Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: Góry Togo i Jezioro Togo.

Republika Togijska

Republique togolaise

Godło Flaga
Dewiza: Travail, Liberté, Patrie (Praca, Wolność, Ojczyzna)
Hymn: Salut à toi, pays de nos aïeux (Chwała tobie, kraju naszych pradziadów)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Lomé
Data powstania	27 kwietnia 1960
Prezydent	Faure Gnassingbé
Premier	Victoire Tomegah Dogbé
Powierzchnia	56 785 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	7 965 055[1]
• gęstość	140 os./km²
Kod ISO 3166	TG
Waluta	frank CFA (XOF)
Telefoniczny nr kierunkowy	+228
Domena internetowa	.tg
Kod samochodowy	RT
Strefa czasowa	UTC ±0
Język urzędowy	francuski
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	9 mld[2] USD 990[2] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	25,04 mld[2] dolarów międzynar. 2 754[2] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Togo, Republika Togijska – państwo w zachodniej Afryce nad Zatoką Gwinejską. Graniczy z Ghaną, Beninem i Burkina Faso. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

 Osobny artykuł: Geografia Togo.

Togo położone jest w zachodniej Afryce, nad Zatoką Gwinejską. Graniczy od wschodu z Beninem, od zachodu z Ghaną, a od północy z Burkina Faso. Większość powierzchni państwa zajmują góry i tereny wyżynne. Na południu kraju znajduje się aluwialna nizina nadbrzeżna stopniowo przechodząc na północy w wyżynę. Na południowo-zachodnim brzegu kraju przebiega pasmo Gór Togo (Atakora). Togo posiada piaszczyste wybrzeże z licznymi lagunami i mierzejami. Średnie temperatury miesięczne wahają się w granicach 23–32 °C.

 Osobny artykuł: Historia Togo.

Od XII do XIV wieku na terenie Togo osiedliły się ludy pochodzące z Nigru^[3]. Około roku 1471 tereny te zostały odkryte przez Portugalczyków^[4]. W XIX wieku rozwinął się handel niewolnikami^[3]. Do 1918 Togoland obejmował także część obecnej Ghany i był kolonią niemiecką. Po wybuchu I wojny światowej na terytorium kolonii wkroczyły wojska brytyjskie i francuskie.

W 1922 Togoland został podzielony między Wielką Brytanię i Francję. W 1941 roku przeciwnicy kolaborującego we Francji pronazistowskiego rządu marszałka Philippe Pétaina utworzyli Komitet Jedności Togijskiej a działacze ugrupowania do czasu zajęcia kraju przez aliantów byli poddani represjom^[5]. Po II wojnie światowej obie części stały się terytorium powierniczym ONZ pod administracją Francji i Wielkiej Brytanii (Togo Francuskie i Togo Brytyjskie). W 1956 brytyjska część Togo, w wyniku plebiscytu, została przyłączona do brytyjskiego Złotego Wybrzeża (obecnie Ghana) i rok później znalazła się w granicach niepodległej Ghany. Część francuska zyskała status autonomicznej republiki w ramach Wspólnoty Francuskiej^[6]. Autonomia nie zadowoliła jednak mieszkańców kraju którzy na czele z Sylvanusem Olympio domagali się pełnej niepodległości. Ruch niepodległościowy od 1956 do 1958 ruch narodowowyzwoleńczy był represjonowany. W 1960 roku Olympio, nie przyjął oferty Kwame Nkrumaha z Ghany który proponował połączenie Togo z Ghaną^[7], a 27 kwietnia tego samego roku Togo uzyskało niepodległość. Rok później prezydentem Togo został Sylvanus Olympio, wówczas przywódca partii Jedność Togijska.

