Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Tobiasz i Sara z Archaniołem Rafaelem

Tobiasz i Sara z Archaniołem Rafaelem
De aartsengel Rafael boeit de boze geest Asmodeus tijdens de huwelijksnacht van Tobias en Sara
Ilustracja
Autor

Jan Steen

Data powstania

ok. 1658–1660

Medium

olej na płótnie

Wymiary

146,6 × 125 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Haga

Lokalizacja

Museum Bredius

Tobiasz i Sara z Archaniołem Rafaelem (niderl. De aartsengel Rafael boeit de boze geest Asmodeus tijdens de huwelijksnacht van Tobias en Sara) – obraz holenderskiego malarza Jana Steena.

Geneza

Temat obrazu został zaczerpnięty ze starotestamentowej Księgi Tobiasza. Dotyczy nocy poślubnej Tobiasza i Sary. Sara miała wcześniej siedmiu mężów, ale każdy z nich został zabity w noc poślubną przez demona Asmodeusa. Dzięki opiece Archanioła Rafaela Tobiasz otrzymał instrukcje co ma uczynić by nie podzielić losy swoich poprzedników:

A kiedy skończyli jeść i pić, zapragnęli udać się na nocny spoczynek. Odprowadzono młodzieńca i przyprowadzono go do sypialni. Wtedy przypomniał sobie Tobiasz słowa Rafała, wyjął wątrobę i serce ryby z torby, w której je przechowywał, i położył na rozżarzonych węglach do kadzenia. Zapach ryby powstrzymał demona i uciekł aż on aż do Górnego Egiptu1. A Rafał poszedł za nim, związał go tam w oka mgnieniu i unieszkodliwił go1. Rodzice wyszli i zamknęli drzwi od sypialni. Tobiasz podniósł się z łóżka i powiedział do niej: «Wstań, siostro, módlmy się i błagajmy Pana naszego, aby okazał nam miłosierdzie i ocalił nas» (Tb. 8 1-4)

Opis obrazu

Steen przedstawił dwie sceny na jednym płótnie. Po lewej stronie, przed wielkim małżeńskim łożem, klęczy młoda para. Oboje pogrążeni są w modlitwie i kierują wzrok ku górze. Na sobie mają ślubne stroje. Sara ubrana jest w białą jedwabną suknię w stylu włoskim, a jej głęboki dekolt wycięty w kształcie kwadratu zdobi złota brosza. Głowę ma przyozdobioną wieńcem symbolizującym dziewictwo panny młodej. Jej włosy są rozpuszczone, co w ówczesnych czasach oznaczało gotowość do miłosnego aktu. Tobiasz przedstawiony został w ciemnym kaftanie oraz wąskich spodniach. Na łokciach i kolanach ma modne rozcięcia, ukazujące podszewkę. Nad ich głowami małe putta dekorują ich łoże kwiatowymi girlandami i obsypują je zielonymi liskami i płatkami kwiatów.

Po prawej części rozgrywa się druga scena. Archanioł Rafael pęta łańcuchem potwora odurzonego wonią palonych wnętrzności ryb. Potworem jest bazyliszek, w postać którego wcielił się demon Asmodeusz. Według św. Augustyna był on królem węży i symbolem szatana oraz autorem wszystkich trucizn. Rafael miał być tu wykonawca woli Boga. Miał uwolnić Sarę od demona i uleczyć ślepotę ojca Tobiasza za pomocą spalenia żółci i wątroby ryby. Anioł ma tu, zgodnie z Księgą Tobiasza, postać młodzieńca ze skrzydłami.

Historia obrazu

W XIX wieku lub już w XVII obraz został rozcięty na dwie części. Pierwsza Tobiasz i Sara znajdowała się w zbiorach prywatnych Museum Bredius, druga pt. Anioł pętający demona znajdowała się w Centraal Museum w Utrechcie. W takim stanie istniał do lat sześćdziesiątych XX wieku.

Historycy przez wiele lat mieli kłopot z interpretacją części z aniołem. Nie wiedziano którego wysłannika niebios przedstawił artysta: Rafaela, Daniela czy Michała. Dopiero w 1926 roku student literatury holenderskiej G. J. Boekenoogen poprawnie zidentyfikował scenę i postać. Jego odkrycie przez wiele lat nie było jednak akceptowane. Ta część obrazu w 1907 roku została nabyta przez Hofstede de Groota, przyjaciela Abrahama Brediusa. W 1946 roku obraz trafił do Hagi do Muzeum Brediusa.

W części z parą młodych, część skrzydła anioła została zamalowana. Obraz jeszcze w 1940 roku należał do holenderskiego żydowskiego marszanda Jacques’a Goudstikkera, który zmarł podczas ucieczki z kraju po inwazji niemieckiej. W 1945 dzieło powróciło do Holandii, gdzie po latach negocjacji z wdową Goudstikker, zaczęło być postrzegane jako dziedzictwo narodowe i zostało przekazane do Centraal Museum w Utrechcie.

W 1965 roku przeprowadzono prace konserwatorskie nad lewą częścią dzieła. Odkryto wówczas zamalowane skrzydło anioła. Bardzo szybko stwierdzono, iż jest to druga część Anioła pętającego demona. Z powodu zawiłości prawnych związanych z własnością dwóch jeszcze płócien, dopiero w 1993 roku, historyk sztuki Albert Blankert zaproponował połączenie dzieł w jedną całość. W 1996 roku udało się tego dokonać[1][2].

Przypisy

Bibliografia