.1	1990–1991	3	2701–2703	prototypy	[6]
		R2.2	1994–1997	70	2101–2170		[27]
		R3.3	1999–2001	20	2201–2220
	Norymberga	GT6N	1995–1996	14	1001–1014
		GT8N2	1998–2000	26	1101–1126
	Zwickau	GT6M	1993–1994	12	901–912		[8]
Łączna liczba:				980