Ten artykuł dotyczy czołgu lekkiego z okresu II wojny światowej. Zobacz też: T-80.

T-80^[a]

Сzołg lekki T-80 w Muzeum Czołgów w Kubince
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Fabryka NKTP nr 40, Mytiszczi pod Moskwą
Typ pojazdu	czołg lekki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3 osoby
Historia
Prototypy	1942
Produkcja	1943
Egzemplarze	77+2 prototypy[b]
Dane techniczne
Silnik	dwa 6-cylindrowe silniki gaźnikowe GAZ-11 o mocy 85 KM każdy przy 3600 obr./min tworzące zespół napędowy GAZ-80.
Poj. zb. paliwa	440 l
Pancerz	z elementów odlewanych i płyt walcowanych, 15–45 mm
Długość	4,42 m
Szerokość	2,5 m
Wysokość	2,18 m
Prześwit	<0,3 m
Masa	11,6 t (bojowa)
Moc jedn.	14,6 KM/t
Nacisk jedn.	0,77 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	45-47 km/h
Zasięg pojazdu	320 km (droga) 230 km (teren)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,9 m
Rowy (szer.)	1,8 m
Ściany (wys.)	0,6 m
Kąt podjazdu	28°
Przechył boczny	24°
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x armata czołgowa 20Km wz. 1938 kalibru 45 mm (94 nab.) 1 x km DT kal. 7,62 mm (1008 nab.)
Wyposażenie
radiostacja 12-RT, telefon wewnętrzny TPU-3
Użytkownicy
ZSRR
Multimedia w Wikimedia Commons

T-80 – czołg lekki produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej, następca czołgu T-70. Był ostatnim radzieckim czołgiem lekkim produkowanym seryjnie podczas wojny.

W 1942 na uzbrojenie RKKA wszedł czołg lekki T-70^[1]. Do 1943 roku wyprodukowano ponad 8000 egzemplarzy tych czołgów, ale nie był on konstrukcją w pełni udaną. Za jego największą wadę uznano małą, jednoosobową wieżę. Zajmujący w niej miejsce członek załogi pełnił jednocześnie funkcje celowniczego, ładowniczego armaty i dowódcy czołgu, a w wozach wyposażonych w radiostację także radiotelegrafisty. Szybko okazało się, że jedna osoba nie jest w stanie wykonywać jednocześnie tylu zadań i dlatego postanowiono skonstruować nowy czołg lekki wyposażony w większą, dwuosobową wieżę^[2].

Prace nad prototypami nowego czołgu prowadzono w zakładach GAZ, gdzie otrzymał on wewnętrzne fabryczne oznaczenie model 80 oraz produkt 080^[3]. Na początku października 1942 powstały w zakładach GAZ dwa prototypy^[4]. Ich konstrukcja bazowała na doświadczeniach zdobytych w czasie prób z czołgiem T-70 z dwuosobową wieżą, które przeprowadzono od września do października 1942^[5]. Wieża pierwszego prototypu wykorzystywała jarzmo armaty i właz przejęty z T-70^[6]. Drugi prototyp posiadał docelową wieżę. Miała ona silniej nachyloną przednią płytę pancerza i nowe jarzmo armaty, dzięki czemu maksymalny kąt wychylenia armaty był równy 65°, możliwe było więc ostrzeliwanie celów znajdujących się na piętrach budynków. Planowano także użycie uzbrojenia czołgu jako broni przeciwlotniczej, ale niewielka szybkostrzelność armaty stawia pod znakiem zapytania jej skuteczność w takiej roli. Aby ułatwić ładowanie działa przy maksymalnych kątach podniesienia, wieżę osadzono na pierścieniach pośrednich^[6].

W grudniu 1942 czołg został przyjęty na uzbrojenie RKKA^[7].

W latach 70. identyczne oznaczenie T-80 otrzymał sowiecki czołg podstawowy.

• T-80-43 – czołg uzbrojony w 45 mm armatę WT-43 opracowaną w więziennym biurze konstrukcyjnym w Permie skonstruowaną specjalnie dla T-80. WT-43 powstała w oparciu o armatę czołgową WT-42, z którą prowadzono próby na czołgu T-70. Bazowała ona na armacie przeciwpancernej M-42, która dzięki większej niż w armacie 20Km długości lufy^[c] miała mieć większą możliwość zwalczania broni pancernej^[6][8]. Armata WT-43 dzięki dużym kątom podniesienia miała umożliwiać prowadzenie ognia w czasie walk ulicznych do celów położonych na górnych piętrach domów lub do samolotów^[9]. W sierpniu 1943 tak uzbrojone czołgi przechodziły próby na Swierdłowskim Poligonie Artyleryjskim. Rekomendowano przyjęcie czołgów z armatą WT-43 do uzbrojenia, jednak w związku z decyzją o wstrzymaniu produkcji T-80 dalsze prace wstrzymano^[8].
• T-80 z silnikiem GMC – projekt czołgu z silnikiem GMC opracowany w lipcu - sierpniu 1943. Projekt zakładał wykorzystanie amerykańskich silników wysokoprężnych dostarczanych w ramach Lend-Lease. Silniki posiadały moc 210 KM, co pozwoliłoby na wzmocnienie opancerzenia i uzbrojenia^[8].

