Torfowiec brodawkowaty
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Klasa | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
torfowiec brodawkowaty | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sphagnum papillosum Lindb. Contr. Fl. Crypt. As. 280 1872[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Torfowiec brodawkowaty (Sphagnum papillosum Lindb.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae).
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Ameryce Północnej (w tym Grenlandii)[4].
W Europie rośnie od Norwegii, Szwecji, Finlandii i północnej Rosji na północy po Azory, Hiszpanię, Francję, Włochy, Grecję i Bułgarię na południu. W Rosji jest obecny prawdopodobnie także w jej kontynentalnych obszarach arktycznych. Jego zasięg południkowy rozciąga się od Islandii na zachodzie po Ural na wschodzie. W górach, poza Uralem, występuje m.in. w Alpach (do wysokości 2000 m n.p.m.) i Górach Dynarskich. Znany jest również z Wysp Brytyjskich[5].
W Polsce rośnie na terenie całego kraju, na ogół na mocno rozproszonych stanowiskach[6]. Liczne stanowiska znane są z Pojezierza Południowobałtyckiego w obrębie województwa pomorskiego[7][6] oraz z Wyżyny Małopolskiej i Śląsko-Krakowskiej[6]. Występuje także w Tatrach, gdzie osiąga wysokość 1500 m n.p.m.[7][6]
Morfologia i anatomia
- Pokrój
- Torfowiec duży i masywny, z raczej krótkimi, grubymi i nastroszonymi gałązkami, tworzący darnie koloru jasnobrązowego (typowy[8]), zielonawoochrowobrązowego do żółtawego, zielonkawego lub zielonego, nigdy czerwonawego; główki czasami ciemniej zabarwione, wtedy brązowe[5][7].
- Główki
- Duże, przeważnie zbite, spłaszczone do kulistych[7]. Młode gałązki budujące główkę są najczęściej krótkie, tępo zakończone, częściowo wzniesione, z niekiedy nastroszonymi listkami[7], przez co sama główka wygląda na nastroszoną[8].
- Pęczki
- Zazwyczaj z czterema gałązkami, z których najczęściej dwie są gałązkami odstającymi, często krótkimi i tępo zakończonymi, a dwie gałązkami zwisającymi, które są raczej krótkie[5][7]. Czasami, u form rosnących w cieniu, gałązki odstające mogą stopniowo zwężać się ku końcowi[9].
- Łodyżki
- Grube[7], ciemnobrązowe do czarnobrązowych[5]. Kora zbudowana jest z dobrze rozwiniętych trzech lub czterech warstw rozdętych komórek, wzmocnionych delikatnymi spiralnymi listewkami[5]. W pokroju mieni się szarawo i wygląda na luźno zaczepioną na łodyżce[5]. Kora łodyżek gałązkowych jest silnie listewkowana, najczęściej z jednym porem na komórkę w ścianie zewnętrznej[5]. Cylinder wewnętrzny jest ciemnobrązowy do czarnego[7]. U populacji rosnących w miejscach zacienionych cylinder wewnętrzny może być zielonkawy[7].
- Listki łodyżkowe
- Duże[7], prostokątne, nieco łopatkowate, raczej płaskie, wzniesione, zwisające lub odstające[5]. Komórki wodne są jednodzielne i regularnie listewkowane[5].
- Listki gałązkowe
- Duże, do 1,9 mm[7], jajowate, mocno wklęsłe, z kapturkowatym szczytem, zazwyczaj nieco odstające, ale nigdy nastroszone[5]. Komórki wodne po stronie grzbietowej są silnie wypukłe w przekroju poprzecznym i mają od jednego do trzech porów w środkowej części listka, po stronie brzusznej są słabo wypukłe w przekroju poprzecznym i nie mają porów. Wewnętrzne ściany komisuralne są pokryte brodawkami. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są stosunkowo małe, owalne do beczułkowatych, o grubych ścianach po obu stronach listka, bardziej otwarte po stronie brzusznej liścia[5][7].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z innymi gatunkami z podrodzaju Sphagnum, np. z torfowcem pokrewnym (Sphagnum affine), torfowcem błotnym (Sphagnum palustre), a także z torfowcem szorstkim (Sphagnum compactum) z podrodzaju Rigida[7].
