Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie

Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie
Ostrawsko-Karwińskie Zagłębie Węglowe
{{{alt grafiki}}}
Kopalnia Darkov w Karwinie
Państwo

 Czechy

Miejscowości

Ostrawa, Karwina, Hawierzów, Orłowa, Bogumin

Położenie na mapie Czech
Mapa konturowa Czech, po prawej znajduje się punkt z opisem „Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie”
Ziemia49°50′16,74″N 18°24′12,50″E/49,837983 18,403472
Mapa
Zagłębie około 1900 roku
Nowa Huta w Ostrawie

Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie (też: Ostrawsko-Karwińskie Zagłębie Węglowe, cz. Ostravsko-karvinská uhelná pánev) – czeskie zagłębie węglowe, jednolity obszar geologiczno-geograficzny w północno-wschodniej części kraju morawsko-śląskiego, przy granicy z Polską, w Kotlinie Ostrawskiej, zawierający największe w kraju zasoby węgla kamiennego i jego najintensywniejszą eksploatację. Stanowi południową część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Geologicznie dzieli się na część ostrawską i karwińską. Ostatnie kopalnie w części ostrawskiej zostały zamknięte w połowie lat 90. XX wieku[1] i obecnie jedynym producentem węgla już tylko w części karwińskiej jest spółka OKD.

Trzy czwarte Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego położone jest w historycznych granicach Śląska Cieszyńskiego. W szerszym wymiarze przemysłowym z Zagłębiem pokrywa się Ostrawsko-Karwiński Okręg Przemysłowy (cz. Ostravsko-karvinský revír), który rozwinął się dynamicznie w drugiej połowie XIX wieku stając się jednym z największych i najważniejszych centrów produkcyjnych na terenie Austro-Węgier. Po upadku tego państwa był przedmiotem czechosłowacko-polskiego sporu granicznego, po czym region został prawie w całości przyznany Czechosłowacji. Najważniejsze ośrodki: Ostrawa, Karwina, Hawierzów, Orłowa, Bogumin. Uzupełniają go mikro-okręgi przemysłowe frydecko-mistecki i trzyniecki.

Geologia

Węglonośne warstwy pochodzą z karbonu, osiągają miąższość do 1000 m, a w granicach Śląska Cieszyńskiego do 880 m[1]. Do eksploatacji dostępnych jest 55 złóż węgla kamiennego. W części karwińskiej znajduje się około 70 pokładów o grubości 57 m, które można podzielić na warstwy siodłowe (10 pokładów o grubości 22,5 m), suskie (26 pokładów, 30 m) i dąbrowskie (10 pokładów, 9,5 m)[1].

Historia

Proces industrializacji rozpoczął się tu później niż na pruskim Górnym Śląsku. Jeszcze na początku XIX wieku był to obszar bardzo rolniczy ze słabo rozwiniętym przemysłem[2]. Musiały zaistnieć pewne warunki do jej pozytywnego rozwoju. Wczesna faza nowoczesnej industrializacji oparta była na miejscowych surowcach. Już w latach 50. XVIII wieku odkryto powierzchniowe pokłady węgla (np. w 1757 w Polskiej Ostrawie i w 1776 w Karwinie) ale popyt na niego był minimalny i jego znaczenie marginalne (na początku XIX wieku liczbę górników szacuje się na od 150 do 170[3]). W położonych na południe od Zagłębia hutach Komory Cieszyńskiej w Baszce i w Ustroniu beskidzką rudę żelaza przetwarzano jeszcze z wykorzystaniem węgla drzewnego.

W 1828 otwarto najnowocześniejszy w kontynentalnej Europie zakład hutniczy, położoną na morawskim brzegu Ostrawicy Hutę im. Rudolfa w Witkowicach, co znacznie zwiększyło zapotrzebowanie na węgiel, a możliwości eksportu znacznie zwiększyła doprowadzona w 1847 do Morawskiej Ostrawy i Bogumina Kolej Północna Cesarza Ferdynanda. W połowie XIX wieku w Zagłębiu funkcjonowało już 319 sztolni kopalnianych, a liczba górników wzrosła z około 1000 na początku lat 40. do 2500 w 1850[4].

Z pozostałych gałęzi przemysłu rozwijał się tu głównie przemysł spożywczy, finansowanego miejscowym kapitałem wielkoobszarniczym, oprócz Komory, m.in. należące do hr. Larischa cukrownia w Suchej Górnej (150 robotników) i nowoczesny młyn parowy w Pietwałdzie. Potrzeby pracownicze były początkowo zaspokajane rozpoczętą w regionie od końca XVIII wieku eksplozją demograficzną (w latach 1830-1846 przyrost naturalny wynosił około 10 promili[5]), później musiał być zaspokajany imigracją, z innych regionów Śląska i Moraw, ale przede wszystkim z Galicji. Rozwijała się sieć kolejowa. W 1848 Kolej Wilhelma z Berlina dotarła do Bogumina, którego znaczenie wzrosło jeszcze bardziej, gdy przedłużona Kolej Północna połączona została w 1856 z Koleją Warszawską, a w 1869 otwarto Kolej Koszycko-Bogumińską. Kapitał inwestycyjny pochodził głównie z Wiednia, Moraw i Galicji, ale też z Berlina i Londynu[6]. Równocześnie rozwijały się mikro-okręgi przemysłowe frydecko-mistecki, trzyniecko-ustroński i bielsko-bialski i w 1900 roku już 49,2% mieszkańców Śląska Cieszyńskiego zatrudnionych było w sektorze przemysłowym[2]. Przodującym sektorem industrializacji stał się jednak przemysł węglowy (w tym koksownie czy brykietownie), który przed wybuchem I wojny światowej zatrudniał na obszarze całego zagłębia ostrawsko-karwińskiego około 44 tysięcy górników, robotników i personelu techniczno-gospodarczego[2].

