Węgorzokształtne
| Anguilliformes | |||
| Goodrich, 1909 | |||
| Okres istnienia: kreda–dziś | |||
 Węgorz europejski (Anguilla anguilla) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd |
węgorzokształtne | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Rodziny | |||
| |||
Węgorzokształtne[1] (Anguilliformes), niedopłetwe[2], gardzielcokształtne[3], sakkofaryngokształtne[4] (Apodes) – rząd ryb promieniopłetwych obejmujący ryby morskie i dwuśrodowiskowe, o silnie wydłużonym ciele, m.in. węgorze, kongery i mureny. Jest to najliczniejszy w gatunki rząd ryb z nadrzędu elopsopodobnych. W zapisie kopalnym są znane od środkowej kredy.
Występowanie
Morskie wody tropikalne i subtropikalne, tylko węgorzowate (Anguillidae) regularnie wpływają do wód śródlądowych (ryby katadromiczne). W Polsce występuje węgorz europejski.
Cechy morfologiczne
Węgorzokształtne: ciało bardzo długie, obłe, wężowatego kształtu, w części ogonowej bocznie spłaszczone, przystosowane do przebywania w otworach, norach i szczelinach. U większości gatunków jest nagie, u pozostałych pokryte drobną łuską cykloidalną osadzoną głęboko w skórze. Nieduża głowa zakończona jest rozciągliwą paszczą z drobnymi, ostrymi zębami. Płetwa grzbietowa i odbytowa są połączone z płetwą ogonową, u form współcześnie żyjących brak płetw brzusznych (u kopalnych występowały bardzo małe[1]), a u niektórych również piersiowych (Heterenchelyidae[5]). W płetwach nie występują promienie cierniste. Szczeliny skrzelowe są wąskie. Brak skrzelowych wyrostków filtracyjnych. Pęcherz pławny otwarty do przełyku. Liczba kręgów dochodzi do 260[1]. Brak wielu kości występujących u innych doskonałokostnych[4]. Skóra jest gruba, obficie wydziela śluz.
Gardzielokształtne: Ciało wydłużone, zwężające się ku ogonowi, zakończone długim biczem, o długości od kilku centymetrów (Monognathidae) do 2 metrów (Saccopharyngidae). Skóra bez łusek. Bardzo szeroka gardziel powstała w wyniku wydłużenia kości gnykowo-żuchwowych i kwadratowej. Brak płetw brzusznych, płetwa ogonowa zredukowana lub nie występuje. Wzdłuż płetwy grzbietowej występują narządy świetlne. Rozciągliwy żołądek. Wyraźna linia boczna. Brak pokryw skrzelowych, żeber i pęcherza pławnego. Larwa typu leptocephalus. Gardzielcokształtne żywią się rybami i dużymi skorupiakami.
Biologia i ekologia
Większość gatunków prowadzi drapieżny, głównie nocny tryb życia, niektóre murenowate są jadowite. Żywią się praktycznie wszystkimi zwierzętami, które zdołają połknąć. Główny ich pokarm stanowią mniejsze ryby i skorupiaki[1][6][5].
Na okres rozrodu węgorzokształtne oddalają się od brzegów. Tarło większości gatunków odbywa się nad głębiami morskimi. Larwa typu leptocefal, u większości gatunków osiąga do 20 cm, a u nielicznych – do 50 cm długości[5]. Unoszona jest w toni. Większość młodych wraca w stronę brzegów[1].
