Zatoczek malutki
| Gyraulus crista[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| (bez rangi) | Heterobranchia | ||
| (bez rangi) | Euthyneura | ||
| (bez rangi) | Panpulmonata | ||
| (bez rangi) | Hygrophila | ||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zatoczek malutki | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Zatoczek malutki (Gyraulus crista) – gatunek ślimaka słodkowodnego z rodziny zatoczkowatych (Planorbidae). Występuje w Palearktyce, w Polsce pospolity. Zamieszkuje stałe zbiorniki wodne i cieki o niezbyt szybkim prądzie wody, w wodach o różnej trofii, głównie na roślinach wodnych. Cechują go niewielkie wymiary ciała oraz duża zmienność fenotypowa muszli.
Taksonomia
Gatunek opisany przez Linneusza pod nazwą Nautilus crista[3]. Obecnie przypisany do rodzaju Gyraulus[4]. Polska nazwa gatunkowa: zatoczek malutki[5].
Cechy morfologiczne
Najmniejszy z występujących w Polsce ślimaków słodkowodnych. Szerokość muszli: 2-3,5 mm (rzadko przekracza 3 mm); wysokość: 0,5-0,85 mm[6][4].
Muszla płaska, składa się z trzech szybko narastających skrętów, oddzielonych głębokim szwem, z których ostatni jest 2-3 razy szerszy od przedostatniego. Jest cienka i łamliwa, przeświecająca, matowa, barwy zielonkawo-szarej lub szaro-żółtej. Otwór muszli eliptyczny, krawędzie ostre bez zgrubień. Dołek osiowy szeroki i stosunkowo głęboki. Ze względu na ukształtowanie powierzchni muszli wyróżniane są trzy formy morfologiczne tego gatunku:
- G. crista f. nautileus L. – muszla gładka, skręty lekko wypukłe, krawędź na ostatnim skręcie tępa,
- G. crista f. cristatus Drap. – muszla pokryta żeberkami, górna powierzchnia muszli płaska, krawędź wyraźnie zaznaczona.
- G. crista f. spinulosus Cles. – na powierzchni muszli występują kolce, górna powierzchnia muszli płaska, dolna wysklepiona, krawędź ostatniego skrętu ostra[6].
Ciało ślimaka szarawe, czułki czerwonawe, ciemno nakrapiane. Noga cielistoszara. Gatunek o dużej zmienności fenotypowej, oprócz opisanych wyżej form występują także osobniki mające cechy pośrednie oraz, dosyć często, osobniki z anomalnie zbudowaną muszlą (np. z ostatnim skrętem nieprzylegającym do poprzedniego skrętu)[6].
Występowanie
Gatunek palearktyczny[6]. Występuje także w Ameryce Północnej[4]. W Polsce pospolity na niżu, spotykany także w niższych partiach gór[6].
Biologia i ekologia
Zajmowane siedliska
Zamieszkuje zbiorniki wodne różnego typu i wielkości. Najczęściej występuje w jeziorach, stawach czy gliniankach w strefie litoralu, ale także w ciekach o niewielkim prądzie wody, w miejscach ze spokojną wodą. Występuje głównie wśród roślin wodnych – zwłaszcza wśród mat glonów nitkowatych, na kępach rogatka, ramienic moczarki i rdestnic oraz w kożuchach rzęsy, ale również na łodygach roślin szuwarowych (m.in. na trzcinie, jeżogłówce, rdeście ziemnowodnym). W odcinkach lotycznych cieków chroni się w zaroślach potocznika (Berula). Wykazuje dużą tolerancję co do pH wody: 5,9–8,45. Jest to ślimak bardzo wrażliwy na wysychanie, dlatego unika zbiorników okresowo wysychających[6]. Nie jest wrażliwy na zanieczyszczenie wód, spotkać go można także w zbiornikach hipereutroficznych i silnie narażonych na antropopresję. Miejscami występuje bardzo licznie – zagęszczenie osobników może dochodzić do 6000 na m²[7].
Odżywianie
Zdrapywacz, odżywia się glonami peryfitonowymi, obumarłymi szczątkami roślin, glonami zbieranymi z błonki powierzchniowej[6]
Rozmnażanie
Gatunek hermafrodytyczny, rozmnażający się raz w roku, zwykle wczesną wiosną, o jednorocznym cyklu życiowym. Kokony jajowe o średnicy ok. 0,6-1,5 mm są składane na roślinach wodnych, liczba jaj w kokonie jest zmienna (od 1 do 5-6). Młode wylęgają się po ok. 10-12 dniach[4][6].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek pospolity, nie zidentyfikowano czynników, które stanowić mogłyby zagrożenie dla jego populacji. W IUCN ma status gatunku mniejszej troski (LC), choć w niektórych krajach (Szwajcarii i Łotwie) figuruje na listach gatunków zagrożonych[8].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Gyraulus crista, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Linnaeus C. 1758. Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. 10th edition. - Vermes. Testacea: str. 709. Holmiae. (Salvius).
- ↑ a b c d F. Welter Schultes: Gyraulus crista. [w:] AnimalBase, Uniwersytet w Getyndze [on-line]. 2013. [dostęp 2015-05-05]. (ang.).
- ↑ Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 249. ISBN 83-235-0192-0.
- ↑ a b c d e f g h Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 187. ISBN 83-01-01143-2.
- ↑ Aneta Spyra, Małgorzata Strzelec. Occurrence and morphological variability of Gyraulus crista (Gastropoda: Pulmonata: Planorbidae) on different types of substratum in woodland ponds. „Biologia”. 68 (4), s. 679-686, 2013. DOI: 10.2478/s11756-013-0197-z.
- ↑ M.B. Seddon, D. Van Damme, M. Ormes, Gyraulus crista, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-05-05] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Gyraulus crista w WoRMS World Register of Marine Species, dostęp: 5 maja 2015.