Walki w Irkucku

wojna domowa w Rosji
Budynek irkuckiej rezydencji generał-gubernatorów po ustaniu walk
Czas	8 grudnia?/21 grudnia – 17 grudnia?/30 grudnia 1917
Miejsce	Irkuck
Przyczyna	dążenie bolszewików do przejęcia władzy w Irkucku
Wynik	zawieszenie broni, następnie przejęcie władzy przez bolszewików
Strony konfliktu
bolszewicy junkrzy, Gubernialna Rada Ludowa
Dowódcy
Dmitrij Lisiczenko
brak współrzędnych

Walki w Irkucku w grudniu 1917 r. – walki między bolszewikami, dążącymi do rozszerzenia rewolucji październikowej na całą Syberię, a sprzeciwiającymi się bolszewikom junkrami, kadetami szkoły oficerskiej oraz słuchaczami szkoły podchorążych w dniach 8 grudnia^?/21 grudnia 1917 – 17 grudnia^?/30 grudnia 1917 r.

Pod koniec 1917 r. na wschodniej Syberii zwolennicy bolszewików byli zdecydowanie liczniejsi niż ich przeciwnicy. Z partią sympatyzowali przede wszystkim żołnierze miejscowego garnizonu, wśród których bolszewicy zdobyli poparcie hasłem szybkiego zakończenia wojny. Drugą grupą ich sympatyków byli robotnicy. Jesienią 1917 r. we wszystkich miastach i ośrodkach przemysłowych w regionie powstały jednostki Czerwonej Gwardii^[1]. Pewne poparcie bolszewicy uzyskali również wśród jeńców wojennych, którzy w 1917 r. znajdowali się w Irkucku^[2]. W mieście obecne były również inne lewicowe partie: eserowcy i mienszewicy^[1]. 23 października/5 listopada 1917 r. w Irkucku miał miejsce I zjazd delegatów robotniczych, żołnierskich i chłopskich Syberii, który powołał do życia Centrosybir – Centralny Komitet Wykonawczy Rad Syberyjskich^[3]. Równocześnie Irkuck w przededniu wojny i rewolucji był ważnym ośrodkiem wojskowym: swoją siedzibę miał tutaj Wschodniosyberyjski Okręg Wojskowy, działała szkoła oficerska oraz trzy szkoły podchorążych^[2].

Bezpośrednio po przejęciu władzy w Piotrogrodzie, obaleniu Rządu Tymczasowego i utworzeniu Rady Komisarzy Ludowych bolszewicy przystąpili do tworzenia struktur władzy radzieckiej w miastach na Syberii. Bolszewiccy działacze tworzyli je w miastach położonych wzdłuż Kolei Transsyberyjskiej, do których przybywali koleją ze stolicy^[4]. W listopadzie w rękach bolszewików znalazły się Krasnojarsk i Władywostok, w grudniu – Tomsk i Chabarowsk^[5]. Jednak dopiero na początku grudnia 1917 r. bolszewicy uzyskali większość w radach uznających zwierzchność Centrosybiru. Wówczas postanowili przystąpić do przejęcia kontroli również nad Irkuckiem^[2]. Okazał się on jedynym na wschodniej Syberii ośrodkiem miejskim, w którym napotkali poważniejszy opór^[4]. Stawili go głównie młodzi słuchacze szkół wojskowych oraz żołnierze, którzy już uczestniczyli w walkach na frontach I wojny światowej, po czym zostali skierowani do Irkucka na kursy oficerskie^[2].

