Wacław Borzemski

Wacław Mścisław Borzemski

„Aga”

Data i miejsce urodzenia	14 maja 1868 Zabłotów
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1935 Lwów
Miejsce spoczynku	Cmentarz Łyczakowski we Lwowie
Zawód, zajęcie	nauczyciel
Narodowość	polska
Edukacja	C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Wacław Mścisław Borzemski herbu Jelita (ur. 14 maja 1868 w Zabłotowie, zm. 26 kwietnia 1935 we Lwowie) – polski działacz niepodległościowy, oficer, urzędnik, nauczyciel.

Wacław Mścisław Borzemski^[a] urodził się 14 maja 1868 w Zabłotowie^[1][2]. Legitymował się herbem Jelita^[2]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, gdzie w 1885 ukończył VIII klasę i zdał egzamin dojrzałości (w jego klasie był m.in. Marceli Chlamtacz^[3], a ponadto w tej szkole wówczas uczyli się Antoni Borzemski – także późniejszy nauczyciel oraz Władysław Borzemski – również uczestnik tajnych organizacji niepodległościowych^[4][5]). Od 1885 do 1891 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego^[2]. Był kandydatem (koncypientem) adwokackim (także ok. 1894)^[6]. Pracował w magistratach miasta Lwowa i miasta Kołomyi^[2].

W C. K. Armii w grudniu 1889 został mianowany podporucznikiem rezerwy artylerii z dniem 1 stycznia 1890^[7][8]. Był oficerem rezerwowym 21 baterii dywizji w Stanisławowie (ok. 1890–1894)^[9][10][11], a około 1894 sformowanego w tym mieście 31 puku artylerii dywizyjnej^[12].

Będąc słuchaczem na uniwersytecie działał w tajnych organizacjach niepodległościowych^[13][14]. Działał wtedy we lwowskiej Organizacji Narodowej, działając aktywnie w obchodach, uroczystościach, drukował w piśmie „Życie”^[15]. Przybywał jako delegat i pełnomocnik związku Ligi Narodowej do Tarnowa, gdzie późną wiosną 1890 założono koło tej organizacji (członkowie współpracowali potem ściśle z innym działaczem ze Lwowa, Janem Stapińskim)^[16]. Przy prowadzeniu sprawy Tadeusza Sośniaka był prześladowany przez władze austriackie^[17]. W związku z prowadzonym śledztwem w sprawie działalności polskich tajnych organizacji Borzemski został aresztowany 17 października 1894, był przetrzymywany we Lwowie, a po trzech dniach przewieziony do więzienia C. K. Sądu Obwodowego w Tarnopolu^[6]. Podczas uwięzienia w tym zakładzie zorganizował wraz z również aresztowanymi w sprawie współpracownikami system porozumiewania się^[18]. Oskarżonych został 26 osób, którym 3 marca 1895 przekazano akty oskarżenia^[19][20]. W marcu 1895 odbywał się przed sądem przysięgłych w Tarnopolu głośny proces karny przeciw Wacławowi Borzemskiemu i towarzyszom o zbrodnią zdrady stanu, w którym główny obwiniony i młodzież zostali oskarżeni o zdradę stanu, obrazę majestatu, zbrodnię zaburzenia spokoju publicznego, przekroczenia przeciwko publicznym zakładom i urządzeniom^[21][22][2]. Oskarżenie wobec Borzemskiego dotyczyło jego działalności niepodległościowej z lat 1892, 1893, 1894 we Lwowie i w Tarnopolu^[23]. Dzięki stworzonej możliwości porozumiewania się w więzieniu oskarżeni (młodsi od niego, w wieku 18-24 lat) otrzymywali od Borzemskiego instrukcje zachowania się przed sądem^[24]. Rozprawa trwała przez 13 dni i w jej trakcie nie zostało potwierdzone popełnienie zbrodni i przekroczeń przez podsądnych^[25]. Werdyktem sędziów przysięgłych oskarżeni zostali uwolnieni od zarzutów i zwolnieni z uwięzienia^[26]. Łącznie Borzemski był więziony przez około pół roku^[23]. W okresie od 1890 do 1897 był prezesem tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji^[27]. Współtworzył organizację „Orzeł Biały” oraz sokolstwo^[27]. W tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji działała także Maria Borzemska z domu Szenderowicz (zm. przed 1930)^[28].

