Terapia schematów (TS) – podejście psychoterapeutyczne wywodzące się pierwotnie z terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), integrujące w swoich założeniach podejście poznawczo-behawioralne z elementami terapii psychodynamicznej oraz terapii Gestalt. Ojcem Terapii Schematu jest Jeffrey E. Young^[1]. Zaliczana jest do terapii tzw. "3 fali CBT".

Podstawowymi pojęciami którymi operuje TS są:

• wczesne nieadaptacyjne schematy,
• obszary schematów,
• style radzenia sobie,
• tryby.

Według twórców, schematy powstają wskutek niezaspokojenia pięciu podstawowych potrzeb emocjonalnych człowieka do których zaliczają^[2]:

• bezpieczne przywiązanie do innych,
• autonomię, kompetencje i poczucie tożsamości,
• wolność wyrażania potrzeb i emocji,
• spontaniczność,
• realistyczne granice i samokontrolę.

W modelu, którym posługuje się terapia schematów, istnieje pięć ogólnych obszarów schematów, którym towarzyszą zdefiniowane wczesne nieadaptacyjne schematy. Obszary te to:

• rozłączenie i odrzucenie,
• osłabiona autonomia i brak dokonań,
• uszkodzone granice,
• nakierowanie na innych,
• nadmierna czujność i zahamowanie.

Do obszarów tych zaliczają się poszczególne, zdefiniowane nieadaptacyjne schematy. Wyróżniono 18 nieadaptacyjnych schematów^[3]:

1. opuszczenie/niestabilność więzi,
2. nieufność/skrzywdzenie,
3. deprywację emocjonalną,
4. wadliwość/wstyd,
5. izolację społeczną/wyobcowanie,
6. zależność/niekompetencja,
7. podatność na zranienie lub zachorowanie,
8. uwikłanie emocjonalne,
9. porażkę,
10. roszczeniowość, wielkościowość,
11. niedostateczną kontrolę, samodyscyplinę,
12. podporządkowanie się,
13. samopoświęcenie,
14. poszukiwania samoakceptacji i uznania,
15. negatywizm/pesymizm,
16. zahamowanie emocjonalne,
17. nadmierne wymagania/nadmierny krytycyzm,
18. bezwzględną surowość.

Istnieje hipoteza wiążąca model nieadaptacyjnych schematów z biologią. Hipoteza opiera się na warunkowaniu lęku i traumy poprzez utrwalanie emocjonalne nieświadome w ciele migdałowatym^[4].

Tryb można określić jako stan emocjonalny bądź nastrój, który występuje w danym momencie. Czynnikami wywołującymi dany tryb może być: określone wspomnienie, krytyka, rozstanie. Pojedynczy tryb może być wyrażeniem wielu schematów (czyli wzorców), np. opuszczenia, nieufności albo podatności na zranienie.

Terapia schematów stawia sobie za cele m.in. zwiększenie skuteczności terapeutycznej podejścia poznawczego wśród pacjentów z zaburzeniami osobowości. Terapia schematów wyewoluowała w sposób naturalny jako gałąź terapii poznawczo-behawioralnej, w drodze poszukiwania większej niż CBT skuteczności w leczeniu głębszych zaburzeń osobowości – jak np. zaburzenia borderline i stanowi modyfikację klasycznego podejście CBT stworzonego przez Aarona Becka^[5].

• Jeffrey E. Young, Janet S. Klosko, Marjorie E. Weishaar: Terapia schematów. Wyd. 1. Gdańsk: GWP, 2013. ISBN 978-83-7489-496-8. Brak numerów stron w książce

• Polskie Towarzystwo Terapii Schematu
• Instytut Terapii Schematu