Tatjana Ždanoka

Татьяна Жданок

Data i miejsce urodzenia	8 maja 1950 Ryga
Zawód, zajęcie	polityk, matematyk
Alma Mater	Uniwersytet Łotwy
Partia	Rosyjski Związek Łotwy
Multimedia w Wikimedia Commons

Tatjana Ždanoka (ros. Татьяна Аркадьевна Жданок, trb. Tatjana Arkadjewna Żdanok; ur. 8 maja 1950 w Rydze) – łotewska polityk i matematyk rosyjskiej narodowości, działaczka mniejszości rosyjskiej na Łotwie, liderka partii Rosyjski Związek Łotwy. Posłanka do Parlamentu Europejskiego VI, VII, VIII i IX kadencji.

Studia matematyczne ukończyła na Uniwersytecie Łotwy w 1972. W 1992 uzyskała doktorat z zakresu nauk matematycznych, od 1972 pracowała jako wykładowczyni akademicka.

Karierę polityczną rozpoczęła w Komunistycznej Partii Łotwy/KPZR. Pod koniec lat 80., gdy Łotwa dążyła do odzyskania niepodległości, była działaczką Interfrontu opowiadającego się za pozostaniem Łotewskiej SRR w składzie Związku Radzieckiego. W wyborach w 1990 uzyskała mandat deputowanej z ramienia Interfrontu. W latach 1990–1993 posłowała do Rady Najwyższej – gdy w 1990 Łotwa ogłaszała swoją niepodległość, prosowieccy posłowie, w tym Tatjana Ždanoka, opuścili salę obrad.

W 1993. nie została dopuszczona do udziału w pierwszych po 1931 wolnych wyborach do parlamentu, ze względu na promoskiewskie stanowisko jej partii w 1991. Możliwości startu w wyborach odmawiano jej również w latach 1995, 1998 i 2002, za co zaskarżyła państwo łotewskie przed Europejski Trybunał Praw Człowieka. Jednocześnie w latach 1989–1994 i 1997–1999 zasiadała w radzie miejskiej Rygi.

Jako że ordynacja z 2004 zezwoliła na kandydowanie dawnym członkom Komunistycznej Partii Łotwy w wyborach do Parlamentu Europejskiego, wystartowała, uzyskując mandat eurodeputowanej z ramienia ugrupowania O Prawa Człowieka w Zjednoczonej Łotwie (PCTVL), którego była współprzewodniczącą. Formacja zdobyła wówczas 10,66% głosów, co przełożyło się na jeden mandat, który przypadł właśnie Tatjanie Ždanoce. W PE zasiadła we frakcji Zielonych i Wolnego Sojuszu Europejskiego. Tatjana Ždanoka stała się postacią budzącą na Łotwie liczne kontrowersje: jedni uznali ją za osobę bezkompromisowo broniącą praw mieszkających w kraju członków rosyjskojęzycznej mniejszości, inni zaczęli oskarżać o wielkoruski szowinizm i działanie z inspiracji Kremla w celu rozbijania jedności państwa łotewskiego^[1].

W 2005 została przewodniczącą Federacji Partii Rosjan w Unii Europejskiej, skupiającej organizacje mniejszości rosyjskiej działające na terenie UE, w tym koalicję O Prawa Człowieka w Zjednoczonej Łotwie. 12 maja 2005 jako jedyna przedstawicielka państw bałtyckich głosowała przeciwko rezolucji Parlamentu Europejskiego potępiającego ich aneksję przez ZSRR^[2]. Deklaruje krytyczny stosunek do lansowanego przez władze łotewskie antykomunizmu^[3].

Podczas konfliktu rosyjsko-gruzińskiego w 2008 zaangażowała się po stronie Rosji – jej ugrupowanie w Sejmie łotewskim powołało grupę parlamentarną na rzecz współpracy z Osetią Południową i Abchazją^[4]. Sama Tatjana Ždanoka odwiedziła w marcu 2009 wraz z włoskim eurodeputowanym Giuliettem Chiesą zniszczone wojną Cchinwali.

W maju 2009 została uznana przez organizację votewatch.eu za najbardziej sumienną łotewską posłankę, gdyż w ciągu 5 lat uczestniczyła w 96,64% posiedzeń plenarnych zgromadzenia^[5]. W maju 2014 również przyznano jej status najbardziej pracowitej posłanki^[6].

W wyborach europejskich w 2009 z powodzeniem ubiegała się o reelekcję z pierwszego miejsca listy ugrupowania PCTVL^[7]. Ponownie przystąpiła do grupy zielonych i regionalistów, została członkinią Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Petycji. W wyborach w 2010 była kandydatką PCTVL na urząd premiera Łotwy^[8]. W wyborach parlamentarnych w 2014 uzyskała reelekcję do Parlamentu Europejskiego VIII kadencji^[9]. W marcu 2018 zrezygnowała z mandatu eurodeputowanej. W wyborach w 2019 ponownie jednak startowała do PE, uzyskując mandat posłanki IX kadencji^[10].

W marcu 2022 była jedną z kilkunastu deputowanych, którzy głosowali przeciwko rezolucji PE potępiającej inwazję Rosji na Ukrainę (2022)^[11]. W tym samym miesiącu znalazła się poza frakcją Zielonych i Wolnego Sojuszu Europejskiego.

W styczniu 2024 portal The Insider opublikował materiały wskazujące na wieloletnią współpracę Tatjany Ždanoki z rosyjskim wywiadem. Dziennikarze ustalili, że polityk współpracowała z co najmniej dwoma agentami Federalnej Służby Bezpieczeństwa, którym zdawała raporty ze swojej działalności i od których otrzymywała finansową gratyfikację^[12][13].

• Profil na stronie Parlamentu Europejskiego. [dostęp 2022-04-03].
• Curriculum vitae na stronie PCTVL. [dostęp 2010-09-19]. (ang.).