Zamek w Karpnikach

(niem.) Schloss Fischbach

nr rej. 211 z 16.06.1950
Zamek w Karpnikach
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Karpniki
Typ budynku	zamek, obecnie pałac
Styl architektoniczny	neogotyk
Architekt	Friedrich August Stüler
Rozpoczęcie budowy	XIV w.
Ukończenie budowy	1846
Pierwszy właściciel	Henryk Czirna
Położenie na mapie gminy Mysłakowice Zamek w Karpnikach
Położenie na mapie Polski Zamek w Karpnikach
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zamek w Karpnikach
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego Zamek w Karpnikach
50°50′47,5″N 15°50′59,8″E/50,846528 15,849944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zamek w Karpnikach (niem. Vischbach, Fischbach) – zabytkowy zamek^[1] położony we wsi Karpniki w województwie dolnośląskim w powiecie karkonoskim, w gminie Mysłakowice, u podnóża Krzyżnej Góry w Rudawach Janowickich.

Zamek został zbudowany w XIV wieku prawdopodobnie przez Henryka Czirna, właściciela Płoniny i Sokolca. W kolejny wiekach zamek był kilkakrotnie przebudowywany, a jego obecny wygląd pochodzi z 1846 i jest zasługą architekta niemieckiego Friedricha Augusta Stülera z wykorzystaniem projektów jego nauczyciela, Karla Friedricha Schinkla z czasów jego pobytu w Karpnikach w 1832. W 1978 zamek przystosowano do użycia jako ośrodek wypoczynkowy, a później sanatorium dla dzieci. Obecnie budowla jest własnością prywatną i działa jako hotel i restauracja.

Pierwotne założenie obronne w Karpnikach (wówczas Vischbach) zostało wzniesione w XIV wieku, prawdopodobnie przez rycerza Czirna. Było ono nieregularne i składało się z budynku mieszkalnego oraz narożnej cylindrycznej wieży. W dokumentach z 1369 zamek wymieniany był jako własność Clericiusa Bolcze (Clercos von Bolitz). W 1438 pozbył się go niejaki Cuncze von Predel, a nabywcą został rycerz Cuncze Beeler von Rychenbach^[2]. Kilka lat później dobra przeszły na własność Hansa Schoffa-Gotschego, kanclerza księstwa świdnicko-jaworskiego, pana na Kamienicy i Zamku w Chojniku^[2].

Niewielką budowlę powiększył w 1475 Kacper Schoff-Gotsch^[2]. Składała się ona wówczas z wieży oraz dwóch budynków, które połączone murami tworzyły dziedziniec. Całość usytuowana była na otoczonej fosą sztucznej wyspie. W 1580 Adam Schoff Gotsch sprzedał Karpniki Friedrichowi baronowi von Kanitz und Talowitz (zm. 1585)^[3]. Nowy właściciel rozpoczął całkowitą przebudowę w stylu renesansowym i choć w 1593 zamek ucierpiał od uderzenia pioruna, prace budowlane ukończono. Podczas przebudowy z przełomu XVI/XVII stulecia wzniesiono nowe skrzydła, odnowiono wieżę i zmodernizowano wnętrza. Zakończenie prac przypadło na rok 1603, o czym świadczy data na jednym z istniejących do dziś portali. Między rozbudową renesansową, a neogotycką dokonano pomniejszych przekształceń, m.in. wieża otrzymała barokowy hełm, a w XVIII wieku zamkowy czworobok podwyższono o jedną kondygnację.

Przez cały okres funkcjonowania zamek bardzo często zmieniał swych właścicieli. W okresie wojny trzydziestoletniej zmarł w nim Christoph Friedrich von Kanitz und Talowitz, który wcześniej cały majątek zapisał żonie Lukrecji z domu von Hatzfeldt^[3]. Ta zaś przekazała go swemu wujowi Reimarowi Friedrichowi von Winterfeld. Wdowa po nim oddała posiadłość córce Elizabeth Christiane baronowej Schonaich Carolath Beuthen, a po jej zgonie Karpniki otrzymała przyrodnia siostra Anna Elizabeth. W 1679 sprzedała ona dobra karpnickie Balthazarowi Leopoldowi von Hayn. Pochodzący z tej rodziny Phillip Antoni odstąpił je w 1725 Franzowi Wilhelmowi von Schaffgotsch. Następnie po bezdzietnej śmierci Franza w 1774 majątek stał się własnością skarbu państwa, a trzy lata później krzeszowskiego klasztoru cystersów^[2]. Już jednak w 1784 pałac odkupił baron i późniejszy hrabia Friedrich Wilhelm von Reden auf Hameln und Bennigsen, by po trzech latach odsprzedać go pruskiemu ministrowi do spraw Śląska, którym był wtedy Karol Georg Heinrich, hrabia von Hoym^[2]. W 1789 nowym właścicielem wsi został Kaspar Konrad baron von Zedlitz^[2].

Od jego wuja w 1822 kupił zamek dla siebie oraz żony Marianny książę Wilhelm von Hohenzollern, brat króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III i wkrótce zlecił jego przebudowę w stylu neogotyku angielskiego^[2]. Projekt prac przygotował oraz kierował nimi niemiecki architekt Friedrich August Stüler. Zmiany rozpoczęto od założenia romantycznego ogrodu w stylu angielskim. Postawiono w nim różnorodne budowle, takie jak Chata Marianny, cieplarnia i szwajcarski domek. W południowej części parku stanął pomnik Archanioła Michała, upamiętniający Leopolda, brata księżnej^[2].

