Twierdza św. Elżbiety

Фортеця Святої Єлисавети

nowoczesny widok z góry
Państwo	Ukraina
Obwód	kirowohradzki
Miejscowość	Kropywnycki
Adres	ul. Światosława Chorobrogo 1
Typ budynku	kopce ziemne
Architekt	Ivan Glebov
Inwestor	L. Mentcelius
Zniszczono	1784
Właściciel	własność publiczna
Położenie na mapie miasta Kropywnycki Twierdza św. Elżbiety
Położenie na mapie Ukrainy Twierdza św. Elżbiety
Położenie na mapie obwodu kirowohradzkiego Twierdza św. Elżbiety
48°29′53″N 32°15′14″E/48,498056 32,253889
Multimedia w Wikimedia Commons

Twierdza św. Elżbiety – dawna twierdza ziemna w mieście Kropywnycki, w geograficznym centrum Ukrainy (znane również lokalnie jako „kopce ziemne”). W Europie istnieje nie więcej niż dziesięć tego typu twierdz.

Po powstaniu Nowej Serbii na ziemiach ukraińskich Kozaków twierdza powstała w celu ochrony terytoriów serbskich osadników przed najazdami Tatarów. Twierdza św. Elżbiety została zbudowana zgodnie z dekretem Senatu, który utworzył także Nową Serbię. Dekret został 4 stycznia 1752 podpisany przez cesarzową Elżbietę. Na podstawie dekretu serbski pułkownik Ivan Horvat otrzymał dyplom uznania, a Ivan Glebov otrzymał instrukcję^[1][2].

Do budowy twierdzy przybył pułk hadziacko-mirhorodzki 1390 ukraińskich kozaków, a główne prace ukończył w ciągu czterech miesięcy: od czerwca do października 1754. Podczas prac zginęło 72 Zaporożców, 233 zachorowało, a 855 uciekło do Siczy^[3]. Twierdza św. Elżbiety tylko raz służyła w czasie działań wojennych – podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1768–1774). 4 stycznia 1769 dowodzona przez chana krymskiego Kirima Gireja 70-tysięczna armia turecko-tatarska przekroczyła granicę i 7 stycznia zatrzymała się w pobliżu stacji. W twierdzy ukrywali się generał Isakow wraz z garnizonem i okolicznymi mieszkańcami. Tatarzy splądrowali okoliczne wsie i wzięli w niewolę okolicznych mieszkańców, jednak obrońcom miasta udało się odeprzeć ataki tatarskie i przepędzić najeźdźców. Była to ostatnia wyprawa Tatarów krymskich na Ukrainę^[4].

Od 1775 twierdza św. Elżbiety utraciła swoje znaczenie obronne. W 1784 twierdzę zlikwidowano. Całą artylerię przewieziono do Chersonia, a sama twierdza w ciągu kilku lat stopniowo została rozbrojona. W 1794 przechowywano tu jeszcze 162 sztuki broni, które służyły 277 strzelcom. Do przygranicznych miast, głównie do Chersonia, wywożono działa i artylerię. W kwietniu 1795 do Nowomyrhorody wysłano 5 armat. W dawnej twierdzy zachowały się jedynie dwie armaty – ustawione są one na kamiennych cokołach przy wejściu od strony dawnej bramy głównej^[5]. W latach 1797–1801 twierdza była centrum administracyjnym guberni noworosyjskiej^{[potrzebny przypis]}. Całkowite zniesienie statusu twierdzy nastąpiło 15 marca 1805. Rozwiązano garnizon, lecz w koszarach przez wiele lat mieścił się batalion (trzy kompanie).

Zarys twierdzy stał się emblematem miasta^[6].

W latach wojny ukraińsko-sowieckej bolszewicy utworzyli tu więzienie dla przeciwników politycznych, przede wszystkim dla atamanów Republiki Chołodnojarskiej.

Od 1950 na terenie dawnej twierdzy znajduje się zespół pamięci poświęcony Armii Czerwonej. W pobliżu dawnej bramy głównej znajduje się pomnik bohatera Związku Radzieckiego Grigorija Kuropyatnikowa^[7].

Na terenie dawnej twierdzy znajdują się zespoły pamięci poświęcone bohaterom II wojny światowej i wojny rosyjsko-ukraińskiej^[8]. Również w 2016 utworzono pomnik ofiar Wielkiego Głodu (w latach 1932–1933 miasto straciło 2238 mieszkańców)^[9].

• 
  Pomnik Grigorija Kuropjatnikowa (1921–1982)
• 
  Miejsce głównej bramy
• 
  Pozostałości umocnień ziemnych
• 
  Widok z góry
• 
  Północna część
• 
  Wschodnia część
• 
  Część zachodnia
• 
  Część południowa

• Соколов Г. И. Историческая и статистическая записка о военном городе Елисаветграде // Записки Одесского общества истории и древностей. — Т. 2. — 1848. — С. 386–395;
• Українське козацтво: Мала енциклопедія. — Київ; Запоріжжя, 2005.
• Архів фортеці Єлисавети в ІР НБУВ / Інгульський степ, альманах. К. 2016.