Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Tramwaje w Timișoarze

Tramwaje w Timișoarze
tramwaj
Ilustracja
Były monachijski skład GT4+GB4 na centralnym placu Wolności.
Państwo

 Rumunia

Lokalizacja

Timișoara

Organizator

Primăria Municipiului Timișoara

Operator

Societatea de Transport Public Timișoara

Liczba linii

9

Lata funkcjonowania

od 1869

Infrastruktura
Schemat sieci
Sieć tramwajowa i trolejbusowa w Timișoarze
Długość sieci

33,1 km

Rozstaw szyn

1435 mm

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Tramwaje w Timișoarze – system komunikacji tramwajowej działający w Timișoarze.

Jest to drugi pod względem wielkości system transportu tramwajowego w Rumunii (po Bukareszcie). Całkowita długość sieci wynosi 33,1 km[1], obsługiwanych jest 76 przystanków. Obecnie w Timișoarze kursuje 9 linii tramwajowych oznaczonych numerami 1, 2 oraz 4-10, które łączą siedem z dziesięciu dzielnic miasta. Całkowita długość linii to 68,5 km[1]. Dzielnice Freidorf, Ghiroda Nouă oraz Plopi nie mają połączenia z torowiskami tramwajowymi.

Sieć tramwajowa jest normalnotorowa; jej początki sięgają roku 1869, kiedy otwarto pierwszą linię tramwaju konnego. W 1899 r. rozpoczął się proces elektryfikacji i rozbudowy systemu. Jest to najstarszy system tramwajowy Rumunii oraz drugi, jaki powstał z napędem elektrycznym w tym kraju.

Operatorem systemu jest komunalne przedsiębiorstwo Societatea de Transport Public Timișoara, w skrócie STPT. Tramwaje są podstawowym systemem transportu w mieście, ponadto od 1942 r. uzupełniają je trolejbusy oraz różne linie autobusowe. Rocznie wszystkie trzy środki transportu miejskiego przewożą 90 milionów pasażerów, przy czym 52 miliony przewożą tramwaje[2]. W 2012 r. bilet jednorazowy bez możliwości przesiadki kosztował 2 leje[3].

Cechą charakterystyczną sieci tramwajowej było m.in. funkcjonowanie transportu towarowego w postaci wagonów kolejowych przewożących towary po torach tramwajowych (od 1899 do 1904 r. oraz od 1916 do 1993 r.) oraz eksploatowanie jednostronnych wagonów dwukierunkowych (od 1966 do 1980 r.).

Od 1914 r. warsztaty tramwajowe w Timișoarze wytwarzały wagony tramwajowe na własny użytek. Na przykład pomysł stworzenia wagonu tramwajowego typu Timiș2 narodził się właśnie w Timișoarze. Produkcja seryjna tego wagonu miała jednak miejsce w fabryce Electrometal Timișoara.

Historia

Tramwaje konne 1869–1899

Założone w 1867 r. prywatne przedsiębiorstwo Temesvári Közúti Vaspálya (pol. Temeszwarska Kolej Uliczna), uruchomiło system tramwajowy w Timișoarze 8 lipca 1869 r. – był to jeden z pierwszych systemów tramwajów konnych na świecie. Początkowo tramwaj konny kursował między Piața Sfântul Gheorghe w śródmieściu a dzielnicą Fabric. 25 sierpnia tego samego roku otwarto drugą linię, która połączyła śródmieście z dzielnicą Josefin, położoną na lewym brzegu rzeki Begi. 29 września 1871 r. linię wydłużono do dzisiejszego dworca Timișoara Nord.

Elektryfikacja sieci (1899)

Wagon typu A nr 8 oznaczony jest „Kossuth tér–Gyárvárosi Indóház”, co oznacza, że kursuje jako linia III między Piața Traian a Gara de Est.

Do końca XIX wieku w ówczesnym mieście Temeszwar wzrosło zapotrzebowanie na przewóz pasażerów; linie tramwaju konnego nie były w stanie zaspokoić rosnącego popytu. Od czasu uruchomienia w mieście tramwaju konnego ludność zwiększyła się niemal dwukrotnie. W 1869 r. w Temeszwarze było 32 725 mieszkańców, natomiast w 1900 r. już 59 229. System tramwaju konnego uznano w końcu XIX wieku za przestarzały środek transportu. W Budapeszcie, głównym mieście austro-węgierskiego regionu Zalitawia, od 1887 r. kursowały tramwaje elektryczne, w Wiedniu, głównym mieście Przedlitawii, od 1897 r. Także wiele miast prowincjonalnych leżących w węgierskiej części monarchii było zelektryfikowanych przed Temeszwarem: Pozsony (od 1895 r.) sowie Miszkolc, Szabadka i Szombathely (wszystkie od 1897 r.). W austriackiej części monarchii prąd miało, poza stolicą, dziesięć miast.

