Tenge

Tenge (seria 2006)
Kod ISO 4217	KZT
Symbol	₸
Państwo	Kazachstan
Bank centralny	Narodowy Bank Kazachstanu
Poziom inflacji	14,6% w 2016[1]
Podział	1 tenge = 100 tiynów
Banknoty	200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000 tenge
Monety	1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200 tenge

Tenge (wym. tɛŋgɛ, kaz. теңге, kod ISO 4217: KZT) – wprowadzona 15 listopada 1993 waluta narodowa Kazachstanu.

W listopadzie 2006 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu przeprowadził konkurs na najlepszy symbol waluty narodowej. Z ponad 30 000 propozycji 29 marca 2007 wybrano symbol tenge. Autorzy – Wadim Dawydenko i Sanżar Amerchanow – otrzymali nagrodę pieniężną w wysokości 1 000 000 tenge (wg ówczesnego kursu ok. $8000) od Narodowego Banku Kazachstanu oraz ok. $5000 od banku Alliance^[2].

Po publikacji wyników konkursu rozpętał się skandal, gdyż okazało się, że zaproponowany przez zwycięzców projekt był plagiatem symbolu japońskiej poczty, która to używa tego symbolu od ponad 120 lat^[3].

Kazachstan był jednym z ostatnich państw WNP, które wprowadziło własną jednostkę monetarną.

• w 1991 został utworzony specjalny zespół projektancki, w skład którego weszli Mendybaj Alin, Dosboł Kasymow, Agimsaly Duzelchanow, Timur Sulejmienow i Hajrułła Gabżaliłow.
• 12 listopada 1993 Prezydent Kazachstanu podpisał rozporządzenie „O wprowadzeniu waluty narodowej Republiki Kazachstanu”.
• 15 listopada 1993 tenge zostało wprowadzono do obiegu. Kurs wymiany rubli radzieckich oraz rubli rosyjskich, które nadal pozostawały oficjalnym środkiem płatniczym na nową walutę wynosił 500:1.
• w 1995 w Kazachstanie otwarto własną Wytwórnię Banknotów.

Pierwsza partia tenge została wydrukowana w Anglii.

Pierwsze tiyny (kaz. тиын; 1/100 tenge) – były wykonane w kształcie banknotów o wartości 1, 2, 5, 10, 20 i 50 tiynów.

Pierwsze monety były tłoczone w Niemczech.

• w 1994 wprowadzono banknoty o wartości 200 tenge (seria 1993) i 500 tenge (seria 1994);
• w 1995 wprowadzono banknoty o wartości 1000 tenge (seria 1994);
• w 1996 wprowadzono banknoty o wartości 2000 tenge (seria 1996);
• w 1997 wprowadzono monety o wartości 1, 5, 10, 20 i 50 tenge (nowy design);
• w 1999 wprowadzono banknoty o wartości 5000 tenge (seria 1998);
• w kwietniu 1999 miała miejsce pierwsza dewaluacja tenge (o 64,6%);
• w 2000 wprowadzono nowe banknoty (zmieniony design) o wartości 200 i 500 tenge;
• w 2001:
  • wprowadzono banknoty o wartości 1000 i 2000 tenge (seria 2000 ze zmienionym designem);
  • wprowadzono banknoty o wartości 100 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem);
  • wydano jubileuszowe 5000 tenge (seria 2001) poświęcone dziesięcioleciu niepodległości Kazachstanu;
  • wprowadzono do obiegu banknoty o wartości 5000 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem)
• w 2002:
  • wprowadzono monetę o wartości 100 tenge (seria 2001);
  • częściowo zmieniono design banknotów o wartości 200 i 500 tenge (seria 1999);
• w 2003 wprowadzono banknoty o wartości 10 000 KZT (seria 2003);
• w 2006 wprowadzono całkowicie nowy design dla wszystkich banknotów od 200 do 10 000 tenge;
• 4 lutego 2009 – druga dewaluacja tenge. Kurs dolara amerykańskiego wzrósł o 30 tenge;
• 5 stycznia 2010 wydano edycję limitowaną banknotów o wartości 1000 tenge poświęconą prezydencji Kazachstanu w OBWE;
• 17 stycznia 2011 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu wydał pamiątkową serię banknotów o wartości 2000 tenge „Azjada 2011” poświęconą odbywającym się w Astanie i Ałmaty Zimowym Igrzyskom Azjatyckim;
• 25 maja 2011 wydano kolejną limitowaną edycję banknotów o wartości 1000 KZT poświęconą prezydencji Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej;
• 4 lipca 2011 Narodowy Bank Kazachstanu wydaje pamiątkowy banknot o wartości 10 000 KZT poświęcony dwudziestoleciu niepodległości Kazachstanu;
• 11 lutego 2014 – trzecia dewaluacja tenge (spadek wartości KZT w stosunku do USD o 20%);
• 20 sierpnia 2015 kurs kazachstańskiej waluty zostaje upłynniony (wcześniej obowiązywał kurs pełzający w pełzającym przedziale wahań (ang. crawling band)) w wyniku czego wartość tenge spada o 35%;
• 30 listopada 2015 ogłoszono wprowadzenie nowego banknotu o wartości 20 000 tenge.
• 28 stycznia 2020 wprowadzono nową monetę o nominale 200 tenge.

