Wiktor Niekrasow

Ви́ктор Плато́нович Некра́сов

Wiktor Niekrasow (1978)
Data i miejsce urodzenia	17 czerwca 1911 Kijów
Data i miejsce śmierci	3 września 1987 Paryż
Narodowość	ukraińska
Język	rosyjski
Dziedzina sztuki	literatura
Epoka	proza
Ważne dzieła
W okopach Stalingradu
Odznaczenia

Wiktor Płatonowicz Niekrasow (ros. Ви́ктор Плато́нович Некра́сов; ur. 4 czerwca^?/17 czerwca 1911 w Kijowie, zm. 3 września 1987 w Paryżu) – radziecki pisarz-prozaik i dysydent.

Pochodził z rodziny inteligenckiej. Ojciec – Płaton Fiedosiejewicz (1878–1917) był urzędnikiem bankowym, matka – Zinaida Nikołajewna z d. Motowiłowa (1878–1970) była lekarzem. Jego rodzice pozostawali w przyjacielskich stosunkach z Leninem i Łunaczarskim, jego ciotka była bliską przyjaciółką Nadieżdy Krupskiej^[1]. Dzieciństwo spędził w Lozannie, gdzie jego matka ukończyła studia medyczne, oraz w Paryżu, gdzie podczas I wojny światowej Zinaida była lekarzem wojskowym. W 1915 roku powrócił wraz z matką do Rosji i zamieszkał w Kijowie, tam spędził większość swojego życia. W 1936 roku ukończył architekturę na Kijowskim Instytucie Budownictwa, a w 1937 roku studium teatralne przy kijowskim Teatrze Dramatu Rosyjskiego. Następnie pracował jako aktor i scenograf teatralny w Kijowie, Władywostoku, Kirowie i Rostowie nad Donem. Od sierpnia 1941 jako saper służył na froncie, m.in. pod Stalingradem. W lecie 1944 roku Niekrasow został ciężko ranny podczas walk o Lublin i po rekonwalescencji, na początku 1945 roku został zdemobilizowany w stopniu kapitana. W latach 1945–1947 pracował jako dziennikarz w piśmie „Sowietskoje isskustwo”.

Debiutował w 1946 powieścią pt. W okopach Stalingradu, która po raz pierwszy ukazała się na łamach czasopisma „Znamia” (nr 8–10). Ta najsłynniejsza jego powieść, oparta na osobistych wspomnieniach autora z okresu bitwy o miasto, jest dziś uważana za jeden z najlepszych i najbardziej realistycznych utworów o tzw. wojnie ojczyźnianej. Wyróżniająca się pośród romantycznych i pełnych heroizmu powieści radzieckich tamtych lat książka, stanowi czołowe dzieło nurtu tzw. „prawdy okopów”^[2]. Powieść zyskała duży rozgłos i została przetłumaczona na 36 języków (w tym również na polski) oraz wydana w milionach egzemplarzy. Gdy powieść przeczytał Stalin, Niekrasow otrzymał za nią Nagrodę Stalinowską II stopnia w 1947. Na podstawie tej książki w 1956 powstał film pt. Sołdaty (pol. W okopach Stalingradu). Kolejne utwory Niekrasowa podejmowały „trudne” w czasach ZSRR tematy, takie jak adaptacja do pokojowego życia żołnierzy powracających z frontu (W rodzinnym mieście) lub niewinnie represjonowanych więźniach gułagów (Kira). Od 1959 na łamach „Litieraturnoj gaziety” zamieszczał artykuły nawołujące do upamiętnienia ofiar holocaustu na terenie ZSRR, m.in. zbrodni w Babim Jarze. Z tego powodu po kilku latach został oskarżony przez władze o syjonizm. Pomnik poświęcony Żydom pomordowanym w Babim Jarze został jednak w 1976 postawiony i dziś uważa się, że niemała w tym zasługa publikacji Niekrasowa^[3].