Rozbudowa sieci stawała się sprawą coraz bardziej pilną. Zwłaszcza mieszkańcy osiedla Mayerhöfe (dziś Elisabetin) – które obsługiwane było tramwajem konnym jedynie w części zachodniej – domagali się połączenia tramwajowego z resztą miasta[4]. Powyższe osiedle przyłączono w 1890 r. do Temeszwaru. Konieczne było także usprawnienie połączenia z peryferyjnie położonym dworcem w dzielnicy Fabric; od 1876 r. była to druga czynna w Temeszwarze stacja kolejowa. Dzisiejszy dworzec Timișoara Est położony był na niezabudowanym wówczas terenie, leżącym na północ od centrum dzielnicy Fabric – od położonego centralnie placu Traian oddalony był o ponad kilometr. W 1895 r. do dworca dotarła linia omnibusu konnego.

Plany rozbudowy popierał szczególnie ówczesny urząd miejski, któremu przewodził burmistrz Karl Telbisz. W końcu roku 1895 miasto rozpoczęło rozmowy z ówczesnym prywatnym przedsiębiorstwem Temesvári Közúti Vaspálya Részvénytársaság (TeKöVa), które już 15 października 1895 r. przedstawiło swoją koncepcję[4]. W lipcu 1898 r. przedsiębiorstwo Temesvári Villamos Városi Vasút Részvénytársaság (TVVV) rozpoczęło budowę nowego systemu linii. Elektryfikację sieci powierzono firmie Union-Elektricitäts-Gesellschaft (UEG). 30 czerwca 1899 r. odbył się pierwszy próbny przejazd tramwaju elektrycznego, natomiast 27 lipca 1899 r. uruchomione zostały regularne przewozy tramwajami elektrycznymi. W ten sposób linie tramwaju konnego w Temeszwarze zakończyły swoje kursowanie. Definitywnie zamknięto także linie omnibusowe. Początkowo długość torowisk wynosiła 6,1 km, lecz wkrótce po uruchomieniu wydłużono ją do 10,3 km[5]. Zamiast promieniście przebiegających linii tramwaju konnego oraz uzupełniającej linii omnibusowej (żadna linia nie posiadała oznaczenia) rozpoczęło kursowanie pięć linii tramwaju elektrycznego, w tym dwie średnicowe i trzy przebiegające promieniście:

Linia Trasa Oznaczenie Długość Częstotliwość kursowania Liczba kursów
I Piața Sarmisegetuza – Gara de Nord Malom tér – Belváros – Józsefvárosi Indóház 5,159 km 10 minut 6
II Banatim – Bulevardul Iuliu Maniu / Splaiul Tudor Vladimirescu Buziási út – Belváros – Dunagőzhajózási ügynökség 5,100 km 15 minut 4
III Piața Traian – Gara de Est Kossuth tér – Gyárvárosi Indóház 1,100 km 15 minut 1
IV Piața Sfânta Maria – Strada Memorandului Hunyadi út – Király utcza 1,288 km 15 minut 1
V Piața Alexandru Mocioni – Piața Iuliu Maniu Küttl tér – Temető utcza 0,979 km 15 minut 1

Układ linii tramwajowych

  • 1 (Timișoara Nord – Stacja Meteorologiczna Timișoara)
  • 2 (Zajezdnia Dâmbovița – Stacja Meteorologiczna Timișoara)
  • 4 (ul. Torontalului – Ciarda Rosie)
  • 5 (Ronat – Catedrala Mitropolitana – Ronat)
  • 6 (ul. Torontalului – Piața Maria – Piata Traian – ul. Torontalului)
  • 7 (Okólna: Zajezdnia Dâmbovița – Piața Maria – Piața Nicolae Bălcescu – Fratelia)
  • 8 (Timișoara Nord – A.E.M)
  • 9 (Zajezdnia Dâmbovița – A.E.M)[6]