Obraz	Wartość	Materiał	Średnica (mm)	Grubość (mm)	Waga (g)	Rant	Okres obowiązywania
	2 tiyny	mosiądz	17,27	1,3	2,26	gładki	1 marca 1994 – 31 grudnia 2012
	5 tiynów
	10 tiynów		19,56	1,6	3,48
	20 tiynów		21,87	1,7	4,71
	50 tiynów		25	2	7,43
	1 tenge	mosiądz wysokoniklowy	17,27	1,3	2,26		25 października 1995 – 1 października 2001
	3 tenge		19,56	1,6	3,48
	5 tenge		21,87	1,7	4,71
	10 tenge		25	2	7,43
	20 tenge		31		11,37	przerywany

Obraz	Wartość	Materiał	Średnica (mm)	Grubość (mm)	Waga (g)	Rant	Lata emisji
	1 tenge	mosiądz	15	1,3	1,63	gładki	1997; 2000; 2002; 2004; 2005; 2011; 2012
		stal galw. mosiądzem		1,4			2013-2017
	2 tenge	mosiądz	16	1,3	1,84		2005-2006
	5 tenge	mosiądz	17,27	1,3	2,18		1997; 2000; 2002; 2004; 2005; 2006; 2010-2012; 2016
		stal. galw. mosiądzem		1,45			2013-2018
	10 tenge	mosiądz	19,56	1,3	2,81		1997; 2000; 2002; 2004; 2005; 2006; 2010-2012;
		stal galw. mosiądzem		1,45			2013-2018
	20 tenge	mosiądz wysokoniklowy	18,27	1,6	2,9	przerywany	1997; 2000; 2002; 2006; 2010-2012
		stal galw. niklem					2013-2018
	50 tenge	mosiądz wysokoniklowy	23		4,7		1997; 2000; 2002; 2006; 2007; 2015-2017
	100 tenge	obramowanie: mosiądz środek: mosiądz wysokoniklowy	24,5	1,95	6,65	żebrowany	2002; 2004–2007

Banknoty zostały wprowadzone do obiegu 15 listopada 1993 roku.

Obraz		Wartość	Wymiary (mm)	Dominujący kolor	Opis		Wycofanie z obiegu
awers	rewers				awers	rewers
		1 tiyn	105 × 65	zielony	nominał banknotu	godło Republiki Kazachstanu, nominał banknotu	30 grudnia 1995
		2 tiyny		niebieski
		5 tiynów		fioletowy
		10 tiynów		różowy
		20 tiynów		turkusowy
		50 tiynów		brązowy
		1 tenge	124 × 62	niebieski	portret filozofa i naukowca Al-Farabiego (kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби; arab.: أبو نصر محمد الفارابي) (872-951)	kształty geometryczne i formuły Al-Farabiego	25 czerwca 2006[4]
		3 tenge		szaro-zielony zielony	portret akyna Suinbaja Aronuły(inne języki) (kaz. Сүйінбай Аронұлы) (1815-1898)	góry Ałatau Zailijskie
		5 tenge		brązowy żółty różowy	Portret muzyka Kurmangazy Sagyrbajuły (kaz. Құрманғазы Сағырбайұлы) (1818–1889)	starożytne mauzoleum
		10 tenge	144 × 69	ciemnozielony zielony	Portret podróżnika i naukowca Czokana Walichanowa (kaz. Шоқан Уәлиханов) (1835-1865)	Góra Ok-Żetpies
		20 tenge		ciemnobrązowy brązowy	portret założyciela romantyzmu w literaturze kazachskiej Abaja Kunanbajewa (kaz. Абай Құнанбайұлы) (1845–1904)	obraz myśliwego z jastrzębiem
		50 tenge		jasnobrązowy brązowy	portret chana Abułchaira (kaz. Әбілқайыр Мұхаммед Қазы бахадүр хан) Chanatu Kazachskiego (1693–1748)	petroglify z regionu Mangystau (kaz. Маңғыстау)
		100 tenge		fioletowy różowy	portret chana Abyłaja (kaz. Абылай-хан) (1711–1781)	Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi (kaz. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі)