8 grudnia^?/21 grudnia popierający bolszewików żołnierze opanowali bulwar na prawym brzegu Angary, od mostu pontonowego do budynku tzw. białego domu – dawnej rezydencji generał-gubernatorów Wschodniej Syberii. Inni ustawili działa w pobliżu cerkwi Podwyższenia Krzyża Pańskiego, na górze Pietruszynej, na przedmieściu Znamienskim, na rogu ulic Wielkiej i Małej Blinowskiej (ob. Partizanskiej i Czechowa) oraz na terenie robotniczej dzielnicy Głazkowo na lewym brzegu Angary, by o 4.30 rozpocząć ostrzał artyleryjski budynków I szkoły podchorążych położonych po drugiej stronie rzeki. W czasie ostrzału niszczone były również inne budynki w centrum miasta, na lewym brzegu Angary. Spłonęło kilkaset drewnianych domów^[6]. Zniszczeniu uległ handlowy pasaż Wtorowa, poważnie uszkodzona została cerkiew Tichwińskiej Ikony Matki Bożej. Opór bolszewikom stawili junkrzy, pod dowództwem płk. Dmitrija Lisiczenki^[6]. Do 8 grudnia do wieczora junkrzy wyparli bolszewików z bulwaru, opanowując niemal całe prawobrzeżne centrum Irkucka^[6]. Ostrzeliwany z dział budynek I szkoły podchorążych antybolszewickie oddziały szybko opuściły, odchodząc do budynków Irkuckiej szkoły wojskowej przy ul. Troickiego (ob. 5 Armii). Junkrzy odebrali bolszewikom budynki, które Czerwona Gwardia przejęła wcześniej na sztaby swoich oddziałów – gmach żeńskiego progimnazjum oraz pocztę główną^[2].

Zaciętą walkę stoczono o budynek białego domu. W 1917 r. w budynku tym mieścił się główny sztab irkuckiej Czerwonej Gwardii oraz komitet rewolucyjno-wojskowy, jednak przed zbrojnym wystąpieniem bolszewicy opuścili rezydencję gubernatora, pozostawiając na miejscu jedynie stuosobowy oddział Czerwonej Gwardii, do którego dołączyło jeszcze stu ochotników^[6]. Czerwonogwardziści odparli szturmy na biały dom 8 grudnia^?/21 grudnia, a następnie 10 grudnia^?/23 grudnia wieczorem. 14 grudnia^?/27 grudnia kolejne natarcie junkrów zakończyło się ich sukcesem. Przeciwnicy rewolucji wzięli do niewoli 153 obrońców budynku, 17 rannych zwolnili^[6].

Żołnierze opowiadający się po stronie bolszewików chcieli kontynuować walkę. Dopuszczali się grabieży na cywilach, do ich szeregów dołączyli przestępcy kryminalni zwolnieni z więzień na mocy amnestii w 1917 r.^[6] Widząc, iż tracą kontrolę nad własnymi zwolennikami, którzy domagali się wręcz zniszczenia całej reprezentacyjnej części miasta^[6][2], irkuccy przywódcy bolszewików postanowili zawrzeć z junkrami zawieszenie broni. Rewolucyjny komitet wojskowy przerwał zbrojne powstanie i uznał władzę Gubernialnej Rady Ludowej, w której reprezentację miały uzyskać wszystkie partie socjalistyczne^[7], oraz dumy miejskiej. Junkrzy zgodzili się złożyć broń i również uznać ich władzę^[6].

Jednak praktycznie natychmiast po przerwaniu walk z innych syberyjskich miast, gdzie bolszewicy cieszyli się dużym poparciem, do Irkucka zaczęły kierować się zbrojne oddziały czerwonych, wzywane na miejsce przez zdominowany przez bolszewików Centrosybir^[2]. Na posiedzeniu Gubernialnej Rady Ludowej czerwonogwardziści oznajmili, że nadal domagają się ustanowienia w mieście władzy radzieckiej i nie rozbroją swoich oddziałów. 17 grudnia^?/30 grudnia uzbrojone siły czerwonych weszły do centrum Irkucka wprost po lodzie na Angarze. Jako że oddziały junkrów zostały już rozwiązane, organy lokalnej władzy oraz obradujący w Irkucku zjazd delegatów chłopskich oddały władzę bolszewikom^[6].

Podczas walk w Irkucku zginęło, utonęło w Angarze lub odniosło ciężkie rany ponad 1000 osób, z czego 200 niezaangażowanych w starcia cywilów^[6]. 107 poległych po stronie bolszewickiej zostało pochowanych w zbiorowej mogile nad Angarą, w pobliżu białego domu, który w 1918 r. stał się siedzibą Irkuckiego Uniwersytetu Państwowego. Rektor uczelni był niechętny zbiorowej mogile w sąsiedztwie budynku, toteż szczątki ekshumowano i przeniesiono na Cmentarz Lisichiński^[6].

Część junkrów, którzy zdołali po walkach opuścić Irkuck, kontynuowała walkę w wojnie domowej w Rosji w białych oddziałach Grigorija Siemionowa, które powstały na Zabajkalu^[7].