W 1962 Niekrasow opublikował reportaż z podróży po ZSRR i USA pt. Po obu stronach oceanu, w którym przedstawił obiektywny obraz życia codziennego w ZSRR i USA początku lat 60. Spisując to, co widział, naraził się na ataki władz, m.in. samego Nikity Chruszczowa. Podobnie obiektywne spostrzeżenia z podróży do Francji, Włoch i USA, zawarte w reportażach Pierwsza znajomość i Miesiąc we Francji, naraziły go na zarzut „bałwochwalstwa wobec Zachodu”. Jego liberalne wypowiedzi na temat sztuki ZSRR (literatury, filmu i malarstwa) spowodowały kłopoty pisarza z cenzurą. Upadek Chruszczowa w 1964 i objęcie władzy przez Leonida Breżniewa na kilka lat zapewniły pisarzowi spokój. Jednak w 1969 Niekrasow podpisał list protestacyjny do Michaiła Susłowa w obronie represjonowanego ukraińskiego pisarza Czernowoła, a w 25 rocznicę zagłady Żydów w Babim Jarze ponownie publicznie upomniał się o pamięć ofiar. W konsekwencji został usunięty z partii w 1972 roku, pozbawiony obywatelstwa oraz zmuszony do emigracji w roku 1974. Wyjechał do Lozanny, a następnie osiadł w Paryżu, gdzie w latach 1975–1982 był zastępcą redaktora naczelnego czasopisma „Kontinient”. W okresie tym współpracował również z radiem Swoboda.

Na emigracji opublikował m.in. Notatki gapia (1975), Spojrzenie i coś (1977), Po obu stronach muru (1978), Saperlipopette albo co by było gdyby (1983), Mała smutna opowieść (1986). We wszystkich tych utworach Niekrasow pisał o swoich wrażeniach i przemyśleniach na temat świata Zachodu w połączeniu ze wspomnieniami z czasów ZSRR i krytycznymi wypowiedziami o sobie samym.

Żywo interesował go proces pieriestrojki w ZSRR.

Zmarł na raka w Paryżu w 1987. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Sainte-Geneviève-des-Bois.

Za swoją dewizę życiową uważał: „Być sobą, nie kłamać, nie udawać, nie pochlebiać^[3].

• W okopach Stalingradu (W okopach Stalingrada, Moskwa 1946)
• W mieście rodzinnym (W rodnom gorodie, Moskwa 1954)
• Pierwsza znajomość (Pierwoje znakomstwo, Moskwa 1958)
• Druga noc (Wtoraja nocz', Moskwa 1960)
• Kira (Kira Gieorgijewna, Moskwa 1961)
• Wasia Konakow (Wasia Konakow, Moskwa 1962)
• Wybór opowiadań (Izobrannyje proizwiedienija, Moskwa 1962)
• Po obu stronach oceanu (Po obie storony okieana, Moskwa 1962)
• Druga noc (Wtoraja nocz', Moskwa 1965)
• Zdarzenie na Kurchanie Mamaja (Słuczaj na Mamajewom kurganie, Moskwa 1965)
• Miesiąc we Francji (Miesjac wo Francii, Moskwa 1965)
• Podróże w różnych wymiarach (Putiesziestwija w raznych izmierieniach, Moskwa 1967)
• W życiu i listach (W żyzni i w pismach, Moskwa 1971)
• Zapiski gapia (Zapiski ziewaki, Paryż 1975)
• Spojrzenie i coś (Wzglad i nieczoto, Paryż 1977)
• Po obu stronach muru (Po obie storony stieny, Paryż 1978-1979)
• Z dalekich krain wracając (Iz dalnych stranstwij wozwratias’..., Tel Awiw 1979-1981)
• Stalingrad (Stalingrad, Frankfurt n. Menem 1981)
• Saperlipopette albo co by było gdyby (Sapierlipopiet, ili Jesli by da kaby, da wo rtu rosli griby, Londyn 1983)
• Mała smutna opowieść (Malenkaja pieczalnaja powiest', Londyn 1986)
• Napisane ołówkiem (Napisano karandaszom, Kijów 1990)
• Notatki (Zapiski, Moskwa 1991)
• W najpiekielniejszych kotłach bywaliśmy... (W samych adskich kotłach pobywali..., Moskwa 1991)

• Order Czerwonej Gwiazdy (1944)
• Nagroda Stalinowska (1946)
• Medal za Odwagę (1943)
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal „Za obronę Stalingradu”
• Order Sztuki i Literatury (Francja)

• Andrzej Drawicz (red.): Historia literatury rosyjskiej XX w. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 402–588. ISBN 83-01-12224-2.
• Florian Nieuważny (red.): Słownik pisarzy rosyjskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1997, s. 267–268. ISBN 83-214-0961-X.
• Bogusław Mucha: Historia literatury rosyjskiej. Od początków do czasów najnowszych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002, s. 495–545. ISBN 83-04-04628-8.
• Igor Szajtanow: Russkije pisatieli XX wieka. Biograficzieskij słowar'. Moskwa: Proswieszczenije, 2009. ISBN 978-5-09-017151-9. Brak numerów stron w książce
• Biografia na stronie kino-teatr.ru (ros.)

• Proza Wiktora Nikrasowa w języku rosyjskim (on-line)