Wydłużak pospolity
| Xantholinus linearis | |||||
| (Olivier, 1795) | |||||
| Okres istnienia: pliocen–dziś | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Podrodzaj |
Xantholinus (Xantholinus) | ||||
| Gatunek |
wydłużak pospolity | ||||
| |||||
Wydłużak pospolity[1] (Xantholinus linearis) – gatunek chrząszcza z rodziny kusakowatych i podrodziny kusaków. Pierwotnie palearktyczny, ale zawleczony do Nearktyki i krainy neotropikalnej.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1795 roku gatunek ten opisany został przez Guillaume’a-Antoine’a Oliviera pod nazwą Staphylinus linearis. Jako lokalizację typową wskazano Paryż. W jego obrębie wyróżnia się do trzech podgatunków[2]:
- †Xantholinus linearis anglicus Lesne, 1926
- Xantholinus linearis linearis (Olivier, 1795)
- Xantholinus linearis rossicus Bordoni, 1975
Ostatni z wymienionych opisany został z Simonowska nad Amurem w 1975 roku przez Arnaldo Bordoniego. Pierwszy z kolei przez Pierre’a Lesnego na podstawie odnalezionych w Castle Eden w Anglii kopalnych okazów datowanych na pliocen i bywa również uznawany za odmianę pod nazwą X. l. var anglicus[2].
Morfologia
Chrząszcz o wąskim, silnie wydłużonym ciele długości od 6 do 9 mm. Głowa jest czarna ze słabym brązowym połyskiem, czerwonobrunatnymi czułkami i żółtymi do żółtobrunatnych głaszczkami. Jej zarys rozszerza się nieco ku tyłowi. Powierzchnia głowy ma wyraźną mikrorzeźbę poprzeczną. Skronie są pięciokrotnie dłuższe niż oczy. Czułki są dość tęgie, o długości członu trzeciego nieprzekraczającej półtorakrotności jego szerokości i członie przedostatnim wyraźnie szerszym niż dłuższym[3]. Żuwaczki są brązowe[4]. Przedplecze jest gładkie, błyszczące, ubarwione czarno z połyskiem brązowym lub czerwonobrunatnie[3][4]. Na jego powierzchni oprócz poprzecznej mikrorzeźby występują grzbietowe szeregi liczące od 10 do 15 punktów oraz formujące niewyraźne rzędy, dość obfite punktowanie na bokach. Pokrywy są krótkie[3], żółtobrązowe, czerwonobrunatne, brązowe lub smolistobrunatne[3][4]. Odnóża są krępe, barwy żółtej, żółtobrunatnej[3] lub czerwonobrązowej[4], o kolczastych goleniach. Czarny lub smolistobrunatny odwłok ma nierozjaśnione tylne krawędzie tergitów. Cztery pierwsze tergity nie mają poprzecznych wgnieceń u nasady. Piąty tergit ma wyraźną obwódkę błoniastą na tylnej krawędzi. Genitalia samca mają gruszkowaty edeagus z szeroko-taśmowatym, niezwiniętym spiralnie endofallusem pokrytym kolcami, które w części szczytowej rozmieszczone są w czterech szeregach podłużnych[3].
Ekologia i występowanie
Owad zasiedla lasy i rozmaite biotopy przekształcone, chętnie też synantropijne. Stroni od gleb wilgotnych. Bytuje wśród rozkładających się szczątków roślinnych, pod odchodami i padliną oraz w zamieszkałych dziuplach. W okresie zimowym znajdowany bywa w gniazdach kretów[5][3]. Poluje na drobne bezkręgowce i ich larwy[4].
Gatunek pierwotnie palearktyczny, ale współcześnie jako zawleczony obecny też w Nearktyce i krainie neotropikalnej. Podgatunek nominatywny w Europie znany jest z Irlandii, Wielkiej Brytanii, Portugalii, Hiszpanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Macedonii Północnej, Grecji i europejskiej części Rosji[6]. Na kontynencie tym na północ zasięgiem wykracza daleko poza koło podbiegunowe[5]. W Afryce stwierdzono jego występowanie na Azorach, Wyspach Kanaryjskich, Maderze[6][2], w Maroku, Algierii i Tunezji. W Azji wykazany został z Turcji, Gruzji, Syberii, Kazachstanu i Iranu. Ponadto zawleczony został do Stanów Zjednoczonych, Kanady i Wenezueli. Podgatunek X. l. rossicus występuje na Rosyjskim Dalekim Wschodzie[2].
Przypisy
- ↑ Andrzej Szujecki: Kusakowate (Staphylinidae) lasów Polski. Aspekt różnorodności i monitoringu zooindykacyjnego. Warszawa: Lasy Państwowe, 2017. ISBN 978-83-65659-00-2.
- ↑ a b c d Lee H. Herman. Catalog of the Stapylinidae (Insecta: Coleoptera). 1758 to the End of Second Millenium. VI Staphylinine Group (Part 3). Staphylininae: Staphylinini (Quediina, Staphylinina, Tanygnathinina, Xanthopygina), Xantholinini. Staphylinidae incertae sedis. Fossils, Protactinae†. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 265, s. 3021–3840, 2001.
- ↑ a b c d e f g Andrzej Szujecki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera z. 24 d Kusakowate - Staphylinidae: Wydłużaki - Xantholininae. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
- ↑ a b c d e Xantholinus linearis – Wydłużak pospolity. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-04-17].
- ↑ a b B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Staphylinidae część 2. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (7), 1980.
- ↑ a b Xantholinus (Xantholinus) linearis (Olivier, 1795). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-04-17].