Toszek
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Rynek w Toszku | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia |
ok. 1163 | ||
| Prawa miejskie |
ok. 1235 | ||
| Burmistrz |
Grzegorz Kupczyk | ||
| Powierzchnia |
9,74[1] km² | ||
| Populacja (2024) • liczba ludności • gęstość |
|||
| Strefa numeracyjna |
+48 32 | ||
| Kod pocztowy |
44-180 | ||
| Tablice rejestracyjne |
SGL | ||
Położenie na mapie gminy Toszek  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu gliwickiego  | |||
 50°27′15″N 18°31′20″E/50,454167 18,522222
| |||
| TERC (TERYT) |
2405074 | ||
| SIMC |
0944126 | ||
Urząd miejski ul. Bolesława Chrobrego 2,44-180 Toszek | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Toszek (niem. Tost) – miasto w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie gliwickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Toszek.
Według danych ze stycznia 2013 r. miasto Toszek zajmuje 543. miejsce na liście miast Polski według powierzchni oraz 674. miejsce na liście miast Polski według ludności[2].
Położenie
Toszek jest położony w południowej Polsce, w zachodniej części województwa śląskiego i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), na Wyżynie Katowickiej nad rzeką Potok Toszecki. Historycznie leży na Górnym Śląsku.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Toszka w 2014 r.[3]:
Podział administracyjny
Osiedla
Nazwa
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Tossez. Księga wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto jak Łączkę w formie Lanzky[5][6] W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Tostum[7].
W polskojęzycznym dokumencie pruskim z 1750 r. miejscowość jest wymieniona jako Tost[8].
XIX-wieczne niemieckojęzyczne źródła wielokrotnie wymieniają polską nazwę miasta zaraz obok niemieckiej. Opis Prus z 1819 r. notuje dwie nazwy „Tost (Toszek)”[9]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 r. we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod obecnie używaną, polską nazwą Toszek oraz niemiecką nazwą Tost we fragmencie „Toszek, polnische Benennung von Stadt u. Schlossgemeinde Tost, Kr. Tost-Gleiwitz”[10].
Statystyczny opis Prus z 1837 r. notuje „Tost (pol. Toszeck)”[11]. Polską nazwę Toszek oraz Toszecko w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 r. wymienił śląski pisarz Józef Lompa[12]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje kilka nazw miejscowości „Tossetz, Tossek, Toscheck und Thosech”[13].
Historia
Opis Górnego Śląska z 1865 r. charakteryzując ludność Toszka zamieszkującą w połowie XIX w. miasto podaje informację, że większość mieszkańców to Polacy – „Die Bevölkerung ist polnischer Abstammung und spricht auch meist polnisch, doch giebt es nur noch Wenige, und dies sind lediglich ältere Leute, welche nicht deutsch verstehen”, czyli w tłumaczeniu „Ludność ma polskie pochodzenie i najczęściej też mówi po polsku, ale jest już tylko niewielu, i to wyłącznie starszej daty, którzy wcale nie znają niemieckiego.”[13] Podczas niemieckiego spisu powszechnego w 1910 roku z ogółem 2423 mieszkańców 667 zadeklarowało język polski jako ojczysty, a 1518 język niemiecki[14].
W ramach plebiscytu na Górnym Śląsku w 1921 roku w Toszku zdecydowana większość, bo 1348 głosów opowiedziało się za pozostaniem w Niemczech, a 217 za przyłączeniem do Polski. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku Toszek pozostał w Niemczech[14].
Żydzi w Toszku
Żydzi zaczęli osiedlać się w Toszku w XVIII wieku, po pokoju wrocławskim w 1742 roku. W 1812 roku mieszkało tu 12 rodzin żydowskich, a w 1832 roku społeczność liczyła 137 osób, co stanowiło 10,2% mieszkańców. W 1836 roku zbudowano synagogę przy dzisiejszej ul. Piastowskiej, a między 1841 a 1845 rokiem powstał cmentarz żydowski. W 1885 roku w Toszku mieszkało 146 Żydów (6% populacji). W 1899 roku w mieście urodził się neurolog Ludwig Guttmann. Pod koniec XIX i na początku XX wieku wielu Żydów wyemigrowało do większych miast Niemiec, a do 1926 roku liczba żydowskich mieszkańców spadła do 35 (1,1%). W latach 30. XX wieku sytuacja Żydów pogorszyła się w wyniku nazistowskich represji. Podczas nocy kryształowej w 1938 roku spalono toszecką synagogę. W 1942 roku przeprowadzono deportację Żydów z Toszka do obozu Auschwitz-Birkenau, kończąc historię społeczności żydowskiej w mieście[15].
