Waltzing Matilda – piosenka australijska, ballada buszu (ang. bush ballad), wielokrotnie proponowana na australijski hymn narodowy^[1]. Jej słowa napisał w 1895 Banjo Paterson. Melodia jest najprawdopodobniej zmodyfikowaną wersją szkockiej pieśni „Thou Bonnie Wood of Craigielea”.

Gdy w 1977 w drodze referendum powszechnego obywatele Australii wybierali nowy hymn, 43,2% głosujących zadecydowało o wyborze pieśni Advance Australia Fair. Drugie miejsce z wynikiem 28,3% zajęła właśnie Waltzing Matilda, choć była bardziej znana oraz powszechnie lubiana. Utwór, który ostatecznie został hymnem Australii, jest wzniosły i poważny, tymczasem w balladzie Waltzing Matilda jedyną sceną o takim charakterze jest zakończenie, w którym włóczęga woli zginąć, niż trafić do więzienia.

Słowa piosenki napisał Andrew Barton „Banjo” Paterson, australijski poeta, dziennikarz i radca prawny. Przyjmuje się^{[potrzebny przypis]}, że inspiracją do napisania tekstu były wakacje spędzone w okolicach australijskiej miejscowości Winton w stanie Queensland. Paterson zaprzyjaźnił się z grupą hodowców owiec, do której należała m.in. przyjaciółka jego narzeczonej Christina Macpherson i jej brat Bob. Patersona fascynowała gwara farmerów i opowiadane przez nich historie. Jedna z nich dotyczyła trampa, który ukradł i zabił owcę, a następnie został wytropiony przez właściciela stada (w towarzystwie policjanta i aborygeńskiego tropiciela)^[3] nad brzegiem niewielkiego starorzecza. Tramp wskoczył do niego próbując uciekać, lecz nie potrafił dobrze pływać i utonął.

Inna historia opowiedziana Patersonowi przez Boba dotyczyła krwawych zamieszek wywołanych strajkiem robotników zajmujących się strzyżeniem owiec. Jeden z robotników, Samuel Hoffmeister, był oskarżony o udział w strzelaninie i podpaleniu składu wełny. Jego zwłoki zostały odnalezione przez tłumiących zamieszki kawalerzystów nad stawem o nazwie Combo waterhole.

Opowieści te opisał Paterson w słowach Waltzing Matilda, łącząc je z melodią, którą grywała Christina, a którą sama usłyszała wcześniej przy okazji wyścigów konnych „Warrnambool Races”.

Część australijskich historyków neguje opisany scenariusz wydarzeń^{[potrzebny przypis]}, a dodatkowym utrudnieniem w dociekaniu prawdy były dalsze losy piosenki i powstawanie jej różnych wersji. Prawa autorskie sprzedał Paterson wydawnictwu nutowemu Angus and Robertson. W 1903 jedna z wersji piosenki pojawiła się na opakowaniach herbaty „Billy tea”, co uczyniło piosenkę znaną w całym kraju. Jeszcze inna wersja pojawiła się w 1907^{[potrzebny przypis]}. W 1941 gdy piosenka była już znana w Australii, amerykańskie wydawnictwo Carl Fischer Music przywłaszczyło sobie nielegalnie prawa autorskie do niej na terenie Stanów Zjednoczonych^[4] – doprowadziło to do paradoksu: gdy utwór Waltzing Matilda miał być wykonany w związku z ceremonią zamknięcia Igrzysk Olimpijskich w Atlancie, Australijczycy musieli zapłacić tantiemę amerykańskiemu wydawnictwu, ponieważ prawa autorskie w samej Australii wygasły^[5], natomiast w Stanach Zjednoczonych ich posiadaczem wciąż pozostaje Carl Fischer Music.

Bohaterem piosenki jest włóczęga, który zatrzymał się przy niewielkim stawie, by w cieniu eukaliptusa przyrządzić herbatę. Gdy w międzyczasie do wodopoju przychodzi owca, tramp porywa ją i ukrywa. Po jakimś czasie nad staw przybywają konno trzej policjanci wraz z właścicielem owcy. Gdy odkrywają kradzież, włóczęga rzuca się do wody z okrzykiem „Nie dam wziąć się żywcem” i tonie. Ktokolwiek pojawi się później w okolicach stawu, może usłyszeć jego ducha, śpiewającego refren piosenki – będący zaproszeniem do wspólnej wędrówki.

Piosenka jest apoteozą australijskiego umiłowania wolności i włóczęgi^[6].

Zrozumienie słów piosenki „Waltzing Matilda” może stanowić problem nawet dla osób, dla których angielski jest rodzimym językiem. Powodem tego są zwroty specyficzne dla Australii. Sam zwrot Waltzing Matilda może być mylący, ponieważ nie chodzi tutaj o taniec z kobietą, tylko o rodzaj romantycznej włóczęgi.

Pozostałe terminy i zwroty^[7]:

• Matilda – tobołek zawinięty w rolowany gruby koc (używany w czasie włóczęgi do nakrycia w nocy lub okrycia w czasie chłodu)
• waltzing – pochodzi od niemieckiego wyrażenia auf der Walz(inne języki) oznaczającego praktykowany w średniowieczu zwyczaj podejmowania przez czeladników kilkuletniej wędrówki pomiędzy warsztatami uznanych mistrzów, połączonej z pracą i nauką rzemiosła
• swagman – tramp, włóczęga (dosłownie człowiek z tobołkiem); termin pochodzi od słowa swag, oznaczającego zawiniątko z dobytkiem, tobołek
• billabong – jezioro przyrzeczne, starorzecze
• coolibah tree (czasami wymawiane także: coolabah) – odmiana eukaliptusa
• billy – niewielka puszka do gotowania wody
• jumbuck – zaniedbana (niestrzyżona) owca
• tucker bag – torba na jedzenie
• squatter – skwater, farmer hodujący zwierzęta na terenach, do których nie miał prawa
• troopers – policjanci, strażnicy

Poniżej podana jest jedna z popularnych wersji piosenki publikowana na opakowaniach firmy Billy Tea (zob. też inne wersje Waltzing Matilda).

W roku 1990 w miasteczku Kynuna (stan Queensland) otwarto muzeum „Matildy”. Wśród innych pamiątek wystawiony jest tam także nutowy rękopis autorstwa Christiny Macpherson. Drugi rękopis znajduje się w Bibliotece Narodowej Australii^[8].

• Hymn Australii

• Who'll come a Waltzing Matilda with me? Internetowa wystawa Biblioteki Narodowej Australii w całości poświęcona historii powstania pieśni (ang.)
  • Zespół The Paverty Bush Band śpiewający wersję Queensland (ang.)
  • Różne aranżacje piosenki (ang.)
  • Dire Straits na koncercie w Sydney
• Polska wersja „Waltzing Matilda” – w tłumaczeniu Elżbiety Gepfert (wywiad, tłumaczenie, pliki audio i wideo)
• Wersja polsko-angielsko-australijska "Waltzing Matilda" – w tłumaczeniu i wykonaniu Teresy Tabor (tłumaczenie i plik audio)