Obraz		Wartość	Wymiary (mm)	Dominujący kolor	Opis		Lata emisji	Wycofanie z obiegu
awers	rewers				awers	rewers
		200 KZT	144 × 69	jasnopomarańczowy	portret Al-Farabiego (kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби; arab.: أبو نصر محمد الفارابي) (872-951)	Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi (kaz. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі)	1993 2000 (1999) 2002 (1999)	25 czerwca 2006
		500 KZT		jasnofioletowy			1993 2000 (1999) 2002 (1999)
		1 000 KZT		niebiesko-zielony			1994 2000
		2 000 KZT		zielony			1996 2000
		5 000 KZT	149 × 74	czerwony brązowy			1998 2001
		10 000 KZT		niebieski granatowy		Irbis śnieżny na tle gór	2003

Po 13 latach od momentu wprowadzenia waluty narodowej 15 listopada 2006 rozpoczęto proces wymiany banknotów starego wzorca na nowe.

Okres wymiany skończy się 14 listopada 2018. Wymienić pieniądze może w filiach Banku Narodowego. Obowiązkowym warunkiem wymiany jest przejście banknotów przez ekspertyzę, podczas której zostanie potwierdzona ich oryginalność.

Większość banknotów o wartości 2000 i 5000 tenge wzorca 2006 zawierały błąd ortograficzny. Decyzją Zarządu Banku Narodowego banknoty te zostały wycofane z obiegu (można było je wymienić w filiach BN do 3 października 2016).

Obraz		Wartość (KZT)	Wymiary (mm)	Dominujący kolor	Opis
awers	rewers				awers	rewers
		200	126 × 64	pomarańczowy zielony	monument Bajterek (kaz. Бәйтерек) w Astanie; nuty Hymnu Narodowego; flaga i godło Kazachstanu; odcisk dłoni z podpisem prezydenta; petroglify z epoki brązu.	budynek Ministerstwa Transportu; budynek Ministerstwa Obrony Narodowej; pejzaż stepowy.
		500	130 × 67	niebieski szary		budynek Ministerstwa Finansów; budynek Urzędu Miasta Stołecznego Astany; mewy nad Morzem Kaspijskim.
		1000	134 × 70	brązowy żółty		budynek Prezydenckiego Centrum Kultury; kontury mapy Kazachstanu oraz obraz płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт).
		2000	139 × 73	zielony		budynek Teatru Opery i baletu im. Abaja w Ałmaty kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem jeziora górskiego.
		5000	144 × 76	brązowy czerwony		monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’ w Ałmaty kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem gór
		10 000	149 × 79	filowetowy niebieski		pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie, kontury mapy Kazachstanu oraz obraz Kanionu Szaryńskiego (kaz. Шарын каньоны)

Obraz		Wartość (KZT)	Wymiary (mm)	Dominujący kolor	Opis		Rok emisji
awers	rewers				awers	rewers
		500	130 × 62	niebieski	monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi); lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; flaga i godło Kazachstanu;	kontury mapy Kazachstanu oraz mewy	2017 (2018)
		1000	134 × 70	brązowy	monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi); lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; flaga i godło Kazachstanu;	kontury mapy Kazachstanu oraz obraz płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт).	2014
		2000	139 × 73	zielony	monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie oraz suhak stepowy; flaga i godło Kazachstanu;	kontury mapy Kazachstanu oraz obraz rzeki Irtysz (ros. Иртыш; kaz. Ертіс, chiń. 额尔齐斯河 É’ěrqísī Hé).	2012
		5000	144 × 76	czerwony	monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; flaga i godło Kazachstanu;	monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’ w Ałmaty oraz kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem gór Ałatau.	2011
		10 000	149 × 79	niebieski fioletowy	monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie; flaga i godło Kazachstanu;	pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie oraz kontury mapy Kazachstanu	2012