Tabor

Wagony pasażerskie

Silnikowe

Producent Typ Liczba osi Pochodzenie Początek eksploatacji Ilość Numery taborowe
Weitzer János A 2 1899 017 1–17
różni B 2 1906 026 18–43
produkcja własna (przebudowa) D 2 1921 002 44, 46
produkcja własna DII 2 1922 007 45, 47–52
produkcja własna F 2 1925 006 101–106
produkcja własna Fa 2 1931 002 82–83
produkcja własna FII 2 1927 019 107–125
produkcja własna Gb 2/2 4 1950 007 201–207
Electroputere V-54 4 1955 020 208–227
produkcja własna (przebudowa) Pionier 2 1958 026 131–156
I.T.B. Vo58 2 1961 024 177–200
produkcja własna (przebudowa) Timiș1 2 1962 009 71–79
prod. własna / ELTIM Timiș2 4 1970 133 231–359, 361–364
ELTIM V2 6 1982 001 230
ELTIM Timiș2 4 Reșița 1991 001 360 (ex Reșița 41)
DUEWAG GT8-EP 8 AVG 1995 004 102, 105–107
DWM GT6-EP 6 VBK 1995 004 143–146
DWM GT6-D 6 VBK 1995 010 152, 153, 160, 163, 166, 168–172
Hansa GT4b 4 BSAG 1995 012 3420–3422, 3426, 3429, 3432, 3434, 3435, 3439, 3441, 3443, 3444
Hansa GT4c 4 BSAG 1995 025 3447–3455, 3457–3459, 3461, 3463–3474
Hansa GT4c 4 BSAG, ex VGB 1995 005 3475–3579 (ex Bremerhaven 80–84)
DWM GT8-D 8 VBK 2000 003 109 (ex VBK 175), 167 (ex VBK 177), 174 (ex VBK 176)
Rastatt GT8-EP 8 AVG 2000 004 110, 111, 114, 115
Rathgeber P 3.16 4 SWM 2000 021 2003, 2004, 2013, 2017, 2020, 2023, 2024, 2026, 2030, 2032, 2034–2044
Wegmann GT4d 4 BSAG 2002 010 3502–3511
DUEWAG N 8 VGF 2004 004 825, 827, 829, 830
DUEWAG GT6 6 Rheinbahn 2006 004 2418, 2502, 2504, 2518
Wegmann GT4e 4 BSAG 2007 010 3512–3521
Wegmann GT4f 4 BSAG 2007 018 3523, 3525, 3527, 3529, 3531, 3534, 3536, 3539, 3540, 3543, 3546, 3547, 3550–3554, 3559

Doczepne

Producent Typ Liczba osi Pochodzenie Początek eksploatacji Ilość Numery taborowe
Spiering Wagony Spiering 2 1869 021 początkowo brak, następnie od roku 1899 1–10
Grazer Waggonfabrik Wagony Graz 2 1891 005 –
produkcja własna E 2 1914 003 01–03
produkcja własna (przebudowa) AII 2 1921 002 7, 13
produkcja własna C 2 1922 014 4, 8, 11, 17, 64–73
produkcja własna CII 2 1928 004 80–83
I.T.B. Vo15 2 1961 037 1961: 30–33
1963: 34–37, 61–63
1964: 41–45, 69–70
1965: 46–54
1966: 55–60, 64–65, 67–68
I.T.B. R.4 2 I.T.B. 1961 014 8, 9, 11–19, 38–40
produkcja własna (przebudowa) R.1 2 1962 009 21–29
produkcja własna / ELTIM Timiș 2 4 1970 133 1–129, 131–134
ELTIM Timiș 2 4 Reșița 1991 001 130 (ex Reșița 42)
Hansa GB4 4 BSAG 1995 001 3601
Hansa / MAN GB4a 4 BSAG 1995 013 3602–3604, 3607–3612, 3615–3617, 3619
Hansa GB4c 4 BSAG 1995 021 3620–3632, 3635–3642
Hansa GB4c 4 BSAG, ex VGB 1996 004 3644–3646, 3648 (ex Bremerhaven 218–220, 222)
Rathgeber p 3.17 4 SWM 2000 022 3008, 3009, 3015, 3016, 3019–3024, 3026–3029, 3031–3036, 3038, 3040
Wegmann GB4d 4 BSAG 2002 010 3701–3710
Wegmann GB4e 4 BSAG 2007 011 3712–3722
Wegmann GB4f 4 BSAG 2007 018 3725, 3729–3732, 3735, 3737–3739, 3742, 3743, 3748–3753, 3755

Wagony specjalne

Oprócz zwykłych wagonów pasażerskich, w mieście eksploatowano lub eksploatuje się rakże różne typy wagonów technicznych: prototypy lub historyczne tramwaje znajdują się częściowo w zasobach klubu Tramclub Banat. Niżej wymienione wagony nie były w regularnym ruchu liniowym w Timișoarze.

