Valivade

Państwo	Indie
Położenie na mapie Maharasztry Valivade
Położenie na mapie Indii Valivade
16°43′06″N 74°18′47″E/16,718333 74,313056

Valivade – osiedle w Indiach w stanie Maharasztra na przedmieściach Kolhapuru.

W czasie II wojny światowej w 1943 powstał tam obóz dla polskich uchodźców^[1][2]. Miejsce jest oddalone o ok. 8 km od Kolhapuru oraz ok. 300 km na południe od Bombaju^[2]. Polscy uchodźcy (Sybiracy, którzy po odzyskaniu wolności wydostali się z ZSRR) przybyli do tego miejsca na początku 1943, wcześniej przebywając w Iranie oraz w punktach etapowych w północno-zachodnich Indiach^[2]. Wybór tego miejsca był także podyktowany jego warunkami topograficzno-klimatycznymi (położenie na wzniesieniu, względnie mniej gorące temperatury)^[2].

Przy budowie obozu Brytyjczycy byli wspierani przez władze niezależnego księstwa Kolhapur maharadża Chhatrapati Shandzi i Maharani Toprani^[1]. Formalnie administratorami obozu byli Brytyjczycy, jednak w praktyce Polacy sami zarządzali nim^[1][2]. Kierownictwo sprawował kapitan prawdopodobnie o nazwisku Grebenek^[1]. Na terenie osiedla zbudowano ok. 200 baraków, ze ścianami wykonanymi z bambusa, pokrytych dachówką, z doprowadzoną do nich wodą wodociągami^[2]. W osiedlu zostały założone sklepy, restauracje, hotele, szkoły podstawowe i średnie, boiska sportowe, szpital, kościół, poczta, kino^[1][2]. Był też rynek, gdzie można było zakupić niezbędne produkty po ustalonych cenach. Zbudowano też szkołę, gimnazjum, szpital, kościół św. Andrzeja Boboli^[3] oraz warsztaty, w których mogli pracować dorośli i trochę dorobić do rządowej zapomogi^[4].

Polacy z czasem zatrudniali w swojej infrastrukturze miejscową ludność^[1]. Pomagali także Hindusom w różnych dziedzinach życia^[1]. Jako całość obóz był uważany za wzorcowy i odznaczał się zorganizowaniem oraz porządkiem^[1]. Z tego powodu Wielka Indyjska Linia Kolejowa utworzyła stację Polosh Colony Station (Stacja Kolonii Polskiej)^[1]. Tym transportem przybywali do Valivade polscy uchodźcy od strony Bombaju^[2].

Podczas pobytu Polacy utrzymywali bliskie, przyjazne i wzajemnie korzystne stosunki z okolicznymi Hindusami^[2]. W końcowym okresie istnienia osiedla (gdy Brytyjczycy nie przekazywali już im środków finansowych) Polacy znajdowali prace w hinduskich miejscach pracy^[2].

W Valivade mieszkali głównie ludzie starsi, kobiety, dzieci i młodzież^[2]. Żyło tam ok. 500 polskich sierot (drugie tyle przygarnął maharadża Dżamnagaru)^[2]. Dorośli mężczyźni służyli wówczas w Armii Polskiej^[2]. Do osiedla trafiali jednak żołnierze w ramach leczenia i rekonwalescencji^[2]. Młodzież męska z osiedla o uzyskaniu pełnoletniości była zaciągana do wojska^[2]. Mieszkańcy Valivade pracowali w samym osiedlu na różnych stanowiskach jego struktury, a także trudnili się hodowlą, ogrodnictwem, rękodziełem^[2]. Każda z kobiet z dziećmi dostawała w obozie dwupokojowy bungalow z kuchnią, łazienką i werandą.

