Zespół pomnikowy polskich artylerzystów w Toruniu
 Pomnik Artylerii Polskiej na pl. Towarzystwa Miłośników Torunia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce |
pl. Towarzystwa Miłośników Torunia |
| Projektant | |
| Data odsłonięcia |
12 października 1980 (pl. Zwycięstwa) |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°01′11,5″N 18°36′42,6″E/53,019861 18,611833
| |
Zespół pomnikowy polskich artylerzystów w Toruniu – zespół pomnikowy upamiętniający toruńskich artylerzystów, składający się z trzech elementów: pomnika artylerzystów na blokach granitowych, płyty z napisem: Wieczna cześć i chwała polskim artylerzystom i znicza[1]. Od 2015 roku znajduje się przy pl. Towarzystwa Miłośników Torunia[2].
Historia
Po raz pierwszy inicjatywę budowy pomnika artylerzysty podjęto w stolicy polskiej artylerii w Toruniu już w 1937 roku, zamierzenia nie wyszły poza wstępne projekty i plany[potrzebny przypis].
Ponownie wystąpiono z inicjatywą budowy pomnika artylerzysty w Toruniu w 1946 roku. Z propozycją taką wystąpił ówczesny komendant Centrum Wyszkolenia Artylerii gen. bryg. Artur Hulej. Powstała wtedy Komisja Inicjatywna uzgodniła z władzami miejskimi lokalizację pomnika. Wybrano miejsce u zbiegu ulic Adama Mickiewicza, Alei 700-lecia i Wałów Gen. Władysława Sikorskiego. Istniejący w tym miejscu plac postanowiono nazwać placem Artylerii. Początkiem budowy pomnika miało być położenie kamienia węgielnego[potrzebny przypis].
Uroczystość położenia kamienia węgielnego odbyła się w Święto Artylerii 1 grudnia 1946 roku, na którą przybył szef Sztabu Generalnego gen. broni Władysław Korczyc wraz z Głównym Inspektorem Artylerii gen. broni Bolesławem Czarniawskim oraz przedstawiciele władz administracyjnych i politycznych Torunia. Uroczystość rozpoczęto odczytaniem specjalnego rozkazu marszałka Polski Michała Roli-Żymierskiego, następnie dano 12 salw artyleryjskich z dział ustawionych nad brzegiem Wisły. Przemówienie wygłosił gen. broni Władysław Korczyc, wskazując na rolę artylerii w II wojnie światowej, a szczególnie rolę artylerii w wyzwoleniu ziem polskich[potrzebny przypis].
Po czym przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej odczytał uchwałę o nazwaniu placu, na którym stanie pomnik artylerii – placem Artylerii[potrzebny przypis].
Po akcie erekcyjnym stanął problem wykonania pomnika. Wykonanie projektu pomnika powierzono studentowi Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika J. Markiewiczowi[3]. Wykonany projekt przedstawiał 4-metrową rzeźbę granitową oficera ogniowego i amunicyjnego stojących na 8-metrowym cokole. Projekt ten został zatwierdzony przez Wydział Kultury Miejskiej Rady Narodowej[potrzebny przypis].
Dopiero jednak na początku 1949 roku powstał Komitet Budowy Pomnika Artylerzysty, przewodniczącym Komitetu został J. Wardach. Zostały powołane trzy sekcje komitetu: propagandowa, finansowa i techniczno-artystyczna. Powołano także grupę ekspertów w składzie: prof. Stefan Narębski, prof. Józef Kozłowski z UMK oraz p. Mędrzewski, Dobrzalski, Stępczyński i kpt. Edmund Murawski, która miała czuwać nad artystyczną formą pomnika[potrzebny przypis].
Prace weszły więc w fazę realizacji. Narastające koszty wskazywały na trudności sfinansowania tego zamierzenia, dlatego też zrezygnowano z budowy pomnika, a zebrane fundusze przekazano na budowę osiedla mieszkaniowego Kaszownik. Na planowanym miejscu na placu Artylerii już wcześniej wybudowano zastępczy element w formie dwóch luf i pocisków artyleryjskich z XVIII wieku. Do luf tych później wykonano kamienno-betonową podstawę według projektu Henryka Siwickiego. W tej formie zastępczej istnieje ta budowla dotychczas[potrzebny przypis].
Myśl zbudowania Pomnika Artylerzysty wciąż nurtowała artylerzystów jak również niektórych obywateli miasta Torunia. W 1977 roku zawiązała się grupa inicjatywna na czele z komendantem WSOWRiA płk. dypl. Stanisławem Żakiem, w której skład weszli: płk inż. Zbigniew Frajndt, ppłk mgr Kazimierz Wyszyński i p. Benedykt Leszczyński. Zaczęła się kształtować koncepcja organizacyjna pracy nad pomnikiem, lokalizacji i następnie samego pomnika. Do powstałego Komitetu wchodzili przedstawiciele wojska, władz miejskich i wojewódzkich oraz zakładów pracy: Elana, Predom Metron, Ema Apator, Kuratorium i Inspektorat Oświaty. Patronat nad budową pomnika objął wiceminister obrony narodowej gen. broni Tadeusz Tuczapski[potrzebny przypis].
