Zbrodnie w Głęboczku
 Tablica Pomnika ofiar zbrodni dokonanej na obywatelach polskich przez OUN-UPA wymieniająca Głęboczek | |
| Państwo |
Polska (tereny anektowane przez ZSRR) |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
1944–1945 |
| Liczba zabitych |
131 |
| Typ ataku | |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 48°49′13″N 25°55′35″E/48,820278 25,926389
| |
Zbrodnie w Głęboczku – zbrodnie dokonane przez oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii w latach 1944–1945 na polskich i ukraińskich mieszkańcach wsi Głęboczek, położonej w powiecie borszczowskim województwa tarnopolskiego, podczas sowieckiej okupacji tych ziem. Łącznie w wyniku kilku ataków w Głęboczku z rąk nacjonalistów ukraińskich zginęło 131 osób.
Przed zbrodniami
Przed II wojną światową 2/3 ludności w Głęboczku stanowili Polacy. W 1931 roku wieś liczyła 651 gospodarstw, w których mieszkało ponad 2805 osób. Według wspomnień zgromadzonych przez Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów stosunki pomiędzy Polakami a Ukraińcami w Głęboczku kształtowały się poprawnie do czasu wybuchu wojny. Później, szczególnie od 1942 roku, gdy w okolicy aktywny stał się ukraiński ruch nacjonalistyczny, Polacy, obawiając się napaści, zorganizowali samoobronę. Ta w bliżej nieokreślonym czasie podczas okupacji niemieckiej odparła jeden atak bojówki banderowskiej tracąc jednego obrońcę, Antoniego Kozińskiego[1].
Pierwszy atak UPA
W marcu 1944 roku tereny te zostały zajęte przez Armię Czerwoną. Ogłoszono mobilizację do Wojska Polskiego, pozbawiając Głęboczek większości mężczyzn zdolnych do walki. Wkrótce w wyniku osobnych napaści zginęło czterech Polaków ze wsi[1].
Według wspomnień świadków w październiku 1944 doszło do kolejnego napadu na wieś. Jeden pododdział UPA zaskoczył grupę kilkunastu poborowych-mieszkańców Głęboczka, pracujących przy naprawie szosy Borszczów-Tłuste, drugi przypuścił szturm na wieś. Poborowi zostali zmyleni sowieckimi mundurami przybyszów i zbyt późno podjęli walkę. Z tej grupy zdołała uratować się tylko jedna osoba. Drugi pododdział UPA został odparty ogniem karabinowym przez obronę zorganizowaną ad hoc przez Józefa Twardochleba i Władysława Kwiczaka, w której wyróżniły się także kobiety[1].
Drugi atak UPA
Na początku stycznia 1945 roku w nocy nastąpił drugi napad UPA[a]. Tym razem mieszkańcy Głęboczka nie podjęli walki, lecz ukrywali się w przygotowanych schronach, w piwnicach i na strychach. Część mieszkańców zamknęła się w kościele, którego napastnicy nie zaatakowali. Upowcy rozeszli się po wsi, przeszukując domostwa i zabijając wszystkich napotkanych Polaków. Według świadka Bernarda Juzwenki liczne ofiary zostały poddane torturom, jedynie do uciekających strzelano. Inne grupy napastników rabowały mienie i paliły zabudowania. 14 ciał zabitych wrzucono do studni na dziedzińcu szkoły[1]. W tej masakrze zginęło według różnych źródeł od 80[2] do 88 osób[3].
Dzień po zbrodni władze sowieckie ewakuowały ocalałych Polaków do Borszczowa, nalegając, by wyjechali oni dalej „do Polski”[1].
Tydzień po zbrodni, według zgromadzonych wspomnień świadków, do Głęboczka wróciło 6 Polaków w celu uratowania pozostawionego mienia. Pięcioro z tych osób zostało zamordowanych, zdołał zbiec Antoni Tkacz[1]. Grzegorz Motyka podaje inną liczbę zabitych w tym czasie w Głęboczku. Według niego w nocy z 12 na 13 stycznia 1945 UPA zabiła 18 Polaków i 3 Ukraińców[4].
W późniejszym czasie za sprzyjanie Polakom zamordowane zostało ukraińskie małżeństwo Hradowych[5].
Zdaniem Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki we wszystkich atakach ukraińskich nacjonalistów zginęło w Głęboczku 128 Polaków i 3 Ukraińców[1].
Upamiętnienie
Zbrodnie popełnione w Głęboczku upamiętnia pomnik-symboliczna mogiła "Kamień Golgoty" wzniesiony 3 maja 1995 roku w Kłodoboku[6].
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Według Komańskiego i Siekierki napad nastąpił w nocy z 4 na 5 stycznia, według R. Kotarby z 5 na 6 stycznia, natomiast według G. Hryciuka 6 stycznia – zob. H. Komański, Sz. Siekierka, "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946", Wrocław 2006, s. 39; R. Kotarba, "Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej w województwie tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilansu", [w:] "Polska-Ukraina: trudne pytania", t.6, s.264; G. Hryciuk, "Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948", Toruń 2005, s. 312
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, 38-40; 527-530, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ Ryszard Kotarba, "Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej w województwie tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilansu", [w:] "Polska-Ukraina: trudne pytania", t.6, s.264
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 312, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s.344
- ↑ Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA, Romuald Niedzielko (oprac.), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2007, s. 112, ISBN 978-83-60464-61-8, OCLC 233432465.
- ↑ Na rubieży, nr 13, s.29
Linki zewnętrzne
- Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939-1947; powiat Borszczów. Stowarzyszenie Upamiętniania Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu. [dostęp 2014-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-04)]. (pol.).