Obraz		Wartość (KZT)	Wymiary (mm)	Dominujący kolor	Opis		Okazja	Rok emisji
awers	rewers				awers	rewers
		1 000	134 × 70	turkusowy błękitny	godło Kazachstanu; wzory ludowe oraz lecące ptaki; monument Bajterek (kaz. Бәйтерек) w Astanie;	pałac prezydencki Ak Orda w Astanie; ludowe wzory; ptaki;	Prezydencja Kazachstanu w OBWE	2010
				zielony niebieski	kopuła Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; flaga oraz godło Kazachstanu;	Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi;	Prezydencja Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej	2011
				żółty brązowy	monument „Qazaq Eli”; skulptura księcia Kul-Tegin; lecące gołębie; flaga oraz godło Kazachstanu	petroglify obrazujące żołnierzy tureckich; wzór starożytnego pisma orchońskiego;	Obchody tysiąclecia państwowości w Wielkim Stepie	2013
		2 000	139 × 73	zielony	monument Bajterek; nuty Hymnu Narodowego; flaga oraz godło Kazachstanu; odcisk dłoni Prezydenta; petroglify;	narciarz na tle gór oraz logo Azjady 2017	VII Zimowe Igrzyska Azjatyckie	2011
		5 000	149 × 77	czerwony	portret Al-Farabiego; napis „10 LAT NIEPODLEGŁOŚCI REPUBLIKI KAZACHSTANU” (kaz.: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ 10 oraz ros.10 НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН)	Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi;	10 lat niepodległości Kazachstanu	2001
		10 000	149 × 79	niebieski fioletowy	monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie; flaga i godło Kazachstanu;	pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie; kontury mapy Kazachstanu oraz logo „20 LAT NIEPODLEGŁOŚCI KAZACHSTANU”	20-lecie niepodległości Kazachstanu	2011
					monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi);	Wizerunek prezydenta Nazarbajewa, panorama Astany	25 lat niepodległości Kazachstanu	2016
		20 000	155 × 79	szary fioletowy	monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie; łuk triumfalny; flaga i godło Kazachstanu;	pałac prezydencki Ak Orda; budynki Parlamentu oraz Rządu Kazachstanu; kontury mapy kraju oraz logo „20-lecie tenge”[5]	20-lecie tenge	2015

Pierwsza dewaluacja tenge miała miejsce w kwietniu 1999. Wówczas tenge straciło na wartości 64,4%.

Do drugiej dewaluacji doszło 4 lutego 2009^[6]. Bazując na doświadczeniach związanych z dewaluacją 1999 zarząd Banku Narodowego stwierdził, że jest to najlepszy sposób wsparcia lokalnego przemysłu. Dodatkowym powodem przeprowadzenia dewaluacji była konieczność zachowania rezerw walutowych^[7].

Trzecia fala dewaluacji miała miejsce w lutym 2014. Główną przyczyną był z gwałtowny wzrost kursu euro i dolara wobec większości walut krajów WNP. 11 lutego 2014 Prezes Banku Narodowego oświadczył o dewaluacji tenge. W oświadczeniu również wskazał, że zostaje ustalony nowy przedział dozwolonych wahań kursu waluty narodowej: 185 KZT za 1 USD ± 3 KZT. Przed dewaluacją za 1 dolar amerykański kosztował 155,5 KZT^[8].

Przed dewaluacją 2014 oficjele Banku Narodowego (w tym prezes) kilkukrotnie zapewniali, że nie dopuszczą do dewaluacji tenge. Po ogłoszeniu dewaluacji na kilka dni zawiesili swoją pracę dealerzy samochodowi, kantory oraz największe sklepy internetowe. Rozpoczęły się protesty w największych kazachskich miastach. Zbierano podpisy dla rozpoczęcia procedury impeachmentu prezydenta Nazarbajewa. Odbywały się liczne protesty przed budynkiem Banku Centralnego, gdzie protestujący żądali dymisji Prezesa banku – Kajrata Kelimbetowa. 15 lutego 2014 miały miejsce największe protesty w Ałmaty. Skandowano hasło „Szał, ket!” (kaz. Шал, кет! – tłum.: „Staruchu, odejdź!”). Kilkadziesiąt osób zatrzymano.

Czwarta dewaluacja odbyła się w sierpniu 2015 po ogłoszeniu przez Bank Narodowy wprowadzenia płynnego kursu walutowego tenge. Najbardziej prawdopodobną przyczyną upłynnienia kursu walutowego była chęć wsparcia kazachskiej gospodarki na tle taniejącego rubla rosyjskiego (Rosja jest głównym partnerem handlowym Kazachstanu), odbudowy wzrostu gospodarczego oraz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej kraju.

Tenge zostało okrzyknięte najbardziej staniałą walutą Europy^[9].