Kalendarium
- miasto powstało między 1155, a 1201 r. (prawdopodobnie założone około 1163 r. przez Bolesława Wysokiego)
- 1201 – pierwsza wzmianka o miejscowości w bulli papieża Innocentego III – o kościele pw. św. Piotra w Tossecz
- 1201-1281 – Toszek częścią państwa górnośląskiego
- 1235 – Toszek otrzymuje prawa miejskie
- 1281-1355 – miasto częścią księstwa kozielsko-bytomskiego
- 1303-1328 – stolica księstwa toszeckiego
- 1357-1414 – ziemia toszecka częścią księstwa cieszyńskiego
- 1532-1742 – Toszek pod panowaniem dynastii habsburskiej
- 1677 – pożar zamku i miasta
- 1811 – pożar zamku, właścicielem Gaschinowie
- 1833 – pożar miasta
- 1881 – utworzenie prowincjonalnego domu pracy przymusowej
- 1924 – Toszek po raz pierwszy zajaśniał światłem elektrycznym
- 1945 – na terenie miasta istniał obóz NKWD
- 1957-1963 – częściowa odbudowa toszeckiego zamku
- 1974 – Toszek uznany „Mistrzem Gospodarności”
Zabytki
Budynki
- Dom Bractwa Strzeleckiego – budynek znajdujący się przy ulicy Strzeleckiej naprzeciw schodów wiodących z placu kościelnego, obecnie opuszczony i niszczejący.
- Dolny dwór – budynek znajdujący się w podwórzu za domem Bractwa Strzeleckiego, obecnie mieszczą się w nim mieszkania komunalne.
- Zamek w Toszku – gotycki zamek z przełomu XIV i XV w.
- Ratusz – z połowy XIX wieku (nr rej. A/682/2020 z 23 lipca 2020[16]).
Pomniki
- Kolumna z postacią św. Jana Nepomucena – kolumna znajduje się na rynku.
- Pomnik pomordowanych przez NKWD w Toszku
- Głaz ku czci poległych w czasie I i II wojny światowej
Wspólnoty wyznaniowe
Kościół katolicki
Cmentarze
- Cmentarz żydowski – kirkut przy ulicy Wielowiejskiej obecnie nieczynny i zniszczony.
- Cmentarz parafialny – cmentarz przy ulicy Parkowej.
- Cmentarz komunalny – cmentarz przy ulicy Wielowiejskiej, dawniej cmentarz ewangelicki.
Edukacja
Przedszkola
Szkoły podstawowe
Turystyka
Przez miasto przebiegają szlaki turystyczne:
Komunikacja
Od 17 lipca 2014 r. Toszek jest członkiem Międzygminnego Związku Komunikacji Pasażerskiej w Tarnowskich Górach.
Transport
Drogowy
Drogi Wojewódzkie:
Drogi krajowe:
Kolejowy
Stacje:
Sport
- Piłka nożna
W Toszku działa założony w 1917 r. „Klub Sportowy Zamkowiec Toszek”, grający w sezonie 2014/2015 w lidze okręgowej, w grupie Katowice II. Barwy klubowe to niebiesko-biały.
- Łucznictwo
W Toszku działa „Klub Łuczniczy A3D Toszek, powstały w 2011 r. z inicjatywy grupy miejscowych łuczników. Prowadzony jest przez instruktora-trenera łucznictwa, Romana Krupę. Skupia zawodników, sympatyków i pasjonatów łucznictwa oraz uczniów Łuczniczej Szkółki. Od 14.06.2012 Klub Łuczniczy jest licencjonowanym klubem Polskiego Związku Łuczniczego (PZŁucz)[18].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-08-16].
- ↑ „Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.”, s. 185, 2013. Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. (pol.).
- ↑ Toszek w liczbach. Toszek – Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Pruski dokument z 1750 r. ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 181. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Dokument pruski z 1750 roku.
- ↑ G. Hassel 1819 ↓, s. 255.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 786.
- ↑ L. Freiherrn 1837 ↓, s. 140.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 31, s. 33.
- ↑ a b Triest 1865 ↓, s. 510.
- ↑ a b Stefan Dziewulski, Wyniki plebiscytu na Górnym Śląsku, Drukarnia i Litografia p. f. "Jan Cotty", 1922 [dostęp 2021-02-05].
- ↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/t/70-toszek/99-historia-spolecznosci/138166-historia-spolecznosci
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 27 lipca 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2020-07-27]
- ↑ szkolnastrona – Publiczne Przedszkole w Toszku – Strona główna – [online], www.przedszkoletoszek.szkolnastrona.pl [dostęp 2018-12-10].
- ↑ Strona klubu.
Bibliografia
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837.
Linki zewnętrzne
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Część miasta |
|
| Części wsi | |
| Kolonie wsi | |
| Nieoficjalne przysiółki wsi |
