Taczanka (ros. i ukr. тачанка) – resorowany zaprzęg konny z ciężkim karabinem maszynowym, wynaleziony przez ukraińskiego anarchistę i rewolucjonistę Nestora Machnę^[1].

Wśród różnych wyjaśnień pochodzenia tej nazwy najczęściej łączy się ją z polskim określeniem „najtyczanka”, odnoszącym się do popularnego powozu (bryczki), którego nazwa powstała od miasta Neutitschein (Nowy Jiczyn), choć sam jej źródłosłów pochodzi wyraźnie od ukraińskiego тачка (taczka), тачати (taczaty)^[2].

Taczanka stała się jednym z symboli wojny domowej w Rosji (1917–1920/1924), stąd też powstały liczne upamiętniające ją pomniki. Najsłynniejszy z nich, znany jako Legendarna Taczanka, znajduje się w Kachowce na Ukrainie^[3]. Powstała także Pieśń o taczance, skomponowana przez radzieckiego kompozytora Konstantina Listowa. Istnieje również polska wersja utworu, przetłumaczona z języka rosyjskiego przez Leona Pasternaka^[4].

Taczanka była powszechnie używana podczas rosyjskiej wojny domowej, zarówno przez wojska białych, jak i Armię Czerwoną, ze względu na jej szybkość i prostotę wykonania, gdyż można ją było wykonać z praktycznie wszystkiego, co miało cztery koła. Wystarczyło umieścić ciężki karabin maszynowy na tyle powozu, zaprzęgnąć dwa, trzy lub cztery konie i zająć pozycje celowniczego, amunicyjnego i woźnicy^[5]. Brak powozów lub koni często powodował jednak, że standardowe taczanki mogły być budowane w ograniczonej liczbie. W takich sytuacjach do dostępnej taczanki dodawano kolejny ciężki karabin maszynowy (najczęściej Maxim wz. 1910), co dawało wówczas ogromną przewagę. Podczas gdy jeden celowniczy przeładowywał broń, drugi osłaniał go ogniem i odwrotnie. Kolejną zaletą taczanki były nieskomplikowane naprawy i często zdarzało się, że gdy powóz ulegał uszkodzeniu podczas szybkiej jazdy, można go było łatwo wymienić na nowy w prawie każdej rosyjskiej wsi. Dlatego później preferowano powozy z żelaznymi kołami, które były bardziej odporne na uderzenia^[5]. Według Isaaka Babla, który pełnił funkcję oficera politycznego u Siemiona Budionnego, jego 1 Armia Konna wykorzystywała dwa rodzaje taczanek^[6]:

• taczankę lekką, tak zwaną asesorską, do której używano lekkich bryczek skonfiskowanych urzędnikom carskiej Rosji,
• ciężką taczankę osadniczą, do której konstrukcji wykorzystywano znacznie cięższe bryczki bogatych chłopów z rejonów Powołża, w szczególności bryczki osadników niemieckich. Bryczki osadnicze były często bogato zdobione, z malowanymi ręcznie ornamentami, poza tym wyposażone w resory, a ich dna były okute żelazem.

Taczanka służyła do transportu broni, amunicji, piechoty i do atakowania wroga bezpośrednio na polu bitwy. Ciężki karabin maszynowy umieszczony z tyłu powozu, zapewniał skuteczny ogień zaporowy na kawalerię, ścigającą wroga po atakach i podczas odwrotów^[5]. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kawalerzysta Kornel Krzeczunowicz, wspominał, że taktyka bolszewickich taczanek polegała na oskrzydlaniu polskich pozycji i ciągłym ich osłabianiu krzyżowym ogniem, do czasu gdy sytuacja pozwalała na szarżę. Zwykle w takim momencie następowała kontrszarża polskiej kawalerii, ale lepszym i oszczędniejszym sposobem zwalczania taczanek wroga według Krzeczunowicza był system stosowany przez porucznika Leona Aleksandra Sapiehę. Wykorzystując sztucer z celownikiem optycznym, strzelał do taczanek z dużej odległości, dopóty nie uzyskał kilku strzałów bliskich celu, co powodowało, że obsługa takiej taczanki szybko zmieniała miejsce, przerywając swój ogień i dając tym samym czas polskiej kontrszarży^[7].

Wojsko Polskie korzystało z taczanek podczas niemiecko-radzieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku, lecz w przeciwieństwie do Sowietów, używających Maxima wz. 1910, Polacy używali ckm-u wz. 30. Niemiecki Wehrmacht na początku II wojny światowej również używał taczanek pod nazwą „If.5”, uzbrojonych w podwójnie sprzężony karabin maszynowy MG 34^[8].

• technical