W czasach, kiedy Karpniki należały do niemieckiej rodziny panującej, zgromadzono tu wiele pamiątek, organizując na pierwszym piętrze muzeum i udostępniając je wybranej publiczności. Prezentowano w nim wyroby rzemiosła artystycznego, rzeźby, zbiory klejnotów, dawną broń, stare witraże. Na pierwszym piętrze północnego skrzydła mieściła się biblioteka z bogatymi zbiorami rękopisów. W pałacu tętniło życie towarzyskie, a spośród utytułowanych gości wymienić można m.in. niemiecką rodzinę królewską, wielkie księżne rosyjskie Olgę i Aleksandrę Teodorownę, wielkiego księcia Mikołaja (późniejszego cara), licznych przedstawicieli arystokracji: Reussów, Radziwiłłów, księcia Wołkońskiego, Klaudynę z Działyńskich Potocką. Z okazji tych wizyt organizowano bale, koncerty i przedstawienia teatralne.

Podczas drugiej wojny światowej urządzono w pałacu karpnickim składnicę muzealną, stworzoną przez konserwatora wojewódzkiego Gunthera Grundmanna, w której umieszczono zbiory zrabowane w państwach okupowanych przez Hitlera^[2]. Tu także przeniósł z Darmstadtu swoją kolekcję dzieł sztuki ostatni właściciel Karpnik, książę Ludwig von Hessen und bei Rhein^[2].

Pod koniec II wojny światowej w 1945 zamek został splądrowany przez żołnierzy Armii Czerwonej. Do 1950 w obiekcie mieściła się szkoła podstawowa. Po kilku latach pustostanu, w 1956 służyła jako dom dla dzieci niepełnosprawnych. Zaniedbany przez lata powojenne obiekt wyremontowano w 1962, z przeznaczeniem na ośrodek kolonijny^[2]. Pogarszający się stan budynku spowodował jego opuszczenie w 1973. Następnie sprzedano zamek prywatnemu inwestorowi z planem przekształcenia go w obiekt kulturalno-rekreacyjny. Po kilkukrotnych zmianach właścicieli, w 1995 zamek został przekazany stowarzyszeniu właścicieli, którzy podjęli środki ochronne, aby zapobiec dalszemu niszczeniu. Profesjonalna renowacja jak dotąd nie powiodła się ze względu na brak środków finansowych^[4].

Po latach stagnacji i izolacji majątku od społeczeństwa nastąpiła kolejna zmiana właściciela i od 2009 były prowadzone prace restauratorskie, w celu utworzenia w zamkowych pokojach ekskluzywnego hotelu. Pierwotnie zakończenie miało nastąpić do końca 2013. Hotel zamkowy został ostatecznie otwarty na początku października 2014. W zabytkowych pomieszczeniach stylowo umeblowano dwadzieścia pokoi, w tym Apartament Królewski z elementami XIX-wiecznymi i Apartament Renesansowy z zachowanymi malowidłami z XVI w. Wnętrza są zarezerwowane dla gości hotelowych natomiast dziedziniec zamkowy i park można zwiedzać^[5].

Renesansowy, kamienny portal zwieńczony półkoliście z agrafą. Nad nadprożem płycina z sentencją w j. łac. ARCEM HANC FISCHBACHIANAM OLIM A FRIDERICO PATRUO INCHOATAM A PATRE ELIA ABSOLUTAM HAC INSUPER STRUCTURA EXORNARI FOSSAM MUROCINCI TURRIM TOTAM RENOVARI ALISO AEDIFICIIS AMPLIFICARI CURAVIT CHRISTOPHORUS FRIDERICUS A KANITZ E F ANNO A NATO CHRISTO MDCIII ([Budowę] zamku Fischbach przed laty rozpoczął stryj Fryderyk, a ojciec Eliasz dokończył górne elementy, [wykopał] fosę, całkowicie odnowił ściany i wieżę. O wzmocnienie pozostałych budynków zadbał Christoph Friedrich von Kanitz w 1603 roku od narodzenia Chrystusa); ozdobiona przy dolnych rogach kartuszami z herbami von Kanitz^[a] (L) i von Hatzfeldt^[b] (P). Nad lewą częścią łuku nad otworem wejściowym herb von Koseritz^[c], nad prawą von Neuhoff^[d][6].

• 
  Herb von Kanitz^[a] (tarcza)
• 
  Herb von Hatzfeldt^[b][3]
• 
  Herb von Koseritz^[c]
• 
  Herb von Neuhoff^[d]
• 
  Schloss Fischbach, Alexander Duncker
• 
  Zamek w Parku Miniatur

W 1993 złodzieje odkuli renesansowy portal bramny i przygotowali go do wywiezienia. Na szczęście w porę udało się zauważyć szkodę, portal złożono w piwnicy i po konserwacji wrócił on na swoje miejsce^[5]. Obecnie zamek ponownie jest własnością prywatną. Zamek wyremontowano: odnowiono elewacje, komnaty, wykonano stropy^[7]. Odrestaurowany budynek przeznaczono na hotel i restaurację^[8].

• Karpniki – Zamek Karpniki – Cieplice Śląskie-Zdrój^[9]

• Romuald Łuczyński: Zamki, dwory i pałace w Sudetach. Legnica: Stowarzyszenie „Wspólnota Akademicka”, 2008, ISBN 978-83-89102-63-8.

• Zamek Karpniki - oficjalna strona
• Karpniki zamek na zamki.net.pl
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona