Więziennictwo – ogół zakładów karnych i ich organizacja^[1].

Współczesne ustawodawstwa często zamiast nazwy więzienie używają nazwy zakład karny, a zamiast nazwy więziennictwo – system penitencjarny.

Współczesne systemy penitencjarne państw demokratycznych przywiązują dużą wagę – przynajmniej w sferze ustaleń formalnych i kodeksowych – do resocjalizacji skazanych; znalazło to swoje odbicie m.in. w polskim kodeksie karnym wykonawczym z 1997 r. (nowelizacja w 2003 r.), na podstawie którego odbywa się wykonywanie orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym karnym i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Polskie zakłady karne na dzień 31 sierpnia 2018 r. były zaludnione w 91,5% (65192 skazanych na 78418 miejsc)^[2]. Polska w raporcie Rady Europy plasuje się tuż poniżej średniej europejskiej skali przeludnienia zakładów karnych^[3].

Thomas Mathiesen twierdzi, że więzienie nigdy jednak rzeczywistej zdolności resocjalizacyjnej nie miało, a jego funkcją ukrytą jest represjonowanie najniższych warstw społecznych (Prison on Trial).

Michel Foucault był zdania (Nadzorować i karać), że więzienie powstało jako jeden z najważniejszych instrumentów nowoczesności i państwa nowoczesnego, mający na celu stworzenie społeczeństwa uregulowanego, pracującego systematycznie, w sposób uporządkowany, o wyznaczonych godzinach i w wyznaczonych miejscach, przewidywalnego, możliwego do opanowania przez władzę i porządek społeczny. Jego zdaniem więzienie miało na celu przymusić jednostki oporne do takiej pracy i zarazem znaleźć ludzi, którzy by wykonywali pracę, której z własnej woli nikt nie chce wykonywać, niezależnie od stawki, ze względu na morderczy wysiłek fizyczny, jaki się z nią wiązał (np. w kamieniołomach).

Donald Clemmer (The Prison Community, New York 1940) twierdzi, że więzienie dokonuje procesu prisonization, czyli włączenia w specyficzną kulturę więzienną.

Lloyd W. McCorkle i Richard Korn (Resocialisation within walls, „Annals of American Academy of Political and Social Science” 1954) opisali mechanizm, w jaki proces sądowy jest przez sądzonych odbierany jako seria rytuałów wykluczenia; znalazłszy się w gronie tak samo wykluczonych, stają się częścią kultury polegającej na odrzucaniu tych, którzy ich odrzucili, czyli reszty społeczeństwa.

Zygmunt Bauman, podejmując te wątki, twierdzi (Globalizacja, Warszawa 2000), że kultura więzienna posiada zdolność reprodukcji, która jest zdolnością każdej kultury. Widzi w tym jeden z najważniejszych czynników wzrostu przestępczości, gdyż – jak podkreśla (np. Europa, 2005) – przestępczość zaczęła naprawdę wzrastać dopiero jakiś czas po zaostrzeniu polityki karnej i po rozpętaniu „poczucia”, że ona wzrosła przez państwa Zachodu. Proces ten nazywa Bauman „kryminalizacją biedy”, sposobem sprawowania władzy przez współczesne społeczeństwa nad najniższymi klasami społecznymi, w sytuacji, kiedy nie ma dla nich pracy i żadnego pomysłu na ich zagospodarowanie. Ludzie, którzy już zostali inkulturowani przez kulturę więzienną, po wyjściu na wolność reprodukują ją w świecie zewnętrznym. Uważa, że sytuacja jest dramatyczna, gdyż (jak pokazują dane ONZ) na całym świecie mamy do czynienia z lawinowym wzrostem wydawanych wyroków pozbawienia wolności.

 Osobny artykuł: Zakład karny.

W polskim systemie penitencjarnym jest 87 zakładów karnych oraz 34 oddziały zewnętrzne zakładów karnych różnego typu, na które łącznie przypada około 83 tys. miejsc więziennych. Osadzonych jest ok. 81 tys., a oczekujących na osadzenie 30 tys. W polskich więzieniach jest więc przestrzegane prawo minimum 3 m² w celi na osadzonego. (dane z grudnia 2011 r.).

Rocznie zakłady karne w Polsce opuszcza około 90 tys. osób, średnio w miesiącu 7650 osób, a przyjmowanych jest około 7400 skazanych. Problemem są narkomani, którzy na leczenie w specjalnym zakładzie muszą czekać nawet 2 lata.

Oprócz kary pozbawienia wolności polskie ustawodawstwo przewiduje inne środki walki z przestępczością: karę ograniczenia wolności i dozór kuratora.

• areszt
• areszt śledczy
• areszty śledcze w Polsce
• służba więzienna
• zakład poprawczy
• zakłady karne w Polsce
• zakłady poprawcze w Polsce

• Ogólnopolski portal Służby Więziennej
• Portal o więziennictwie