Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Torfowiec kończysty

Torfowiec kończysty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

torfowce

Rząd

torfowce

Rodzina

torfowcowate

Rodzaj

torfowiec

Gatunek

torfowiec kończysty

Nazwa systematyczna
Sphagnum fallax (Klinggr.) Klinggr.
Schriften Naturf. Ges. Danzig Ser. 2, 5 (1): 209, 1881[3]
Synonimy
  • Sphagnum recurvum auct. non P.Beauv.
  • S. apiculatum Lindb.
  • Sphagnum intermedium Hoffm.
  • Sphagnum pulchricoma C. Muell.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Torfowiec kończysty[4], torfowiec odgięty (Sphagnum fallax (Klinggr.) Klinggr.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Jeden z najczęściej występujących torfowców w Polsce. Jego zasięg obejmuje Europę, Azję i Amerykę Północną.

Rozmieszczenie geograficzne

W Europie występuje pospolicie. W strefie borealnej spotykany jest często, od Islandii, przez Norwegię, Szwecję i Finlandię, po północną część Rosji, aż do Uralu, tam jednak rozproszony. W strefie klimatu umiarkowanego jest szeroko rozpowszechniony. Występuje na Wyspach Brytyjskich i w północno-zachodniej Hiszpanii na zachodzie, przez kontynentalną, zachodnią i środkową Europę, południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę po środkową Rosję, aż do Uralu na wschodzie. Podawany jest również z Karpat, w tym z Tatr, a także z Alp, gdzie osiąga wysokość około 1850 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rozproszony; znany z kontynentalnych rejonów Portugalii i Hiszpanii, zachodnich Alp, Apeninów, Gór Dynarskich oraz Rumunii, Bułgarii, Grecji i Gruzji. Nie został odnotowany w strefach arktycznej i śródziemnomorskiej[5].

W Polsce jest jednym z najpospolitszych torfowców i rośnie na terenie całego kraju. Najwyżej położone stanowisko zlokalizowane jest w Karkonoszach (1450 m n.p.m.)[6].

Jego ekspansji sprzyja zwiększająca się ilość azotu i fosforu w środowisku[7].

Morfologia i anatomia

Torfowiec kończysty z zarodniami
Pokrój
Torfowiec średnich do dosyć dużych rozmiarów, tworzący zwarte, najczęściej jednogatunkowe darnie bądź kobierce koloru zielonego, jasnozielonego, żółtozielonego, a w miejscach nieocienionych brązowego (jasnobrązowego lub pomarańczowobrązowego)[6][5].
Główki
Stosunkowo duże[6], 5-dzielne, szczególnie w warunkach wilgotnych[5], nierzadko gwiaździste, spłaszczone do półkolistych[6]. Jesienią osobniki męskie mają główki wypukłe[5].
Pęczki
Z 4–6 gałązkami; dwie sztywne gałązki odstające są ostro zakrzywione, rozpierzchłe i stopniowo się zwężające, długawe i tępe; przeważnie dwie lub trzy gałązki zwisające są mniej więcej tej samej długości (czasami krótsze) co gałązki odstające i pokrywające łodyżkę[5][6], u starszych osobników często wyraźnie dłuższe od gałązek odstających[6].
Łodyżki
Dość grube i sztywne, do 1,1 mm średnicy, aczkolwiek przeważnie kruche[6], zielone, bladożółtawozielone, bladożółte, miejscami bladobrązowe, bez wyraźnie rozwiniętej lub z umiarkowanie rozwiniętą korą[5][6], najczęściej 3–4-warstwową, rzadziej 2[6]. Cylinder wewnętrzny koloru od zielonego do bladożółtego[6]. Komórki retortowe w łodyżkach gałązek często występują w parach[5].
Listki łodyżkowe
Raczej nieduże, do 1 mm długości[6], jajowato-trójkątne i bardzo szerokie u nasady[5], równoboczne lub krótko równoramienne[6], zwisające i przylegające do łodyżki, ze słabo zaokrąglonymi krawędziami, z nagle zakończonym i ostrym lub kolczastym wierzchołkiem[5][6]. Komórki wodne są niepodzielone, bez listewek[5], ewentualne listewki tylko w partiach wierzchołkowych liścia[6].
Listki gałązkowe
Do 2 mm długości (niekiedy dłuższe), lancetowate[6], jajowato-lancetowate, ostro wygięte w warunkach suchych, luźno rozmieszczone w 5 rzędach[5] (niektóre źródła podają, że gęsto ułożone[6]). Komórki wodne po stronie grzbietowej płaskie, mają przeważnie 1–2 pory w kątach i czasami pseudopory wzdłuż komisur, po stronie brzusznej wypukłe[5][6]. W przekroju poprzecznym komórki chlorofilowe są nieco otwarte po stronie brzusznej i szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5], trójkątne, równoramienne, cienkościenne[6].
Gatunki podobne
Istnieje możliwość pomyłki z torfowcem wąskolistnym, torfowcem spiczastolistnym oraz torfowcem pogiętym. Od torfowca wąskolistnego gatunek ten różni się w szczególności listkami łodyżkowymi. U S. angustifolium są szeroko (równoramiennie lub równobocznie) trójkątne i tępe na szczycie, u S. fallax są najczęściej trójkątno-językowate lub jajowato-trójkątne i ostro zakończone[6]. Niektóre źródła wskazują także, że S. fallax ma większe listki łodyżkowe od S. angustifolium[5]. Dodatkowo, u torfowca wąskolistnego zdarzają się czerwone przebarwienia u nasady gałązek i na łodyżce, u torfowca kończystego raczej przebarwień w tych miejscach nie ma. Oba te gatunki różnią się także kształtem komórek chlorofilowych listków gałązkowych. U S. angustifolium są zamknięte od strony brzusznej i dochodzą do około połowy wysokości komórki hialinowej, u S. fallax są również, acz nieznacznie, otwarte od strony brzusznej i z reguły osiągają wielkość ponad połowy wysokości komórki hialinowej. U jednego i drugiego torfowca komórki chlorofilowe są trójkątne, jednak u torfowca kończystego są bardziej równoramienne[8].
Może być mylony z formami lądowymi torfowca spiczastolistnego; formy wodne S. cuspidatum ze względu na bardzo wąskie, lancetowate listki gałązkowe są trudne do pomylenia. Oba te torfowce różnią się jednak listkami łodyżkowymi. U torfowca kończystego są co najwyżej nieco tylko dłuższe niż szersze, u torfowca spiczastolistnego są prawie zawsze wyraźnie dłuższe niż szersze. Listki gałązkowe z kolei u S. cuspidatum są dłuższe (co najmniej trzy razy tak długie jak szerokie) i węższe, podczas gdy u S. fallax są krótsze i szersze. Dodatkowo, komórki chlorofilowe u torfowca kończystego w przekroju poprzecznym listka gałązkowego są trójkątne, sięgają nieco powyżej połowy wysokości komórki wodnej i są nieco otwarte lub zamknięte od strony brzusznej. U torfowca spiczastolistnego są duże, trapezowe i otwarte po obu stronach liścia[9].
Od torfowca pogiętego różni się szczytem listka łodyżkowego. U S. fallax jest zaostrzony, u S. fleoxuosum jest tępo zakończony i nieco wyszarpany. Ponadto, komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym listka gałązkowego u torfowca pogiętego są najczęściej duże, osiągają około trzech czwartych lub więcej wysokości komórki wodnej, trapezowe i eksponowane na obie strony liścia, nieco bardziej po stronie wypukłej[6].
  • Przekrój przez łodyżkę
    Przekrój przez łodyżkę
  • Liść łodyżkowy
    Liść łodyżkowy
  • Liść gałązkowy
    Liść gałązkowy