Produkcję czołgów T-80 planowano uruchomić w zakładach Nr 592. 27 grudnia 1942 decyzją GKO (Państwowego Komitetu Obrony) zakłady te przemianowano na Zakłady Nr 40 w Mytiszczach pod Moskwą^[10][11] i przyjęto następujący harmonogram produkcji na rok 1943.

Tak niskie tempo produkcji było z jednej strony spowodowane problemami z produkcją układów napędowych GAZ-80, z drugiej uwagami napływającymi z jednostek wojskowych. Okazało się, że napęd czołgu sprawia sporo kłopotów obsługom, układ jezdny czołgu jest przeciążony i szybko się zużywa, a uzbrojenie jest już zdecydowanie zbyt słabe^[10]. 21 sierpnia 1943 dekretem Państwowego Komitetu Obrony ZSRR nakazano Zakładom Nr 40 przerwać produkcję i wszelkie prace nad czołgami lekkimi oraz podjąć produkcję dział samobieżnych SU-76M^[13]. Ostatecznie produkcję zakończono po wyprodukowaniu 77 czołgów oraz 2 prototypów^[14].

Czołg T-80 bazował na konstrukcji T-70. Podwozie czołgu pozostało niezmienione podobnie, jak kadłub. Nieznaczenie wzmocnione zostało opancerzenie czołgu spawane z elementów odlewanych i płyt walcowanych o grubości: przód 35–45 mm, tył 15–25 mm, góra 15–20 mm, dno 10–15 mm. Przekonstruowaniu uległa górna płyta, która musiała zmieścić łożysko wieży o większej średnicy^[d].

• Kadłub i wieża

Pancerz wieży składał się z połączonych spawaniem elementów odlewanych i walcowanych o grubości: przód 35–45 mm, boki i tył 35 mm, góra 10 mm^[10]. Do stropu wieży przymocowano okrągłą wieżyczkę dowódcy z peryskopem Mk 4. Jej strop tworzyła pokrywa włazu dowódcy. Celowniczy działa otrzymał własny prostokątny właz^[2]. Wieża była osadzona na pierścieniach pośrednich, co miało ułatwić ładowanie armaty podczas strzelania pod dużymi kątami^[6]. Napęd wieży był ręczny.

• Napęd

Czołg był napędzany zespołem silnikowym GAZ-80^[e], który składał się z dwóch silników gaźnikowych, 6-cylindrowych o mocy 85 KM każdy przy 3600 obr./min i pojemności skokowej 3485 cm³ o łącznej mocy 170 KM. Skrzynia biegów była mechaniczna i zapewniała 4 biegi do przodu i 1 bieg wsteczny^[10].

• Załoga

Załoga czołgu składała się z 3 osób. Z przodu kadłuba miejsce zajmował mechanik-kierowca, który dysponował włazem umieszczonym w czołowej płycie kadłuba wyposażonym w peryskop obrotowy Mk 4. Dwóch pozostałych członków załogi zajmowało miejsce w wieży. Jeden z nich pełnił funkcje dowódcy, ładowniczego działa i radiotelegrafisty, drugi celowniczego^[2].

• Uzbrojenie i wyposażenie

Całe uzbrojenie było umieszczone w wieży czołgu. Składało się z armaty czołgowej wz. 1938 20 Km^[f] kalibru 45 mm sprzężonej z karabinem maszynowym wz. 1929 DT. Zapas amunicji do armaty wynosił 94 naboje, a do karabinu 1008 nabojów^[10].

Czołg posiadał celownik teleskopowy TMF, celownik kolimatorowy K-8T oraz 3 peryskopy Mk 4. Łączność zapewniała radiostacja krótkofalowa 12-RT i telefon wewnętrzny TPU-3^[10].

Wyprodukowane T-80 trafiły głównie do ośrodków szkoleniowych. Tylko część trafiła do oddziałów liniowych wyposażonych wcześniej w czołgi T-70. Brak szczegółowych danych na temat ich bojowego wykorzystania^[15]. W lutym 1945 dwa czołgi T-80 były na wyposażeniu 5 Brygady Pancernej Gwardii^[16]. Pojedyncze wozy znalazły się jako wozy dowódcze w niektórych brygadach dział samobieżnych^[15].

Do dzisiaj przetrwał tylko jeden czołg T-80 wystawiany w Muzeum Czołgów w Kubince^[15].

• Janusz Magnuski. Lekki czołg rozpoznawczy T-80. „Nowa Technika Wojskowa”. 2004. nr 5. s. 65-68. ISSN 1230-1655. 
• Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin: T-70, Tank Power vol.XXXIX, Militaria 264. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2007, s. 29-38. ISBN 978-83-7219-264-6.
• Michaił Swirin, Maksim Kołomijec: Liegkij tank T-70, Frontowa illjustracija, Nr 5. Moskwa: Izdatielstwo Strategija KM, 2006, s. 32-39. ISBN 5-901266-01-3.