Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Układ krwionośny

Układ krwionośny, układ hemalny – układ narządów występujący u większości zwierząt dwubocznie symetrycznych, którego zadaniem jest pompowanie i kierowanie przepływem krwi lub hemolimfy, a więc podtrzymywanie krwiobiegu[1].

U większości zwierząt układ krwionośny jest tożsamy z układem krążenia (naczyniowym, waskularnym)[1]. U kręgowców jednak występuje rozgraniczenie na układ krwionośny i układ limfatyczny[2], a u szkarłupni występuje oprócz układu krwionośnego układ okołokrwionośny[1].

Funkcje

Układ krwionośny dostarcza do tkanek wody i substancji odżywczych, zabiera z nich produkty przemiany materii, a także przenosi hormony, komórki odpornościowe (np. leukocyty) i naprawcze (np. koagulocyty, trombocyty). W przypadku występowania barwnika oddechowego ponadto dostarczany jest tlen, a zabierany dwutlenek węgla. Bierze także udział w utrzymaniu stałości środowiska wewnętrznego organizmu (np. termoregulacja, utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej), a czasem pełni funkcję hydrostatyczną[1][3].

Budowa

Podstawową jednostką układu krwionośnego jest naczynie krwionośne[1]. W najprymitywniejszej wersji może być tylko jedno (np. łódkonogi)[4], ale zwykle jest ich więcej. Naczynia mogą się otwierać do jam ciała i wówczas mówi się o układzie krwionośnym otwartym lub też, dzięki wykształceniu się naczyń włosowatych, stanowić układ krwionośny zamknięty[1]. Ten ostatni rozwinął się u wstężnic[5], pierścienic[6], głowonogów[7], bezczaszkowców i kręgowców[2].

Przynajmniej jedno naczynie zaopatrzone jest we włókna mięśniowe umożliwiające skurcze i tym samym pompowanie krwi przez układ[1]. U większości pierścienic funkcję tę pełnią naczynie grzbietowe i naczynie brzuszne[6][1]. U większości zwierząt główną lub jedyną jednostką pompującą jest serce, zwykle położone w zatoce okołosercowej[1]. Jest ono rozmaicie wykształcone. U stawonogów ma formę rury lub worka poprzebijanego ostiami[8][9]. U wszystkich kręgowców i większości mięczaków wyróżnia się w nim komorę i przynajmniej jeden przedsionek[2][10][11][12]. Ponadto u tych pierwszych w skład serca wchodzą zatoka żylna i stożek tętniczy[2]. Naczynia wychodzące z serca zwie się tętnicami (te główne aortami[9][13][12][2]), a doń uchodzące żyłami[1][2].

Oprócz właściwego serca występować mogą inne naczynia tętniące np. serca boczne u lądowych skąposzczetów[6][1], ampułki kurczliwe u owadów[3], serca skrzelowe u głowonogów[7] czy serce wątrobowe u śluzic[2]. Częstym elementem układu krążenia są położone w świetle naczyń zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi[1][2].

Za najbardziej zaawansowane uznaje się układy krwionośne głowonogów i płucodysznych czworonogów. W obu tych grupach doszło wyodrębnienia się dużego i małego krwiobiegu, co zapobiega mieszaniu się krwi natlenowanej z odtlenowaną[7][2]. Ponadto zarówno u kręgowców, jak i głowonogów serce budują trzy warstwy: nasierdzie, śródsierdzie i wsierdzie, a pracę układu reguluje skomplikowane antagonistyczne unerwienie: pobudzające i hamujące – każde z własnymi neuroprzekaźnikami[7].

Zobacz też

Bardziej szczegółową charakterystykę układu krwionośnego poszczególnych taksonów:

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 38–39, 241–242, 338–365, 418–419, 499, 521, 528, 710, 727, 736, 764, 787, 791, 800, 805, 822–823.
  2. ↑ a b c d e f g h i Zygmunt Grodziński: Układ krążenia. W: Anatomia porównawcza kręgowców. Henryk Szarski (red.). Warszawa: PWN, 1976, s. 586–616.
  3. ↑ a b Paweł Migula. Podstawy fizjologii owadów. „Skrypty Uniwersytetu Śląskiego”, s. 58–65, 1990. Katowice: Uniwersytet Śląski. ISSN 0239-6432. 
  4. ↑ Beata Pokryszko: Gromada: ślimaki – Gastropoda. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 435–440. ISBN 978-83-01-17336-4.
  5. ↑ Czesław Błaszak: Typ: wstężniaki – Nemertini. W: Czesław Błaszak: Zoologia. T. 1, część 1: Bezkręgowce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 249. ISBN 978-83-01-17337-1.
  6. ↑ a b c Jacek Siciński: Typ: pierścienice – Annelida. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 657. ISBN 978-83-01-17336-4.
  7. ↑ a b c d Marek R. Lipiński: Gromada: głowonogi – Cephalopoda. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 567–568. ISBN 978-83-01-17336-4.
  8. ↑ Czesław Błaszak: Typ: stawonogi – Arthropoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 11. ISBN 978-83-01-17447-7.
  9. ↑ a b Czesław Błaszak: Podtyp: szczękoczułkopodobne – Cheliceromorpha; Nadgromada: szczękoczułkowce – Chelicerata. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  10. ↑ Andrzej Falinowski: Gromada: chitony – Polyplacophora. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 419–425. ISBN 978-83-01-17336-4.
  11. ↑ Beata Pokryszko: Gromada: walconogi – Scaphopoda. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 505–508. ISBN 978-83-01-17336-4.
  12. ↑ a b Andrzej Piechocki: Gromada: małże – Bivalvia. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 508–540. ISBN 978-83-01-17336-4.
  13. ↑ Jolanta Wytwer: nadgromada: wije – Myriapoda. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 7–10.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_krwiono%C5%9Bny