Mapa populacji Śląska Cieszyńskiego i przyległych uprzemysłowionych gmin w 1910 roku

W tym czasie nastąpiło również ożywienie polityczno-kulturowe narodów słowiańskich, a na początku XX wieku przez region Zagłębia przeszła znacząca fala polsko-czeskiego konfliktu narodowościowego. Przejawiało się to sporami o język używany w kościele, szkole czy drastycznymi zmianami w odsetku deklaracji językowych w spisach austriackich z lat 1880 do 1910[7]. W tym czasie czeskie wpływy kulturowe idąc wraz z rosnącym zainteresowaniem gospodarczym nasilały się na obszarze zamieszkałym tradycyjnie przez ludność etnicznie polską, sięgając na wschodzie np. Dąbrowy, gdzie w 1880 85,6% mieszkańców zadeklarowało używanie języka czeskiego. Z kolei polskie wpływy sięgnęły za sprawą imigracji z Galicji do położonych nawet za Morawską Ostrawą uprzemysłowionych gmin, takich jak Mariánské Hory, gdzie w 1900 językiem polskim posługiwało się około 20% mieszkańców[8]. W 1910 liczba imigrantów z Galicji w powiecie frysztackim wynosiła 15 500, 13% populacji powiatu, a w powiecie frydeckim, w tym polsko-ostrawskim powiecie sądowym, około 20 000 (20%)[9].

 Osobny artykuł: Czechosłowacko-polski konflikt o Śląsk Cieszyński.

Strategiczne znaczenie Zagłębia wraz z prowadzącymi do niego liniami kolejowymi było jedną z głównych, aczkolwiek nieoficjalnie, przyczyn sporu granicznego pomiędzy Polską i Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński po 1918 roku. Granica między tymi krajami na terenie dawnego austriackiego powiatu frysztackiego była przesuwana pięciokrotnie, najpierw na podstawie etnicznego rozgraniczenia według porozumienia lokalnych rad narodowych z 5 listopada 1918. Najtrwalsza okazała się granica wyznaczona na skutek decyzji Rady Ambasadorów z lipca 1920, która przyznała Czechosłowacji praktycznie cały jej obszar, stanowiąc odtąd jej główny okręg przemysłowy. Ponadto region Zagłębia pod kontrolą czechosłowacką powiększył się w 1920 po przejęciu od Niemiec tzw. kraiku hulczyńskiego z Pietrzkowicami, dziś dzielnicą Ostrawy.

W 1938 roku większość obszaru Zagłębia (stanowiąc część tzw. Zaolzia) została przyłączona do Rzeczypospolitej. We wrześniu 1939 Zagłębie zostało zajęte przez oddziały niemieckie i wraz z niemal całym Śląskiem Cieszyńskim wcielone do III Rzeszy. Podczas II wojny światowej silnie zniszczone przez naloty alianckie i bezpośrednie działania wojenne. Po 1945 wbrew sprzeciwowi Polski przywrócono granicę z 1920 a Zagłębie włączono ponownie do Czechosłowacji. Po wojnie powstawały dalsze kopalnie, w tym w latach 60. XX wieku położona dotąd najdalej na wschodzie kopalnia ČSM w Stonawie, później też dalej na wschodzie, polska kopalnia Węgla Kamiennego Morcinek w Kaczycach. Po podziale Czechosłowacji w 1993 roku Zagłębie znalazło się w granicach Czech.

Mniejszość polska w następnych dziesięcioleciach na terenie Zagłębia została w dużym stopniu zasymilowana. W zachodniej części praktycznie zanikła, choć pozostałością po niej są często spotykane nazwiska pochodzenia polskiego. W części wschodniej polska mniejszość zachowała się w okolicy Karwiny, dalej funkcjonuje także Polskie Gimnazjum imienia Juliusza Słowackiego w Orłowej. Pracę znajduje tu również obecnie wiele osób z Polski i Słowacji.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Środowisko abiotyczne. Budowa geologiczna. Surowce mineralne. W: Aleksander Dorda: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie, zmienione. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2012, s. 35. ISBN 978-83-926929-6-6.
  2. ↑ a b c Milan Myška, 2015, s. 172
  3. ↑ Milan Myška, 2015, s. 173
  4. ↑ Milan Myška, 2015, s. 177
  5. ↑ Milan Myška, 2015, s. 170
  6. ↑ Milan Myška, 2015, s. 171
  7. ↑ Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918.
  8. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, X. Mähren. Wien: 1906.
  9. ↑ K. Nowak, Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów..., 2013, s. 16

Bibliografia

  • Milan Myška: Industrializacja Śląska Cieszyńskiego. Sytuacja gospodarcza w „długim” XIX wieku. W: Śląsk Cieszyński od Wiosny Ludów do I wojny światowej w latach 1848-1918. Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2013, s. 165—256. ISBN 978-83-935147-3-1.
  • Aleš Zářický: Przemysł. W: Śląsk Cieszyński w latach 1918–1945. Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2015, s. 343–356. ISBN 978-83-935147-5-5.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zag%C5%82%C4%99bie_Ostrawsko-Karwi%C5%84skie