Ultramaryna – niebieski pigment mineralny pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, stosowany do produkcji farb, lakierów i emalii oraz jako środek barwiący wielu innych substancji, w tym także jako wybielacz optyczny.

W średniowieczu i renesansie był to najdroższy dostępny pigment (drugie miejsce zajmowało złoto), otrzymywany ze skały Lapis lazuli nie występującej w Europie. Często używano go w malarstwie do malowania szat aniołów lub Matki Boskiej. Ceniono go z powodu intensywności koloru oraz odporności na światło i substancje zasadowe.

W początkach XIX wieku odkryto możliwości syntetycznego wytwarzania ultramaryny.

W 1824 r. francuskie stowarzyszenie Societé d'Encouragement ogłosiło konkurs z nagrodą 6 tysięcy franków na wynalezienie syntetycznej alternatywy dla ultramaryny. Zgłosili się francuski chemik Jean-Baptiste Guimet i niemiecki chemik Christian Gmelin, profesor z Uniwersytetu w Tybindze. Komisja przyznała nagrodę Guimetowi. Opublikował on swój wynalazek i stał się twórcą francuskiej ultramaryny^[1]. Po odkryciu metod produkcji syntetycznej, ultramaryna stała się jedną z popularniejszych substancji barwiących na świecie.

• Pierwotnie ultramaryną nazywano minerał lazuryt.
• Chemicznie ultramaryna jest zbiorem glinokrzemianów sodu zawierających także siarkę.
• Naturalne ultramaryny posiadają dość zmienny skład chemiczny i sporą rozpiętość barwową (od żółci, przez czerwień, zieleń, błękit do fioletu).
• Przybliżony sumaryczny wzór chemiczny ultramaryny naturalnej: Na_8-10Al₆Si₆O₂₄S_2-4

• smalta
• lapis lazuli
• ultramaryna (miejski przewodnik)