Po dwóch latach prezydentury Olympio nastąpił wojskowy zamach stanu. Sylvanus Olympio został zastrzelony przez kilku oficerów uczestniczących w spisku. Nowym przywódcą państwa został Nicolas Grunitzky. W 1967 Grunitzky został zastąpiony przez generała Gnassingbé Eyadémę w wyniku kolejnego puczu. Eyadéma wprowadził w kraju dyktaturę jednopartyjną a jako doktrynę polityczną przyjął antykomunizm oraz rozwinął na wielką skalę kult jednostki^[8][9]. W 1969 utworzona została jedyna legalna partia polityczna, Zrzeszenie Ludu Togijskiego. W 1979 roku w Togo przywrócono rządy parlamentarne przy utrzymaniu monopartyjnego systemu politycznego. W 1980 została uchwalona konstytucja kraju. 11 lat później na skutek afrykańskiej demokratyzacji wprowadzono system wielopartyjny. W lipcu 1991 do Togo powrócił Gilchrist Olympio, syn zabitego w zamachu stanu prezydenta. Olympio wziął udział w procesie demokratyzacji kraju w ramach obrad Konferencji Suwerenności Narodowej. W wyniku prac komisji powołano nowy rząd i przejściowy parlament, a w 1992 roku Olympio powołał opozycyjną Unię Sił Zmiany. Demokratyzacja nie trwała długo bo już w maju 1992 roku konwój Olympio został zaatakowany na zlecenie syna prezydenta Eyademy, Ernesta Gnassingbe. W 1993 roku Eyadéma wygrał zbojkotowane przez opozycję wybory prezydenckie. W 1998 roku odbyły się kolejne sfałszowane wybory prezydenckie, przeciwnikiem urzędującego dyktatora był Olympio^[10].

W 2005, po śmierci Eyademy będącego najdłużej urzędującym dyktatorem w Afryce, zgodnie z konstytucją, po opróżnieniu urzędu prezydenta obowiązki głowy państwa miały przypaść przewodniczącemu Zgromadzenia Narodowego. Funkcję tę sprawował wówczas Fambaré Ouattara Natchaba, jednocześnie szef armii, generał Zakari Nandja poinformował o przekazaniu funkcji prezydenta ministrowi Faure Gnassingbé, a więc synowi prezydenta Eyademy^[11]. Unia Afrykańska ostro potępiła przejęcie władzy przez Gnassingbé oraz określiła je mianem wojskowego zamachu stanu^[12]. Premierem kraju został natomiast Édouard Kodjo^[13]. Faure Gnassingbé w trakcie prezydentury przeprowadził pewne reformy jednak w dalszym ciągu Togo pozostaje państwem autorytarnym gdzie łamane są prawa człowieka. Zwrotem w polityce okazało się wejście w 2010 roku do rządu dotychczasowej umiarkowanej części opozycji w tym Gilchrist Olympio^[14]. W polityce zagranicznej Gilchrist kontynuował kurs ojca polegający na utrzymywaniu najbliższych stosunków z Zachodem a szczególnie z byłymi mocarstwami kolonialnymi – Francją i Niemcami, pewną zmianą okazało się natomiast zbliżenie do Chin^[15].

 Osobny artykuł: Religia w Togo.

Struktura religijna w 2015 roku^[17]:

• chrześcijaństwo – 47,9%:
  • katolicyzm – 26,8%
  • protestantyzm – 15,6% (głównie: zielonoświątkowcy i prezbiterianie)
  • pozostali, nieokreśleni – 5,4%
• religie etniczne, animizm – 32,9%
• islam (sunnici) – 18,5%
• bahaizm – 0,4%
• brak religii – 0,3%.

 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Togo.

Togo to republika. Według konstytucji z 1992 głową państwa jest prezydent, wybierany w głosowaniu powszechnym na 5 lat. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego z wyborów powszechnych (81 deputowanych) o kadencji 5-letniej. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem na czele, powoływanym przez prezydenta spośród większości parlamentarnej. Od 1969 roku Togo rządził Związek Ludu Togo (RPT). Wybory z 1993 roku okazały się sukcesem partii opozycyjnych, najwięcej mandatów zdobył Komitet Działania na rzecz Odnowy (CAR). RPT zdobył jednak o jeden mandat mniej niż CAR i dzięki pomocy mniejszych partii zdołał utrzymać status partii rządzącej. Wybory z 1999 roku zostały zbojkotowane przez opozycję i w parlamencie zasiedli praktycznie jedynie reprezentanci RPT^[18].

