T-35

T-35
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	leningradzkie zakłady nr 183
Typ pojazdu	czołg ciężki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	10–11
Historia
Prototypy	pierwszy prototyp VIII 1932 drugi IV 1933
Produkcja	1934–1939
Wycofanie	1941
Egzemplarze	61
Dane techniczne
Silnik	silnik gaźnikowy, chłodzony cieczą V-12 M-17 o mocy 500 KM
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	910 l
Pancerz	nitowany i częściowo spawany z płyt walcowanych 10–30 mm (1934–1937) 10–50 mm (1938–1939)
Długość	9720 mm
Szerokość	3200 mm
Wysokość	3430 mm
Prześwit	0,50 m
Masa	bojowa: 50 000 – 52 000 kg dla serii 1934-1937 52 000-55 000 kg dla serii 1938-1939
Moc jedn.	9,1-10 KM/t
Nacisk jedn.	0,78 KG/cm²
Osiągi
Prędkość	30 km/h
Zasięg pojazdu	Na drodze 150 km W terenie 100-120
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	bez przygotowania: 1,7 m
Rowy (szer.)	4,5 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 × armata czołgowa PS-3 lub KT-28 kal. 76,2 mm, 2 armaty B-3 kal. 37 mm lub 20K wz. 1932 kal. 45 mm 5-6 karabinów maszynowych DT kal. 7,62 mm
Użytkownicy
ZSRR
Multimedia w Wikimedia Commons

T-35 – czołg ciężki konstrukcji radzieckiej z okresu przed II wojną światową.

W 1929 roku biuro konstrukcyjne N. W. Barykowa otrzymało zadanie skonstruowania nowego czołgu ciężkiego. Prototyp wozu wyjechał z fabryki w lipcu 1932 roku. Jego konstrukcja była zbliżona do prototypu brytyjskiego czołgu ciężkiego A1E1 Independent. T-35 był czołgiem pięciowieżowym. W głównej wieży prototypu T-35 umieszczono 76,2 mm armatę czołgową PS-3. Była to czołgowa wersja armaty polowej wz. 1927. W oddzielnym jarzmie umieszczono czołgowy karabin maszynowy DT. W dwóch mniejszych wieżach umieszczono armaty kalibru 37 mm typu B-3. Pozostałe wieże były uzbrojone w czkm DT.

Próby prototypu trwały od sierpnia 1932 do kwietnia 1933 roku. Następnie prototyp przewieziono do Moskwy. 1 maja 1933 prototyp brał udział w defiladzie na Placu Czerwonym w Moskwie. 11 sierpnia 1933 został warunkowo przyjęty do uzbrojenia Armii Czerwonej, z zastrzeżeniem, że egzemplarze seryjne zostaną pozbawione wad wykrytych podczas testów prototypu. Produkcję i prace modernizacyjne zlecono Charkowskiej Fabryce Parowozów. W 1933 roku w Charkowie powstał drugi prototyp czołgu T-35. Miał on masę 42 ton i był prezentowany podczas defilad w Moskwie i Leningradzie, ale podobnie jak pierwszy prototyp nie został dopuszczony do produkcji seryjnej. Do produkcji seryjnej dopuszczono dopiero trzeci prototyp wyposażony w podwozie z dodatkową parą kół jezdnych.

Pierwsze seryjne wozy trafiły do jednostek w czerwcu 1934 roku. Pierwsza seria liczyła 10 egzemplarzy. Seryjne wozy były uzbrojone w armatę KT-28 (identyczną jak w czołgu T-28) i dwie armaty wz. 1932 20K kalibru 45 mm. Większość wozów była przystosowana do zainstalowania radiostacji z antenami poręczowymi, ale nie wszystkie zostały w nią wyposażone. Czołgi seryjne były pozbawione czkm DT umieszczonego w przodzie kadłuba. Część wozów miała zainstalowany podwójny reflektor nad armatą 76,2 mm umożliwiający walkę w nocy.