Jedną z wychowawczyń w gimnazjum była Wanda Borzemska. Przy szkołach powstawały drużyny harcerskie. Harcmistrzem był Zdzisław Peszkowski (późniejszy kapelan Rodzin Katyńskich i naczelny kapelan (ZHP pgK)). Opiekę duszpasterską sprawowało trzech księży, m.in. ks. dr Leopold Dallinger^[5][6], ks. Antoni Jankowski^[7]. Opiekę lekarską nadzorował lek. Alfred Tomanek, kierownik Wydziału Służby Zdrowia przy Delegacie Min. Pracy i Opieki Społecznej w Bombaju, którym był Wiktor Styburski.

Do obozu w Valivade trafiły też dzieci z likwidowanych obozów w Balachadi i Malirze. Wśród dzieci, które znalazły schronienie w tym „polskim” miasteczku w Indiach byli^[8]:

• pisarz Jerzy Krzysztoń (1931–1982), który debiutował literacko w 1949 r. opowiadaniem Wspomnienia indyjskie (później w składzie książki Opowiadania indyjskie),
• pisarka Danuta Irena Bieńkowska (1927–1974),
• poeta, krytyk literacki i tłumacz Bogdan Czaykowski (1932–2007), który tu zaczął tłumaczyć na język polski Gitajali – Pieśni ofiarne Rabindranatha Tagore^[9],
• działaczka polonijna Eugenia Maresch.

Częstym gościem w osiedlach polskich w Indiach, szczególnie w obozie Valivade była Wanda Dynowska (1888–1971), pisarka, tłumaczka, działaczka społeczna, popularyzatorka teologii i filozofii hinduizmu w Polsce. Odczyty, które wygłaszała w obozach uchodźców, cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem^[10]. Ona też założyła Bibliotekę Polsko-Indyjską oraz Stowarzyszenie Polsko-Indyjskie.

W Valivade zmarło 70-80 Polaków, którzy zostali pochowani na miejscowym cmentarzu^[1][2]. W sierpniu 1975 na terenie gimnazjum św. Ksawerego w Kolhapuru została ustanowiona przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa tablica upamiętniająca te osoby i odsłonięta przez ambasadora PRL w Delhi^[1][2]. Inskrypcja brzmiała: Ku pamięci siedemdziesięciu Polaków, którzy w drodze powrotnej do swych domów w Ojczyźnie, zmarli na ziemi Indii, w latach 1943-1948. Valivade, Kolhapur^[1].

Obóz został oficjalnie zamknięty jesienią 1947^[2]. Wówczas statkiem MS Batory odpłynął ostatni transport polskich uchodźców^[2]. W 1948 osiedle zostało zlikwidowane^[1]. Polacy, zamieszkujący dotąd to miejsce wyjechali do Europy, Ameryk, Afryki i Australii^[1]. W latach 1943–1947 przez obóz Valivade przeszło ok. 5 tys. Polaków^[2].

W efekcie działalności Polaków w rejonie Kolhapur wielu Hindusów posługiwało się w późniejszych latach językiem polskim^[1].

Nazwa została przemianowana z Valivade na Gandhinagar^[1]. W późniejszym czasie powstał w tym miejscu inny obóz, z budowanymi budynkami mieszkalnymi^[2]. Na przełomie lat 70./80. obóz był wykorzystywany na schronienie dla hinduskich uchodźców z Pakistanu (pod koniec lat 70. zamieszkiwało ich tam kilkanaście tysięcy)^[1][2].

• Andrzej Juda, Valivade – polskie osiedle w Indiach 1943-1948. Na podstawie wspomnień Haliny i Zofii Sikona, w: „Historic@”, nr 8 (6), 2011 r., ISSN 1898-4428 www.univ.rzeszow.pl/file/3556/Historic@_nr8.pdf [dostęp 20132-07-10]
• Polskie szkoły w Valivade, www.historia.szczecin.pl, dostęp od 21.09.2007 r.. historia.szczecin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-21)].
• Anna Biernat, O Wandzie, co chciała Hindusa, w: „Wprost”, nr 50 (1409), 2009 r., s. 74–77.