- Od torfowca pokrewnego torfowiec brodawkowaty różni się zakończeniem gałązek odstających, które u tego pierwszego zwężają się ku końcowi, u drugiego są najczęściej tępo zakończone. U S. affine ściany komisuralne (styczne z komórkami chlorofilowymi) komórek wodnych mają co najwyżej słabo widoczne blaszki, u S. papillosum natomiast mają wyraźne brodawki. Torfowiec pokrewny ma wąsko trapezowe lub trójkątne komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym listka gałązkowego, torfowiec brodawkowaty zaś owalne[9].
- Od torfowca błotnego różni się, podobnie jak w przypadku torfowca pokrewnego, zakończeniem gałązek, ale także ich długością. U S. palustre są one stosunkowo długie i stopniowo zwężają się ku końcowi. Oba gatunki odróżnić można także po barwie. Podczas gdy u torfowca brodawkowatego typowym kolorem główek jest jasnobrązowy, tak torfowiec błotny ma je najczęściej zielone, żółte, pomarańczowawe lub częściowo brązowe. U S. palustre wewnętrzne ściany komórek wodnych listków gałązkowych sąsiadujące z komórkami chlorofilowymi są całobrzegie, nie brodawkowate[8].
- W przypadku torfowca szorstkiego cechy, które pozwalają go odróżnić od torfowca brodawkowatego, są typowe dla różnic pomiędzy podrodzajami Rigida i Sphagnum. U S. compactum komórki kory nie są wzmocnione spiralnymi listewkami. Sama kora z kolei u torfowca szorstkiego jest wąska, podczas gdy u torfowca brodawkowatego dość szeroka, dostrzegalna gołym okiem w terenie lub przy pomocy lupy. Listki łodyżkowe u S. compactum są małe, do 0,8 mm długości, i trójkątne, u S. papillosum są duże, do 2 mm długości, i łopatkowate[10].
- Może być także mylony z torfowcem środkowym (Sphagnum centrale) i torfowcem magellańskim (Sphagnum magellanicum)[7].
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę gałązkową
Listki gałązkowe
Listki łodyżkowe
Ekologia i biologia
Występuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, w miejscach odsłoniętych[7]. Rośnie w obrębie torfowisk zwykle lokalnych obniżeniach i w strefie przejściowej między dolinkami i kępami[6]. Znajdowany był także na mokrych wrzosowiskach i zakwaszonych torfowiskach niskich[7]. W Europie Środkowej rośnie najczęściej w zbiorowiskach wysokotorfowiskowych z klasy Oxycocco-Sphagnetea[6] i uważany jest za gatunek charakterystyczny dla rzędu atlantyckich mokrych wrzosowisk Erico-Sphagnetalia papillosi (Sphagno-Ericetalia) z tej klasy[11]. Poza tym występuje z zbiorowiskach z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae.
Z roślin naczyniowych często towarzyszy: wrzoścowi bagiennemu Erica tetralix, sitowi sztywnemu Juncus squarrosus i wełnianeczce darniowej Trichophorum cespitosum, a z mchów: płonnikowi cienkiemu Polytrichum strictum i torfowcom: kończystemu Sphagnum fallax, magellańskiemu S. magellanicum[6], Dusena S. majus, czerwonawemu S. rubellum i pogiętemu S. flexuosum[5].
Ochrona
Torfowiec ten w skali Europy nie jest zagrożony – ma status gatunku najmniejszej troski (LC). W uzasadnieniu oceny wskazano na rozległy zasięg i liczne występowanie, aczkolwiek degradacja siedlisk z pewnością powoduje zmniejszanie jego zasobów, zwłaszcza w południowej części zasięgu[12].
Gatunek jest objęty w Polsce ochroną prawną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[13][14][15].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum papillosum Lindb.. The World Flora Online. [dostęp 2024-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum papillosum. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Laine i in. 2018 ↓, s. 58–62.
- ↑ a b c d e f g Iwona Melosik, Species of the type section of Sphagnum (Bryophyta, Sphagnaceae) in Poland, „Biodiv. Res. Conserv.”, 1-2, 2006, s. 69-76 [dostęp 2024-11-23].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stebel 2017 ↓, s. 57–59.
- ↑ a b c Stebel 2017 ↓, s. 56.
- ↑ a b Stebel 2017 ↓, s. 47.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 62.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-16707-3.
- ↑ Baisheva, E. & Ignatov, M., Sphagnum papillosum (Europe assessment), [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org, 2019 [dostęp 2024-11-23].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.