Systematyka i zmienność

Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[10]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[10].

W obrębie tego gatunku wyróżnianych było szereg niższych taksonów, czasem podnoszonych do rangi gatunków. Obecnie według bazy danych ITIS podgatunki te i odmiany nie są uznawane i traktowane są jako synonimy odmiany typowej Sphagnum recurvum recurvum P. Beauv.[11]

Biologia i ekologia

Darń torfowca kończystego

Jest gatunkiem o szerokich preferencjach ekologicznych[6]. Występuje głównie na torfowiskach wysokich, przejściowych i niskich. Toleruje także środowiska silnie antropogeniczne, tj. rowy melioracyjne, brzegi stawów, podmokłe, zarastające wyrobiska skalne[6].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek wyróżniający dla mszaru z wełnianką pochwowatą Eriophorum vaginatum-Sphagnum fallax[12].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną częściową od 2001 roku. Status ochronny utrzymany został w 2004 i 2014 roku (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin)[13][14][15].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
  3. ↑ Sphagnum fallax (H. Klinggr.) H. Klinggr.. The World Flora Online. [dostęp 2023-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-24)]. (ang.).
  4. ↑ Ryszard Ochyra, Jan Żarnowiec, Halina Bednarek-Ochyra: Census catalogue of Polish mosses. Kraków: Insitute of Botany of the Polish Academy of Sciences, 2003. 83-85444-84-X.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Laine i in. 2018 ↓, s. 272–276.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Stebel 2017 ↓, s. 132–134.
  7. ↑ Juul Limpens, Hilde B.M. Tomassen, Frank Berendse. Expansion of Sphagnum fallax in bogs: striking the balance between N and P availability. „Journal of Bryology”. 2 (25), s. 83-90, 2013. DOI: 10.1179/03736680235001733. (ang.). 
  8. ↑ Stebel 2017 ↓, s. 121–124.
  9. ↑ Stebel 2017 ↓, s. 128–131.
  10. ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
  11. ↑ Sphagnum recurvum, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2008-09-01] (ang.).
  12. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  13. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
  14. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

  • Stanisław Kłosowski, Grzogorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-248-6.
  • Bronisław Szafran: Musci – Mchy. Flora słodkowodna Polski, tom 16. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  • Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
  • Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
  • Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Torfowiec_ko%C5%84czysty