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Togo.

Togo dzieli się na 5 regionów i stolicę, razem stanowi to 30 prefektur i jedną gminę. Stolicą Togo jest Lomé.

Kraj jest słabo rozwinięty gospodarczo. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca – 446 dolarów amerykańskich (2004). ONZ zalicza Togo do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)^[19].

Podstawą gospodarki jest rolnictwo – wytwarza ok. 34% produktu krajowego brutto i zatrudnia ok. 69% zawodowo czynnych. Grunty orne zajmują 11,3% powierzchni kraju, większość zajęta pod uprawę roślin żywieniowych, głównie manioku, jamsu, ryżu, kukurydzy, sorga, na pn. – prosa. Na eksport uprawia się kawę, bawełnę oraz orzeszki ziemne, orzeszki karité, kakaowiec (dawniej gł. uprawa eksportowa). Hodowla trzody chlewnej na pd., bydła na pn. Hoduje się też owce i kozy. Połowy ryb w lagunach i na morzu.

Togo posiada jedne z największych na świecie złóż fosforytów (na pd. w Akoupamé i Hahotoé) – wydobycie 2,1 mln ton w 2000 r. (754 tys. t w przeliczeniu na czysty składnik). Eksploatuje się także wapienie, marmury, sól. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych. Przemysł wytwarza 20,4% produktu krajowego brutto, obejmuje głównie niewielkie zakłady spożywcze i włókiennicze oraz cementownie. Rzemieślnicy wyrabiają tkaniny, produkty z liści palmowych i słomy, wyroby garncarskie.

Wywóz fosforytów (48% wartości eksportu – 1991), kawy (3,6%), kakao, bawełny do Holandii, Francji, Hiszpanii, USA. Import maszyn i środków transportu, żywności, tkanin bawełnianych, produktów naftowych z Chin Indii, Francji, Holandii, Niemiec oraz Wielkiej Brytanii.

Sieć transportowa słabo rozwinięta.

7,9 tys. km dróg kołowych, w tym 2,5 tys. km o utwardzonej nawierzchni. Główny port morski i lotnisko w Lomé, port wywozu fosforytów – Kpemé.

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Togo.

Linie kolejowe (dł. 568 km) głównie w pd. części kraju. Podstawy sieci zbudowali Niemcy, poczynając od budowy linii Lome – Anecho w 1905 (44 km, tzw. kolej kokosowa). W 1907 powstała kolej kawowa z Lome do Kpalime (119 km), a w 1911 kolej bawełniana z Lome do Atakpame (154 km). W 1933 odcinek z Atakpame przedłużono do Blitta (o 122 km)^[20].

Dziedzictwem urastającym do symbolu Togo jest Koutammakou, ziemia ludu Batammariba z bardzo charakterystyczną architekturą wkomponowaną w półpustynny krajobraz. Są to gliniane domy z wieżami, zwane także pałacami (Takienta), choć sama nazwa może być myląca. Jest to jeden z najbiedniejszych regionów Togo, a warunki życia mieszkańców tych pałaców nie charakteryzują się luksusem.

W 2004 roku Koutammakou znalazło się na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Pierwszy w historii Togo medal na igrzyskach olimpijskich zdobył w Pekinie w 2008 roku Benjamin Boukpeti, reprezentant tego kraju w kajakarstwie górskim, który w slalomie kategorii K-1 zajął 3 miejsce. Reprezentacja Togo w piłce nożnej awansowała do Mistrzostw Świata w Niemczech w 2006, które ukończyła na ostatnim miejscu w grupie G^[21].

• Oficjalna strona państwa (fr.)
• Oficjalna strona Zgromadzenia Narodowego (fr.)