Żydowo (powiat gnieźnieński)
| wieś | |
 Herb Żydowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
112 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
1988[2] |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
62-241[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PGN |
| SIMC |
0581907 |
Położenie na mapie gminy Czerniejewo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego  | |
 52°27′14″N 17°35′05″E/52,453889 17,584722[1]
| |
Żydowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Czerniejewo. Dawniej miasto. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego. Wieś należy do parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika.
Nazwa
Nazwa Żydowo pochodzi od Żydów, którzy osiedlili się tu na przełomie XIV/XV wieku, po sprowadzeniu ich do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego[4].
Historia
W Żydowie natrafiono na ślady kultury pomorskiej, rozwijającej się tu 550 lat p.n.e.[4]. Już w czasach wczesnośredniowiecznych rozwijało się tu osadnictwo, o czym świadczą pozostałości po czworobocznym grodzisku (lewy brzeg małej Wrześnicy, obok stacji PKP). Najstarsza wzmianka pisana, dotycząca wsi, pochodzi z 1357 roku[4]. Wieś znajdującą się na szlaku pielgrzymim wiodącym ze Śląska do Gniezna początkowo należała do kapituły gnieźnieńskiej, a potem do rodów szlacheckich[4]. Na przełomie XIV i XV w. wieś szlachecka należała do Zofii i Bieniaka, potem do rodu Porajów i Doliwów. W 1428 roku proboszcz kościoła w Kędzierzynie pobierał z Żydowa dziesięcinę. W 1520 roku proboszczem nowego kościoła był ks. Stanisław z Kręciszek. W latach 1752–1869[5] Żydowo posiadało prawa miejskie, które uzyskał od króla Augusta III ówczesny właściciel Stanisław Smoleński[4]. W latach 1818–1939 właścicielami Żydowa była rodzina Chełmickich.
W pierwszych dniach II wojny światowej we wsi mieścił się punkt dowodzenia obrońców Żydowa.
Zabytki
- Dwór z przełomu XVIII i XIX w., który znajduje się w parku krajobrazowym. Rozbudowany w XIX w. i w 1937 r.[6]
- Chałupa z początku XIX w.[4].
- Późnoklasycystyczny kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika pochodzący z 1845 roku[4]. W kościele znajduje się nagrobek hr Michała Tyszkiewicza (1857-1930), malarza, filantropa, publicysty, polityka i dyplomaty Ukraińskiej Republiki Ludowej. Po upadku jej oraz zagarnięciu dóbr hrabiego przez Związek Sowiecki, osiadł on w dobrach rodziny żony, Chełmickich, sponsorów kościoła[7].
Szkoła
Szkoła we wsi działała od 1829 roku. Po II wojnie światowej mieściła się w dworze. 3 maja 1946 roku została przeniesiona do nowego budynku. W latach 1969–71 zbudowano nowy budynek. W 1981 roku Szkole Podstawowej nadano imię Onufrego Kopczyńskiego[4], od 2017 roku szkoła nosi imię Jana Pawła II[8].
Osoby związane z Żydowem
- Sebastian Żydowski – pochodzący z Żydowa biskup Sufragan pełniący te stanowisko w latach 1541-1560 i jego brat
- Marcin Żydowski (brat Sebastiana) – kanonik gnieźnieński w latach 1552-1572.
- Jan Walenty Kręcki – ksiądz, powstaniec wielkopolski 1848 roku. W latach 1854–1855 służył w parafii w Żydowie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164455
- ↑ Wieś Żydowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-07-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1654 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Plan odnowy miejscowości Żydowo na lata 2015-2023 Żydowo 2015 [Dostęp 2018-12-28]
- ↑ Warschauer Adolf: Die städtischen Archive in der Provinz Posen. [w] Mittheilungen der K. Preussischen Archivverwaltung; H. 5, Leipzig 1901, XL + 295 s.
- ↑ Pałac Chełmickich w Żydowie. Wielkopolskie rezydencje, [w:] Na przekór dniom [dostęp 2022-11-14].
- ↑ Tomasz Stryjek, Tożsamość wobec nowoczesności. Hrabia Michał Tyszkiewicz (Mychajło Tyszkewycz) 1857-1930 - życie, działalność, przekonania., „Przegląd Wschodni”, T. 12, z.1 (45), 2012, s. 21-75, ISSN 0867-5929.
- ↑ Reforma edukacji w gminie Czerniejewo [online], Przemiany na Szlaku Piastowskim, 8 lutego 2017 [dostęp 2018-12-28] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Żydowo 2 (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 886.
- M. Borowiak, Dzieje Żydowa i okolic. Od prehistorii do czasów współczesnych, Czerniejewo 2018.
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Części wsi |