Producent Typ Rodzaj Liczba osi Pochodzenie Rok produkcji Numer Uwagi
Simmering wagon wieżowy platforma 2 – 1872 – Przebudowany w 1899 r. z dawnego konnego wagonu technicznego.
Ringhoffer Wiener Type T silnikowy 2 MTM 1900 07 Od 1998 r. w Timișoarze, wcześniej w posiadaniu WLB, w sierpniu 2010 r. zezłomowany.
Grazer Waggonfabrik Wiener Type GP towarowy 2 MTM 1902 6411 Od 1998 r. w Timișoarze, dawniej własność Wiener Linien.
Simmering Wiener Type SP towarowy 2 MTM 1912 6010 Od 1998 r. w Timișoarze, wcześniej własność Wiener Linien.
János Weitzer / AEG Lokomotywa nr 1 lokomotywa 2 – 1915 Początkowo brak, później L1. Zezłomowana na początku lat 90. XX wieku
Astra beczkowóz techniczny 4 – 1925 brak Zezłomowany na początku lat 90. XX wieku.
produkcja własna Pług śnieżny techniczny 2 – 1925 V.S.1
produkcja własna/ SSW Lokomotywa nr 2 lokomotywa 2 – 1928 L2 Obecnie jako pomnik na terenie browaru Timișoreana.
produkcja własna Lokomotywa nr 3 lokomotywa 4 – 1956 L3
I.T.B. Szlifierka techniczny 2 – 1960 Wcześniej 4, później brak. Sprowadzona w 1965 r. z Bukaresztu, obecnie wóz muzealny.
SGP Wiener Type L4 silnikowy 2 Wiener Linien 1960 524 Od 2005 r. w Timișoarze, dar od miasta Wiedeń.
DUEWAG MAN B4 doczepny 4 Rheinbahn 1960 1639 Od 2006 r. w Timișoarze, służy jako źródło części zamiennych.
Schörling Wiener Type SS2 techniczny 2 Wiener Linien 1971 brak Szlifierka, od 2003 r. w Timișoarze, wcześniej własność Wiener Linien Nummer 6054
BSAG-produkcja własna solarka wagonetka 2 BSAG 1975 brak Od 1998 r. w Timișoarze, w Bremie miała oznaczenie SW2.
produkcja własna konny pasażerski 2 – 1994 1869 Replika wagonu nawiązująca do wyglądu z 1869 r.
Electroputere V54 silnikowy 4 – 195x 229 Sprowadzony w 1999 r. z Bukaresztu.
Electroputere V12 doczepny 4 – 195x brak Sprowadzony w 1999 r. z Bukaresztu.
E.L.T.I.M. V2C silnikowy 6 – 1985 229 Zezłomowany na początku lat 90. XX wieku.
produkcja własna – platforma 2 – 199x brak Zamontowana na wózku tramwaju Timiș2.

Przypisy

  1. ↑ a b Drawings of electric transport networks from Romania.
  2. ↑ Linii de tramvai reabilitate pe 9 trasee: peste 600 milioane de lei.
  3. ↑ Tarifübersicht auf www.ratt.ro.
  4. ↑ a b Heimatortsgemeinschaft Temeschburg-Temeswar: Temeschburg-Temeswar, Eine südosteuropäische Stadt im Zeitenwandel. Karlsruhe 1994.
  5. ↑ Dorin Sarca, Gh. Radulovici: Centenarul tramvaielor din Timișoara, Monografie 1869–1969. Timișoara 1969.
  6. ↑ tpltm.ro. tpltm.ro. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-06)].

Bibliografia

  • 60 de ani de la înființarea tramvaiului în Timișoara, Monografie 1869–1929. Timișoara: 1929.
  • Dorin Sarca, Gh. Radulovici: Centenarul tramvaielor din Timișoara, Monografie 1869–1969. Timișoara: 1969.
  • 1869–1994, 125 de ani de circulație cu tramvaiul în Timișoara, Monografie. Timișoara: 1994.
  • Regia Autonomă de Transport Timișoara, 130 de ani de activitate, 1869–1999, Monografie. Timișoara: 1999.
  • Hans Lehnhart und Claude Jeanmarie: Straßenbahn-Betriebe in Osteuropa II. Villingen: Verlag Eisenbahn, 1977. ISBN 3-856490-32-9.
  • Heimatortsgemeinschaft Temeschburg-Temeswar: Temeschburg-Temeswar, Eine südosteuropäische Stadt im Zeitenwandel. Karlsruhe: 1994.
  • Mihály Kubinszky, István Lovász und György Villány: Régi Magyar Villamosok. Budapest: 1999.
  • A. Günther, S. Tarkhov, C. Blank: Straßenbahnatlas Rumänien 2004. Berlin: Arbeitsgemeinschaft Blickpunkt Straßenbahn e. V., 2004. ISBN 3-926524-23-5.
  • Die Straßenbahnbetriebe in Rumänien von Hans Lehnhart, Sonderdruck aus der Fachzeitschrift Der Stadtverkehr – zeszyt 11–12/1966 i 3/1967
  • Straßenbahn Timișoara, Hans Lehnhart, Straßenbahn Magazin numer 10, październik 1973, strony 285–292
Metro, tramwaje i trolejbusy w Rumunii
Metro
Planowane:
Systemy tramwajowe
Zlikwidowane:
Planowane:
Systemy trolejbusowe
Zlikwidowane:


 

 

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tramwaje_w_Timi%C8%99oarze