Wozy budowane w następnych latach były poddawane kolejnym modyfikacjom. Część wozów wybudowanych w 1937 roku miała grubość pancerza zwiększoną do 23 mm, a w 1938 roku rozpoczęto produkcję wozów o pancerzu grubości do 50 mm. Masa wozu wzrosła do blisko 50 ton i w celu utrzymania manewrowości na zadowalającym poziomie moc silnika zwiększono do 580 KM. W 1939 roku powstało ostatnich 6 czołgów T-35. Były one wyposażone w nowe wieże tzw. stożkowe. Kolejny raz pogrubiono pancerz. Masa wozów z nowymi wieżami wzrosła do 55 ton. Ogółem w latach 1933-1939 wyprodukowano 61 czołgów. Produkcja została wstrzymana, ponieważ uznano je za zbyt słabo opancerzone, a doświadczenia z manewrów wykazały, że dowódca czołgu nie jest w stanie skutecznie kierować ogniem wszystkich wież, a poszczególni celowniczowie nie są w stanie samodzielnie określić celów najważniejszych do zwalczenia.

• SU-14: prototyp działa samobieżnego z haubicą B-4 kal. 203 mm,
• SU-14-1: prototyp działa samobieżnego z armatą Br-2 kal. 152,4 mm, w 1940 roku zmieniona nazwa na SU-14-2.

Czołgi ciężkie T-35 weszły na uzbrojenie samodzielnych jednostek odwodu Naczelnego Dowództwa. Były one przydzielane jako wzmocnienie związkom operacyjnym szczebla armii i frontu. W 1932 roku istniało 6 takich samodzielnych pułków. Pierwsze wozy T-35 skierowano do 4. pułku czołgów stacjonującego w Charkowie. W 1934 roku przekształcono go w 5. brygadę czołgów ciężkich. W jednostce tej szkolono specjalistów załóg tych czołgów. W grudniu 1935 roku zatwierdzono etat brygady czołgów. Miała ona liczyć 38 czołgów T-35, 11 czołgów BT, 18 czołgów T-26 kierowanych radiem i dwa czołgi wyposażone w miotacze ognia. Etat ten z powodu niskiej produkcji T-35 najczęściej pozostawał na papierze i brygady czołgów z reguły nie posiadały takiej liczby czołgów T-35. Zastępowały je najczęściej czołgi T-28.

Do rozpoczęcia niemieckiej agresji czołgi ciężkie T-35 nie były używane bojowo. Czasami można spotkać informacje, jakoby czołgi te brały udział w wojnie z Finlandią, lecz według radzieckich źródeł żaden T-35 nie brał udziału w tej kampanii. W walkach z Finami brał udział podobny do T-35, pojedynczy, prototypowy wielowieżowy czołg SMK. Czołg ten szybko zakończył swój szlak bojowy, gdy wpadł na minę, a żołnierze Armii Czerwonej nie byli w stanie ewakuować z pola walki 55-tonowego kolosa. Finowie wielokrotnie fotografowali porzucony pojazd. Zdjęcia te następnie trafiły w ręce Abwehry – niemieckiego wywiadu wojskowego, który błędnie zidentyfikował czołg jako T-35C.

Czołgi T-35 wzięły udział w początkowej fazie wojny radziecko-niemieckiej, z katastrofalnymi skutkami. Wszystkie 48 czołgów, znajdujących się na uzbrojeniu 34 DPanc, zostało utraconych w ciągu praktycznie tygodnia – tylko 5 zostało zniszczonych w walkach, 2 w wypadkach, 6 niesprawnych porzucono w trakcie remontów, pozostałe 35 padło ofiarą awarii – głównie silników i transmisji. Ostatnie egzemplarze walczyły w obronie Moskwy w listopadzie-grudniu 1941 roku. Następnie wycofano je z pierwszej linii. Później zdobycznego czołgu T-35, jako ruchomego bunkra, użyli Niemcy podczas obrony Berlina w kwietniu 1945 r.

Jeden egzemplarz zachował się do dziś w Muzeum Pancernym w Kubince pod Moskwą.

• Magnuski, Janusz;. Ciężki czołg T-35. „Nowa Technika Wojskowa”. 1994. nr 5. s. 11-17. ISSN 1230-1655. 
• Panow, P.P.; Solarz, J.;: Czołgi sowieckie 1939-45. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 1996. ISBN 83-86209-71-2. Brak numerów stron w książce
• Encyklopedia II Wojny Światowej. Poznań: Amercom, 2006. ISBN 978-83-7425-265-2. Brak numerów stron w książce