Zbrodnia w Palikrowach

Palikrowy, miejsce rozstrzelania Polaków
Państwo	Polska (okupowana przez III Rzeszę)
Miejsce	Palikrowy
Data	12 marca 1944
Liczba zabitych	co najmniej 365[1]
Typ ataku	ludobójstwo
Sprawca	4 Pułk Policji SS Ukraińska Powstańcza Armia
Położenie na mapie Polski w 1939 Palikrowy
49°54′44″N 25°20′15″E/49,912222 25,337500
Multimedia w Wikimedia Commons

Zbrodnia w Palikrowach – zbrodnia dokonana 12 marca 1944 roku w Palikrowach przez 4 Pułk Policji SS utworzony z ukraińskich ochotników do 14 Dywizji Grenadierów SS (Galizien) oraz miejscowe bojówki UPA i SKW. Co najmniej 365 Polaków zostało rozstrzelanych.

W 1944 roku Palikrowy liczyły 1880 mieszkańców (360 zagród). 70% ludności stanowili Polacy, we wsi znajdowało się także kilkanaście rodzin uciekinierów z rzezi wołyńskiej^[2].

12 marca w okolice Podkamienia przybył pododdział 4 pułku policyjnego SS wraz z bojówkami UPA i SKW. Część sił wzięła udział w szturmie na klasztor w Podkamieniu i wymordowaniu ukrywających się tam osób (w tym części mieszkańców Palikrów). Pozostała grupa napastników otoczyła Palikrowy. Po ostrzelaniu, wieś została zajęta przez Ukraińców^[3]. Polska samoobrona nie podjęła walki widząc, że ma do czynienia z regularnym oddziałem w niemieckim umundurowaniu^[4].

Mieszkańców Palikrów w liczbie około 1,2 tysiąca spędzono na łąkę i przystąpiono do rozdzielania Polaków i Ukraińców^[4]. W przypadku braku dokumentów identyfikacji narodowości osób dokonywało kilka miejscowych Ukrainek^[5]. Po oddzieleniu Ukraińców Polacy zostali rozstrzelani z kilku ciężkich karabinów maszynowych. Ofiar byłoby więcej, gdyby w pewnym momencie niemiecki oficer nie przerwał egzekucji. Dobijaniem rannych zajmowała się grupa około 10 banderowców^[6]. Ocalało zaledwie kilka rannych osób, które zostały wzięte za martwe^[2].

Po egzekucji banderowcy kazali kilku ukraińskim cywilom obdzierać trupy z ubrań i butów, które załadowano na wozy. Obrabowano również opuszczone polskie zabudowania. Następnie polskie domy zostały spalone^[1][7].

Odnalezieni w kryjówkach Polacy zostali zamordowani^[8]. Ustalono 265 nazwisk ofiar z łącznej liczby 365 zabitych^[9][1].

Masakrę przeżyli Katarzyna i Dymitr Wasylinkowie, którzy ukrywali Żyda Daniela Schapiro (w 1995 roku uznani przez Instytut Jad Waszem za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata)^[10]. Wśród zamordowanych była Maria Marciniak, która wraz z mężem ukrywała czworo Żydów^[11].

Na miejscu zbiorowej mogiły postawiono pomnik z liczbą ofiar^[2].

Krótko po wojnie byli mieszkańcy Podkamienia, Huty Pieniackiej i Palikrów, których przesiedlono do Wołowa i Łososiowic, rozpoznali w mężczyźnie ukrywającym się pod przybranym nazwiskiem na Ziemiach Odzyskanych Włodzimierza Czerniawskiego, dowódcę oddziału UPA z Czernicy. W 1949 roku został on oskarżony przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach o udział w szeregu zabójstw osób narodowości polskiej, jako organizator i dowódca zbrojnego oddziału banderowców liczącego kilkaset osób. Według aktu oskarżenia miał on 12 marca 1944 w Palikrowach kierować masakrą występując w mundurze niemieckim i dowodząc "150 osobową bandą". 13 stycznia 1950 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach na sesji wyjazdowej w Koźlu skazał Czerniawskiego na karę śmierci^[12].

W 2009 roku Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu prowadziła śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na terenie pow. Brody (sygn. akt. S 8/01/Zi), które obejmowało wydarzenia z 12 marca 1944 w Palikrowach^[5]. W 2015 roku Oddziałowa Komisja we Wrocławiu umorzyła z powodu niewykrycia sprawców śledztwo w sprawie zbrodni ludobójstwa nacjonalistów ukraińskich w celu całkowitego wyniszczenia ludności polskiej w latach 1939 - 1945 na terenie powiatów Zborów i Brody, woj. tarnopolskie (sygn. akt S 83/09/Zi), które również obejmowało zbrodnię w Palikrowach^[13].

• Czystka etniczna w Małopolsce Wschodniej
• Rzeź wołyńska
• Zbrodnia w Hucie Pieniackiej
• Zbrodnia w Podkamieniu
• 14 Dywizja Grenadierów SS

• Henryk Komański, Szczepan Siekierka: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Wrocław: 2006. ISBN 83-89684-61-6.
• Damian Karol Markowski: W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023. ISBN 978-83-08-08166-2.
• Grzegorz Motyka: Ukraińska partyzantka 1942-1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza RYTM, 2006. ISBN 83-88490-58-3.
• Wojciech Orłowski: Dowody zbrodni dokonanych przez Ukraińską Powstańczą Armię na ludności polskiej w powiecie Brody. Przypadek Włodzimierza Czerniawskiego, dowódcy kurenia UPA z Czernicy pow. Brody. W: Bogusław Paź: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011. ISBN 978-83-229-3185-1.
• Ryszard Tyndorf, Zygmunt Zieliński: Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers. T. 2. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2023. ISBN 978-83-8288-087-8.

• A. Wiśniewski, C. Świętojański – Dzieje Podkamienia i okolic od maja 1943 do maja 1944. Relacja naocznych świadków.