Klasyfikacja
Do węgorzokształtnych według najnowszej wersji Eschmeyer's Catalog of Fishes (11 maja 2024) włączono również rząd gardzielokształtnych (Saccopharyngiformes) (na podstawie analiz morfologicznych i molekularnych[7][8][9])[10]; w takim ujęciu do rzędu zaliczane są następujące występujące współcześnie rodziny[10] (kolejność filogenetyczna):
- Chlopsidae Rafinesque, 1815
- Protanguillidae Johnson, Ida & Miya, 2012 – jedynym przedstawicielem jest Protanguilla palau Johnson, Ida & Sakaue, 2012
- Synaphobranchidae Johnson, 1862
- Moringuidae Gill, 1885 – szpagietkowate[6]
- Anguillidae Rafinesque, 1810 – węgorzowate[11]
- Nemichthyidae Kaup, 1859 – nitkodziobcowate[12]
- Serrivomeridae Trewavas, 1932
- Cyematidae Regan, 1912 – jedynym przedstawicielem jest Cyema atrum Günther, 1878
- Monognathidae Trewavas, 1937
- Neocyematidae Poulsen, Miller, Sado, Hanel, Tsukamoto & Miya, 2018 – jedynym przedstawicielem jest Neocyema erythrosoma Castle, 1978
- Eurypharyngidae Gill, 1883 – połykaczowate – jedynym przedstawicielem jest Eurypharynx pelecanoides Vaillant, 1882 – połykacz
- Saccopharyngidae Bleeker, 1859 – gardzielcowate
- Heterenchelyidae Regan, 1912
- Myrocongridae Gill, 1890
- Muraenidae Rafinesque, 1815 – murenowate[13]
- Colocongridae Smith, 1976
- Derichthyidae Gill, 1884
- Ophichthidae Günther, 1870 – żmijakowate[6]
- Muraenesocidae Kaup, 1859 – murenoszczukowate[6]
- Nettastomatidae Kaup, 1859
- Congridae Kaup, 1856 – kongerowate[1]
Analizy morfologiczne i molekularne przeprowadzone na przełomie XX i XXI wieku sugerują zaliczenie do węgorzokształtnych rodzin zaliczanych do gardzielcokształtnych[7][8].
Opisano również rodziny wymarłe[14]:
- Anguillavidae Hay, 1903
- Georgidentidae Sytchevskaya & Prokofiev, 2004
- Libanechelyidae Taverne, 2004
- Milananguillidae Blot, 1978
- Urenchelyidae Jordan, 1905
- Anguilloididae Blot, 1978
- Patavichthyidae Blot, 1981
- Proteomyridae Blot, 1981
- Paranguillidae Blot, 1981
- Nardoechelyidae Taverne & Capasso, 2014
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 323–325.
- ↑ Antoni Wałecki: Systematyczny przegląd ryb krajowych. Warszawa: Drukarnia Gazety Polskiej, 1864, s. 76.
- ↑ Ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ a b Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 227. ISBN 978-83-235-0973-8.
- ↑ a b c Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006, s. 114–115. ISBN 0-471-25031-7.
- ↑ a b c d Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982, s. 56. ISBN 83-215-2103-7.
- ↑ a b Wiley & Johnson: A teleost classification based on monophyletic groups. W: Nelson, Schultze & Wilson (red.): Origin and Phylogenetic Interrelationships of Teleosts. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 2010, s. 123-182. ISBN 978-3-89937-107-9.
- ↑ a b K. L. Tang, C. Fielitz. Phylogeny of moray eels (Anguilliformes: Muraenidae), with a revised classification of true eels (Teleostei: Elopomorpha: Anguilliformes). „Mitochondrial DNA”. 24 (1), s. 55-66, 2013. DOI: 10.3109/19401736.2012.710226. (ang.).
- ↑ J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
- ↑ a b Ron Fricke, William Neil Eschmeyer, Jon David Fong, SPECIES BY FAMILY/SUBFAMILY, [w:] Eschmeyer’s Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 11 maja 2024 [dostęp 2024-05-18] (ang.).
- ↑ Feliks Jarocki: Zoologia czyli zwierzętopismo ogólne podług naynowszego systemu ułożone. Warszawa: 1822.
- ↑ Jerzy Gronau: Słownik nazw ryb. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994. ISBN 83-901154-9-2.
- ↑ Stanislav Frank: Wielki atlas ryb. Przekład: Henryk Szelęgiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974.
- ↑ R. van der Laan. Family-group names of fossil fishes. „European Journal of Taxonomy”. 466, s. 61–63, 2018. DOI: 10.5852/ejt.2018.466. (ang.).