Trajan

Marcus Ulpius Traianus

Cesarz rzymski
Okres	od 27 stycznia 98 do 9 sierpnia 117
Poprzednik	Nerwa
Następca	Hadrian
Dane biograficzne
Dynastia	Antoninów
Data i miejsce urodzenia	18 września 53 Italica
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 117 Selinus
Miejsce spoczynku	Kolumna Trajana
Ojciec	Marcus Ulpius Traianus
Matka	Marcia
Rodzeństwo	Ulpia Marciana (siostra)
Małżeństwo	Plotyna
Moneta
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Marek Ulpiusz Trajan (łac. Marcus Ulpius Traianus^[1], ur. 18 września 53 w Italice^[2], zm. 9 sierpnia 117 w Selinusie) – cesarz rzymski w latach 98–117, drugi z tak zwanych pięciu dobrych cesarzy.

Wywodził się z rodziny italskiego pochodzenia, która osiedliła się w Italice w prowincji Hispania Baetica (dzisiejsza południowa Hiszpania)^[2]. Był synem Marcusa Ulpiusa Trajanusa, rzymskiego dowódcy, którego cesarz Wespazjan uczynił konsulem i patrycjuszem, a później namiestnikiem Syrii w latach 73–77^[2]. Matka Trajana nazywała się Marcia i była siostrą żony cesarza Tytusa – Marcii Furnilli^[3]. Trajan miał siostrę – Ulpię Marcianę^[4]. Jego ojciec jako dowódca legionu brał udział w tłumieniu powstania w Palestynie, za co został patrycjuszem i konsulem, a następnie namiestnikiem Syrii, a potem Azji^[5]. Żoną Trajana była Plotyna (około 70–122/123).

Trajan był trybunem ludowym^[5] podczas rządów swego ojca w Syrii, później pełnił urząd kwestora i pretora, a następnie dowodził legionem w prowincji Hispania Tarraconensis^[2]. W 89 roku stanął po stronie cesarza Domicjana podczas buntu legionów germańskich dowodzonych przez Saturnina, za co został nagrodzony konsulatem w 91 roku^[6][2]. Spędził kilka lat w Rzymie, by potem zostać mianowany przez następcę Domicjana – Nerwę – dowódcą armii w prowincji Germania Superior^[2] i namiestnikiem Germanii^[5].

W październiku 97 roku bezdzietny i niemłody już Nerwa, zmagający się dodatkowo z nieufnością i oporem ze strony armii, adoptował i dopuścił do współrządów Trajana – wtedy dowódcę najbliższej Rzymowi armii konsularnej^[7][1]. Nerwa swą decyzję ogłosił w świątyni Jowisza na Kapitolu, tuż po zwycięstwie rzymskim nad Dunajem^[7]. Informację o tym przekazał Trajanowi Hadrian, jego krewny^[5]. Senat zatwierdził wybór cesarza nadając adoptowanemu tytuł cezara^[7]. Trzy miesiące później pod koniec stycznia 98 roku Nerwa zmarł nagle, pozostawiając rządy w cesarstwie Trajanowi^[6]. Trajan był pierwszym cesarzem niepochodzącym z Italii^[5].

Śmierć Nerwy zastała Trajana w Germanii, gdzie pozostał jednak chwilowo, by umocnić obronę nad Renem i dopiero w 99 przybył do Rzymu^[5]. Prowadził politykę wyraźnie ekspansywną wyznaczając sobie za cel poszerzenie Cesarstwa Rzymskiego o tereny Dacji ze stolicą w Sarmizegethusie, bogate w rudy złota oraz tereny państwa partyjskiego, dysponującego dużymi zasobami kruszcowymi ze względu na handel prowadzony z Dalekim Wschodem. Wojna w Dacji (101–102, 105–106) zakończyła się zwycięstwem Trajana i utworzeniem nowej prowincji Dacja. Na wschodzie z kolei utworzono prowincję Arabii – teren zdobyty przez wodza Korneliusza Palmę, a po zwycięstwie nad Partami (113–115) przyłączono do Rzymu Armenię (114)^[8], Mezopotamię aż do Zatoki Perskiej i Adiabene (115)^[8]. W związku z wybuchem powstania żydowskiego Trajan musiał jednak zrezygnować z dalszych podbojów, a zagarnięte na wschodzie tereny zostały po części zwrócone Partom przez Hadriana (Adiabene i Mezopotamia). Odtworzona Armenia natomiast pozostała pod wpływami Rzymu.

Prowadzona przez Trajana polityka wewnętrzna charakteryzowała się współpracą z senatem (o czym może świadczyć nadany mu w 114 tytuł Optimus princeps, „Najlepszy Cesarz” – Trajan jako jedyny został nim obdarzony^[8]) przy jednoczesnym umacnianiu własnej władzy. W późniejszych czasach, do nowo wybranego cesarza kierowano formułkę: „Sis felicior Augusto, melior Traiano” – bądź szczęśliwszy od Augusta, lepszy od Trajana.

Cesarz dbał również o rozwój prowincji, wznosząc tam znaczące budowle oraz nowe drogi i niejednokrotnie prowadząc korespondencję z namiestnikami. Zachowały się do naszych czasów listy namiestnika Bitynii Pliniusza Młodszego. Trajan zasłynął z rozbudowy i zmodernizowania Circus Maximus^[5], obiektu z VI wieku przed narodzeniem Chrystusa^{[potrzebny przypis]}. Jednym z najistotniejszych zabytków jego panowania jest rzymska kolumna Trajana, zaprojektowana przez Apollodora z Damaszku^[5]. Zbudował również Rzymianom nowe forum^[5] oraz zmodernizował port w Ostii. Za jego rządów Rzym stał się najwspanialszą metropolią świata^{[potrzebny przypis]}, Trajan starał się także przeciwdziałać wyludnianiu Italii, między innymi zabraniając emigracji z niej i nakazując senatorom lokować w niej przynajmniej ⅛ majątku. W zakresie spraw społecznych cesarz dbał o stałość dostaw zboża dla ludności i stworzył system alimentacyjny mający na celu finansowanie wychowania sierot^[5].

Trajan zmarł 9 sierpnia 117 u brzegów Cylicji podczas powrotu z kampanii przeciw Partom. Jego prochy pochowano u podstawy kolumny jego imienia w Rzymie^[5].

• Maria Jaczynowska: Dzieje Imperium Romanum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11924-1.
• Alan K. Bowman, Peter Garnsey, Dominic Rathbone: The Cambridge Ancient History: The High Empire, A.D. 70-192. T. 11. Cambridge University Press, 2000. ISBN 978-0-521-26335-1.

• Trajan (A.D. 98-117). De Imperatoribus Romanis. [dostęp 2020-11-15]. (ang.).