Tuż po uwolnieniu, 6 kwietnia 1895 został wybrany wydziałowym Polskiego Towarzystwa Demokratycznego we Lwowie^[29]. Był także publicystą^[2][27]. Publikował też prace literackie^[2], w 1902 pod pseudonimem „Aga”^[30][31][32].

Pracując w samorządzie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego i uzyskał kwalifikację nauczycielską^[2]. 1 września 1902 podjął pracę nauczyciela^[1]. Jego głównym przedmiotem nauczania był język polski^[1]. Uczył w Stanisławowie^[2]. 18 lipca 1906 został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. II Gimnazjum w Rzeszowie^[33][34]. Uczył tam języka łacińskiego, języka polskiego^[34][35]. w pierwszym półroczu 1907/1908 otrzymał urlop^[36]. Należał do rzeszowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[37][38]. 19 sierpnia 1908 w charakterze zastępcy nauczyciela został przeniesiony z Rzeszowa do C. K. Gimnazjum w Kołomyi z językiem polskim wykładowym^[39]. Tam uczył w kolejnych latach^[1]. Ponadto wykładał na kursie murarskim fachowym, otwartym w styczniu 1911 w Kołomyi przez Koło TSL^[40]. Z gimnazjum kołomyjskiego 12 sierpnia 1913 został przydzielony jako nauczyciel rzeczywisty do oddziałów równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie (przekształconych wkrótce w samodzielną filię IV Gimnazjum)^[41][42]. Tam uczył języka polskiego i języka greckiego^[43]. W tej szkole pozostawał w kolejnych latach, w tym podczas I wojny światowej^[44].

W listopadzie 1918 uczestniczył w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej^[2]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i przemianowaniu szkoły na IX Państwowe Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego z posady profesora w tym zakładzie około 1919-1921 był przydzielony do Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z funkcjami referenta pomocniczego^[45][2]. W późniejszych latach 20. był profesorem w VI Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka łacińskiego, historii, był zawiadowcą polskiej biblioteki uczniów^{[46][47][48][42]}. W tym czasie równolegle uczył języka polskiego w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim przy ulicy Sakramentek 16 we Lwowie własności Józefy Goldblatt-Kamerling^[49][50]. Z posady profesora VI Gimnazjum pod koniec roku szkolnego 1928/1929 został przeniesiony w stan spoczynku (w tym samym czasie została spensjonowana nauczycielka lwowska, dr Wilhelmina Borzemska)^[51][2][52]. Potem do końca życia pracował jako nauczyciel w zakładach prywatnych^[2].

15 stycznia 1930 grono ośmiu byłych członków tajnych związków galicyjskich z okresu zaborów (w tym sam Borzemski oraz m.in. Jan Sudhoff) powierzyło mu przygotowanie pamiętnika tajnej pracy niepodległościowej, którego napisanie ukończył w czerwcu tego roku^[53]. W tym samym roku był przewodniczącym komitetu organizacyjnego zjazdu grona dawnych konspiratorów^[52]. Zjazd członków organizacji konspiracyjnych odbył się 7 września 1930 we Lwowie, a W. Borzemski przedstawił podczas niego dzieje pracy niepodległościowej w Galicji w latach 1880-1897^[54][55].

Zamieszkiwał przy ulicy Łyczakowskiej 50^[52]. Zmarł 26 kwietnia 1935 we Lwowie^[22][56][27]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w manifestacyjnym pogrzebie 28 kwietnia 1935^[22][2][27].

Inny Wacław Borzemski w drugiej połowie XIX wieku był właścicielem wsi Kniesioło^{[57][58][59][60]}, a jeszcze inny, ze stopniem doktora, był właścicielem dóbr Pacyków^[61].

• Bez drogowskazów. Sylwetki więzienne (1902; jako „Aga”)
• „Wacława dzieje”. Poemat Stefana Garczyńskiego (1909)
• Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897 (1930)
• Ruch patrjotyczny wśród młodzieży polskiej w Galicji (1886–1894) (w: „Niepodległość” T. II, Z. 1 (3) z 1933)

polskie

• Krzyż Niepodległości (9 listopada 1932, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)^[62]
• Odznaka pamiątkowa „Orlęta”^[2]

austro-węgierskie

• Brązowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii (przed 1918)^[44]
• Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych (przed 1918)^[44]

• Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 1-203.

• Dzieła Wacława Borzemskiego w bibliotece Polona