Układ podwójny kontaktowy
Układ kontaktowy – ciasny układ podwójny gwiazd, krążących na tyle blisko, że całkowicie wypełniają one swoje powierzchnie Roche'a[1]. Układ podwójny, w którym gwiazdy dzielą otoczkę, może być również nazywany układem nadkontaktowym[2]. Termin „kontaktowy układ podwójny” został wprowadzony przez astronoma Gerarda Kuipera w 1941 roku[3].
Siły pływowe powodują znaczne zniekształcenie obu gwiazd. Ich zewnętrzne warstwy stykają się w okolicy punktu Lagrange'a L1, co sprawia, że następuje między nimi stała wymiana materii.
Pewną zagadką jest powstawanie tak ciasnych układów podwójnych. Uważa się, że wiele spośród nich to w rzeczywistości układy wielokrotne, w których oddziaływanie trzeciego towarzysza prowadzi do zbliżenia pozostałych dwóch gwiazd[potrzebny przypis].
Prawie wszystkie znane układy kontaktowe są jednocześnie układami zaćmieniowymi[4]. Są one znane także jako zmienne typu W Ursae Majoris (po pierwszej odkrytej tego typu gwieździe W Ursae Majoris)[5].
Szybkość transferu energii między gwiazdami zależy od ich stosunku mas oraz stosunku jasności. W przypadkach, gdy gwiazdy pozostają w kontakcie geometrycznym, ale kontakt termiczny jest słaby, mogą występować znaczne różnice w ich temperaturach[6].
Układ podwójny kontaktowy bywa mylony z układem podwójnym ze wspólną otoczką. Różnica polega na tym, że układ podwójny kontaktowy jest stabilną konfiguracją dwóch gwiazd z okresem życia wynoszącym miliony lub nawet miliardy lat, a układ podwójny ze wspólną otoczką jest krótkotrwałą fazą ewolucji niektórych układów podwójnych, która trwa mniej niż tysiąc lat[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Neil F. Comins, William J. Kaufmann: Discovering the Universe. s. 403.
- ↑ David Darling, binary star [online], www.daviddarling.info [dostęp 2024-12-23].
- ↑ Gerard Kuiper, On the Interpretation of β Lyrae and Other Close Binaries, Astrophysical Journal, 1941 (ang.).
- ↑ Jean Louis Tassoul: Stellar Rotation. s. 231.
- ↑ James Mullaney: Double And Multiple Stars And How to Observe Them. s. 19.
- ↑ Sz Csizmadia, P. Klagyivik, On the properties of contact binary stars, „Astronomy & Astrophysics”, 426 (3), 2004, s. 1001–1005, DOI: 10.1051/0004-6361:20040430, ISSN 0004-6361 [dostęp 2024-12-23] (ang.).
- ↑ Ulrich Kolb: Extreme Environment Astrophysics. s. 57-58.
Bibliografia
- Ulrich Kolb: Extreme Environment Astrophysics. Milton Keynes: Open University, 2010. ISBN 978-0-521-18785-5.
- Neil F. Comins, William J. Kaufmann: Discovering the Universe. New York: W.H. Freeman, 2012. ISBN 978-1-4292-5520-2.
- Jean Louis Tassoul: Stellar Rotation. Cambridge, U.K. ; New York: Cambridge University Press, 2000. ISBN 0-521-77218-4.
- James Mullaney: Double And Multiple Stars And How to Observe Them. New York: Springer, 2005. ISBN 1-85233-751-6.