Zamieszki w Mosulu – walki uliczne, do których doszło w Mosulu między 7 a 11 marca 1959. Ich ofiarą padło ok. 200 osób.

6 marca 1959 w Mosulu odbył się wiec związanej z Iracką Partią Komunistyczną organizacji Bojowników o Pokój. Miał on stanowić manifestację siły partii i wspieranego przez nią rewolucyjnego rządu Abd al-Karima Kasima w mieście, gdzie tradycyjnie silny był sunnicki konserwatyzm i panarabizm. Do wystąpienia przeciwko rządowi przygotowywały się również niektóre oddziały miejscowego garnizonu. O ile sam wiec miał pokojowy przebieg, po jego zakończeniu w mieście doszło do rozruchów po tym, gdy dowódca garnizonu Abd al-Wahhab asz-Szawaf ogłosił przez radio bunt przeciwko rządowi. W obronie rządu wystąpiła część oddziałów wojska oraz komuniści. Ci ostatni, wspólnie z miejscowymi przywódcami kurdyjskimi, zaatakowali ponadto mieszkańców Mosulu uznanych za niechętnych rządowi, dokonując co najmniej kilkudziesięciu samosądów. Walki między zwolennikami i przeciwnikami rządu nałożyły się na lokalne zadawnione konflikty, zarówno polityczne, jak i etniczne (kurdyjsko-arabski) i społeczne (między chłopami i posiadaczami ziemskimi). Ostatecznie próba przewrotu została stłumiona.

Mosul tradycyjnie zaliczał się do miast Iraku, w których największą popularnością cieszył się konserwatywny islam sunnicki, zaś ideologie lewicowe, takie jak komunizm czy baasizm odrzucano. Sympatyzowały z nimi jedynie lokalne społeczności kurdyjska i żydowska^[1]. Dla dominujących w życiu politycznym Mosulu wielkich posiadaczy ziemskich obalenie irackiej monarchii w lipcu 1958 było bezpośrednim zagrożeniem dla ich interesów^[2]. Natomiast żołnierze i oficerowie stacjonujący w miejscowym garnizonie, nawet jeśli poparli rewolucję, mogli być niezadowoleni z powodu współpracy jej przywódcy, premiera Iraku Abd al-Karima Kasima, z Iracką Partią Komunistyczną i iracką gałęzią partii Baas. Ich niechęć mógł również budzić fakt, że Kasim po rewolucji utworzył cywilny rząd, a nie rząd wojskowych (jak stało się po rewolucji Wolnych Oficerów w Egipcie, która była wzorem dla irackich spiskowców). Antyrządowe nastroje w mosulskim garnizonie wzrosły jeszcze po tym, gdy brygadier Abd as-Salam Arif, panarabista, jeden z najbliższych współpracowników Kasima w lipcu 1958, został wyeliminowany z elity władzy i skazany na śmierć (wyrok został zamieniony na więzienie)^[2]. Przy organizacji wystąpienia antyrządowego współdziałali naseryści, zwolennicy panarabizmu, baasiści i członkowie irackiej organizacji Braci Muzułmańskich. Fakt, że oficerowie w Mosulu byli niezadowoleni z polityki Kasima, był znany^[2]. Aby zademonstrować swoje poparcie dla rządu i podkreślić jego siłę, Iracka Partia Komunistyczna postanowiła zorganizować w mieście wiec organizacji Bojowników o Pokój. Dowodzący mosulskim garnizonem płk Abd al-Wahhab asz-Szawaf, sam uczestnik spisku antyrządowego, dwukrotnie udawał się do Bagdadu, by przekonać premiera Kasima do odwołania wiecu, który jego zdaniem mógł przerodzić się w zamieszki. Decyzja o zakazie przeprowadzenia zgromadzenia jednak nie zapadła^[2].

Wiec Bojowników o Pokój, na który obok miejscowych komunistów przybyli również dowiezieni specjalnymi pociągami sympatycy partii z południowego Iraku, miał spokojny przebieg. Następnie zwolennicy komunistów przeszli w pochodzie przez miasto. Większość działaczy przybyłych spoza Mosulu wyjechała jeszcze 6 marca, bezpośrednio po zakończeniu wiecu^[2].

Do walk między miejscowymi komunistami i nacjonalistami doszło następnego dnia^[2]. 8 marca ok. 60 działaczy Irackiej Partii Komunistycznej zostało aresztowanych^[3]. Tego samego dnia płk asz-Szawaf przez radio ogłosił wypowiedzenie posłuszeństwa rządowi. W mieście doszło do chaotycznych starć między oddziałami wojska, które sympatyzowały z różnymi organizacjami politycznymi. Naseryści i panarabiści spodziewali się pomocy ze strony Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Różne źródła podają, że nie dotarło ono do nich^[3] (według innego źródła było silne^[4]). Na konflikty polityczne nałożyły się zadawnione antagonizmy plemienne i rodowe, nienawiść chłopów względem wielkich posiadaczy ziemskich oraz niechęć między Arabami i Kurdami. Podczas walk zginęło co najmniej 200 osób^[3], w tym zarówno płk asz-Szawaf, jak i Abd Allah asz-Szawi, oficer wojsk inżynieryjnych, który stanął na czele żołnierzy lojalnych wobec Kasima. Ostatecznie wojsko lojalne wobec rządu oddziały powstrzymały bunt i zaprowadziły porządek w mieście^[3]. W tłumieniu buntu wzięli udział również ci komuniści, którzy pozostawali nadal w Mosulu^[5], wspierani przez przywódców kurdyjskich plemion^[4]. Już podczas starć komuniści dowiedzieli się, że aresztowany 8 marca działacz partyjny, Kamil al-Kazandżi, który 6 marca był jednym z przywódców wiecu Bojowników o Pokówj, został zabity w więzieniu^[2]. Wówczas zaatakowali mieszkańców miasta, których uznali za zwolenników asz-Szawafa^[5], a którzy wielokrotnie nie mieli z nim nic wspólnego, a jedynie wcześniej wyrażali poglądy bliskie nacjonalizmowi arabskiemu^[4]. Niektórych zamordowano po zainscenizowanych "rozprawach" przed sądem ludowym^[5].

Wydarzenia w Mosulu przyczyniły się do wzrostu znaczenia Irackiej Partii Komunistycznej oraz liczby jej członków^[3][4]. Partia i jej zwolennicy zorganizowała w całym kraju demonstracje, podczas których wzywano do dopuszczenia przedstawicieli komunistów do rządu. 1 maja 1959 w takiej manifestacji w Bagdadzie wzięło udział ponad 100 tys. ludzi^[3]. Rząd Abd al-Karima Kasima usunął również ze stanowisk rządowych sympatyków panarabizmu i partii Baas, uznając ich za nielojalnych wobec rewolucji^[3]. Chociaż Iracka Partia Komunistyczna deklarowała gotowość popierania rządu, Kasim zaczął widzieć również w komunistach potencjalne zagrożenie dla swojej władzy, z uwagi na realne poparcie społeczne, jakim dysponowali w 1959^[3]. Rząd Kasima oskarżył o organizację buntu w Mosulu prezydenta ZRA Gamala Abdel Nasera^[5].

• Dawisha A.: Iraq. A Political History. Princeton: Princeton University Press, 2013. ISBN 978-0-691-15793-1. Brak numerów stron w książce
• Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship. London & New York: I. B. Tauris, 2003. ISBN 1-86064-622-0. Brak numerów stron w książce
• Kwiatkiewicz P.: Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005. ISBN 83-7441-178-3. Brak numerów stron w książce