Wojewódzki urząd spraw wewnętrznych (WUSW) – nazwa jednostek terenowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, funkcjonujących w Polsce w latach 1983–1990, utworzonych w wyniku przemianowania komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej. Na czele urzędów stali szefowie pełniący funkcję terenowych organów ministra w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, wykonujący swoje zadania poprzez Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską. W 1990 r. w miejsce WUSW utworzone zostały komendy wojewódzkie Policji, a także delegatury Urzędu Ochrony Państwa (w 2002 r. przekształcone w delegatury Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego).

Przemianowanie terenowych jednostek SB i MO (od końca 1956 r. działających wspólnie pod szyldem Milicji Obywatelskiej) związane było z wejściem w życie ustawy z 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów^[1]. Przekształceniami objęto dotychczasowe komendy stopnia wojewódzkiego, a także podporządkowane im struktury pełniące funkcje komend rejonowych, czyli komendy miejskie i dzielnicowe oraz część komisariatów. Na najniższym szczeblu nadal istniały komisariaty i posterunki, w których pion SB nie został utworzony.

Od 1 sierpnia 1983 r. na terenowe jednostki resortu spraw wewnętrznych (wykonujące zadania z zakresu ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego) składały się:

• wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych (w Warszawie stosowano nazwę Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych),
  • rejonowe, miejskie i dzielnicowe urzędy spraw wewnętrznych (odpowiednią nazwę stosowano w zależności od danego rejonu, który mógł obejmować obszar kilku miast i gmin lub obszar dzielnicy większego miasta wraz z przylegającymi miastami lub gminami albo pokrywać się z obszarem miasta lub dzielnicy większego miasta),
    • komisariaty i posterunki Milicji Obywatelskiej.

Na kierownictwo WUSW składali się:

• Szef WUSW
• I Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Milicji
• I Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa
• II Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Milicji
• II Zastępca Szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa
• Zastępca Szefa WUSW ds. Administracyjno-Gospodarczych
• Zastępca Szefa WUSW ds. Polityczno-Wychowawczych

W mniejszych WUSW istniał tylko jeden Zastępca Szefa WUSW ds. MO i ds. SB. W największych województwach wprowadzono etaty III Zastępców.

Struktura Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych (wymienione są wyłącznie wydziały wchodzące w skład Służby Bezpieczeństwa, bez tych wchodzących w skład Milicji Obywatelskiej):

• Wydział II (kontrwywiad)
• Wydział III (nadbudowa, w rozumieniu marksistowskim sfera niematerialna (ideologia, kultura, nauka))
  • adekwatnie do potrzeby i rozrostu opozycji, tworzono w niektórych WUSW:
    • III-1 (uczelnie)
    • III-2 (artyści, intelektualiści, dziennikarze)
• Wydział IV (związki wyznaniowe)
• Wydział V (baza, w rozumieniu marksistowskim sfera materialna (środki produkcji, siła robocza))
  • adekwatnie do potrzeby i rozrostu opozycji, tworzono w niektórych WUSW:
    • V-1 (centralne ogniwa opozycji w przemyśle)
    • V-2 (z uwagi na zagęszczenie przemysłu)
• Wydział VI (rolnictwo)
• Samodzielna Sekcja „A” (szyfry)
• Wydział „B” (obserwacja)
• Wydział „C” (ewidencja i archiwa operacyjne)
• Wydział „T” (technika operacyjna)
• Wydział „W” (perlustracja korespondencji)
• Wydział Śledczy
• Wydział Paszportów
• Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (rozpracowywanie funkcjonariuszy SB i MO)
• Inspektorat I (ekspozytura wywiadu)
• Inspektorat II (ekspozytura Biura Studiów MSW)
• Inspektorat Ochrony Przemysłu

W gdańskim WUSW istniał Wydział RKW, w olsztyńskim WUSW – Sekcja RKW. W mniejszych województwach zadania Inspektoratu I realizował st. inspektor ds. Departamentu I przy zastępcy Szefa WUSW ds. SB. W 1982 r. w 23 mniejszych województwach samodzielne piony B, C, T, W zostały przekształcone w Sekcje i włączone do Wydziałów Zabezpieczenia Operacyjnego.

W ostatnich miesiącach funkcjonowania SB przeprowadzono reformę strukturalną, nazywając przy tym niektóre wydziały WUSW wchodzące w skład SB bardziej „wprost”, np. pion I – Wywiadem, II – Kontrwywiadem, III – Ochroną Konstytucyjnego Porządku Państwa. Część komórek połączono – np. piony V i VI zostały pionem Ochrony Gospodarki, pion IV i Studiów zostały pionem Studiów i Analiz, „W” – włączono do kontrwywiadu. Zmiany te, choć nietrwałe, warte są osobnej analizy.

Stan na 1 sierpnia 1989 r. opracowano na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1985 r. w sprawie terytorialnego zasięgu działania rejonowych urzędów spraw wewnętrznych i podległych im jednostek^[2], zmienionego zarządzeniem z dnia 22 grudnia 1987 r.^[3] oraz zarządzeniem z dnia 29 czerwca 1989 r.^[4]