Projekt pomnika wykonał gdański rzeźbiarz Franciszek Duszeńko[1]. Wybrany projekt pomnika symbolizuje artylerię od najdawniejszych czasów. Swym poziomym rozwiązaniem, wskazuje na trud i siłę artylerzystów w walce. Płaskorzeźby prawej strony cokołu symbolizują artylerię polską w 1939 roku na lewej artylerię lat 1944–1945. W rzeźbie tej ujęte są wszystkie rodzaje dział polskich biorących udział w II wojnie światowej. Na tylnej ścianie pomnika przedstawione są sylwetki starszych dział, a głównie z okresu powstań narodowych. Całość wieńczy grupa artylerzystów z centralną postacią oficera ogniowego zastygłego w geście wydawania komendy „Ognia”. Obok niego amunicyjny i inni członkowie obsługi działa. Blok jest wysoki na 8 m i długi na 13 m. Całość pomnika przedstawia zarys działa, stąd jego wydłużony kształt. W przodzie pomnika zaprojektowano znicz w kształcie odłamka pocisku artyleryjskiego, a przy nim napis „Wieczna cześć i chwała polskim artylerzystom”[potrzebny przypis].
Pomnik został sfinansowany dzięki składkom kół Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, Ministerstwa Obrony Narodowej, Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa i firm toruńskich[4].
Wkład społeczeństwa, wojska i kombatantów ukazują nadsyłane składki na budowę pomnika. Społeczne fundusze na budowę pomnika Polskich Artylerzystów wynosiły 9 649 220,15 zł, z czego na wojskowe składki i wypracowane fundusze przez żołnierzy przypada 3 458 175,90 zł oraz czyn społeczny żołnierzy 3 500 000 zł. Zakłady pracy i instytucje z całego kraju wpłaciły 2 274 306,50 zł, ZBoWiD – 147 410 zł, młodzież – 246 407,75 zł, składki nadsyłane indywidualnie – 22 920 zł[potrzebny przypis].
W lecie 1979 roku ukształtowała się ostatecznie koncepcja pomnika Polskich Artylerzystów i jego lokalizacja na placu Zwycięstwa. Podjęto prace nad pokryciem placu płytami granitowymi, główne prace w tym zakresie wykonywali żołnierze pod kierownictwem specjalistów robót drogowych miasta. Projekty oświetleniowe i komunikacyjne wykonały: Zakład Energetyczny i Zakład Komunikacji Miejskiej. W czerwcu wykonano fundamenty pod pomnik. W czynie społecznym na placu Zwycięstwa brało udział 5068 osób, które przepracowały 40 408 roboczogodzin. Uczestniczyli w tym czynie żołnierze, kombatanci, jak również mieszkańcy Torunia. Ostateczny odbiór pomnika nastąpił 11 października, w przededniu jego odsłonięcia[potrzebny przypis].
12 października 1980 roku odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika[1]. Odsłonięcia dokonał gen. broni Tadeusz Tuczapski w towarzystwie dowódcy POW gen. dyw. Józefa Użyckiego, szefa Wojsk Rakietowych i Artylerii WP gen. bryg. Ryszarda Kubiczka, dowódcy garnizonu toruńskiego płk. dypl. Kazimierza Chudego oraz przedstawicieli władz miejskich i wojewódzkich. Ponadto w uroczystości wzięli udział przedstawiciele wszystkich jednostek artyleryjskich Wojska Polskiego oraz artylerzyści kombatanci, a wśród nich gen. bryg. w st. spocz. Antoni Frankowski. Na zakończenie uroczystości delegacje wojska i społeczeństwa złożyły wieńce i wiązanki kwiatów[potrzebny przypis].
Z okazji odsłonięcia monumentu został wydany pamiątkowy medal[potrzebny przypis].
W 1993 roku do pomnika została dołączona tablica upamiętniająca 70 lat istnienia w Toruniu Oficerskiej Szkoły Artylerii[1]. Przed pomnikiem odbywały się co roku promocje oficerskie jej absolwentów[potrzebny przypis].
Nowa lokalizacja dla monumentu
Decyzja o przeniesieniu Pomnika Artylerii Polskiej – wcześniej konsultowana społecznie i za zgodą władz Garnizonu Toruń[5] – zapadła w 2014 roku[potrzebny przypis]. Za nową lokalizację monumentu wybrano pl. Towarzystwa Miłośników Torunia[5]. Powodem przeniesienia pomnika była decyzja władz Torunia i Ministerstwa Sprawiedliwości dotycząca budowy na pl. Zwycięstwa gmachu Sądu Rejonowego, która rozpoczęła się w 2018 roku[potrzebny przypis]. Pomnik przeniesiono w 2015 roku[2].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 57.
- ↑ a b Pomnik Polskich Artylerzystów. turystyka.torun.pl. [dostęp 2024-02-17].
- ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 47.
- ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 58.
- ↑ a b Szymon Spandowski: Pomnik artylerii z placu Zwycięstwa zostanie przeniesiony. nowosci.com.pl, 2014-10-02. [dostęp 2024-02-17].
Bibliografia
- Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.
