Tłuste (rejon czortkowski)
 Cerkiew św. Michała w Tłustem | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Prawa miejskie |
1549 | ||
| Powierzchnia |
17 km² | ||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3554 | ||
| Kod pocztowy |
48630 | ||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
 48°50′42″N 25°42′56″E/48,845000 25,715556
| |||
| Strona internetowa | |||
Tłuste (daw. Tłuste Miasto; także Touste, Tołste; ukr. Товсте, Towste) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, znajdujące się w obwodzie tarnopolskim i w rejonie czortkowskim[2].
Do 2020 w rejonie zaleszczyckim.
Znajduje się tu stacja kolejowa Tłuste, położona na linii Biała Czortkowska – Zaleszczyki – Stefaneszty.
Historia
Wieś lokowana w roku 1449, prawa miejskie uzyskała w 1549. Była własnością Jazłowieckich, Potockich, w 1701 potwierdzono prawa miejskie. Od połowy XVIII do początku XX wieku klucz Słoneckich herbu Korab.
W okresie międzywojennym miasto znajdowało się w powiecie zaleszczyckim województwa tarnopolskiego. 1 kwietnia 1934 roku miejscowość otrzymała prawa miejskie[3].
Od września 1939–1941 znalazło się pod okupacją sowiecką, a później od 1941–1944 pod okupacją niemiecką. Pod okupacją niemiecką pozbawione praw miejskich i połączono ze wsią Tłuste Wieś; → gmina Tłuste.
W 1943 Niemcy i Ukraińska Policja Pomocnicza zlikwidowali getto w Tłustem, mordując ok. 2000 Żydów. W tym samym roku wymordowali także kilkuset Żydów przywiezionych do miasta z Rumunii i Węgier. Także w 1943 nacjonaliści ukraińscy zamordowali tutaj lub w pobliżu 9 Polaków[4], w tym miejscowych duchownych rzymskokatolickich, ks. proboszcza Stanisława Szkodzińskiego[5] i ks. wikarego Bronisława Majkę[6].
W latach 1945–1991 Tłuste znajdowały się w Ukraińskiej SRR.
W 1989 liczyło 4689 mieszkańców[7].
W 2013 liczyło 3348 mieszkańców[8].
Zabytki
- zamek w Tłustem, który wybudował Michał Jazłowiecki, starosta chmielnicki[9]
- kościół pw. św. Anny[10] - w 1717 dzięki fundacji Joanny Łosiowej, wdowy po Wojciechu, w mieście erygowano parafię rzymskokatolicką; w 1741 wzniesiono murowany kościół[11][12], konsekrowany w 1871[13]; pod koniec XIX w. parafia obejmowała kilkanaście okolicznych wiosek i liczyła 3 tys. wiernych; w latach 1909–1912 kościół przebudowano według projektu architekta Jana Sas-Zubrzyckiego[14]. W 1932 r. nastąpiła jego ponowna konsekracja. Po II wojnie światowej zburzono wieżę kościelną, a sam kościół zaadaptowano na szpital położniczy i dom kultury. W 2000 r. świątynia wróciła do katolików. Ponownie otrzymała ona wezwanie św. Anny. Posługują w niej ojcowie dominikanie, którzy dojeżdżają z klasztoru w Czortkowie[15][16].
- cerkiew św. Michała w Tłustem[17]. z lat 1912-1939 wzniesiona z nietynkowanej cegły w stylu neobizantyjskim
- cmentarz żydowski[9]
Ludzie związani z miastem
- Paweł Bagiński – polski pedagog i polonista,
- Henryk Biegeleisen – polski etnograf i historyk literatury polskiej,
- Roman Czerniawski – polski szpieg i podwójny agent
- Zbigniew Herman (1935–2010) – polski uczony, lekarz, farmakolog, członek PAU, profesor,
- Jan Hirschler – polski biolog, profesor zoologii i anatomii porównawczej, wykładowca Uniwersytetu Lwowskiego,
- Franciszek Polniaszek – polski doktor prawa, pułkownik dyplomowany, organizator Drużyn Strzeleckich, uczestnik wojny 1919–1921, dowódca brygady ON „Lwów”, zamordowany w 1940 w Charkowie,
- Tadeusz Remer – (ur. 15 maja 1894, zm. 8 sierpnia 1971) – polski nauczyciel, bibliotekarz, porucznik piechoty Wojska Polskiego.
- Jan Sas-Zubrzycki – polski architekt, teoretyk architektury, konserwator sztuki, profesor Politechniki Lwowskiej.
- Aleksander Semkowicz (ur. 17 czerwca 1885 w Tłustem, zm. 8 lipca 1954 w Warszawie) – polski bibliograf i introligator, miłośnik literatury Adama Mickiewicza, senator w II Rzeczypospolitej. Był inicjatorem powołania i od 1952 roku pierwszym dyrektorem Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Tłustem)
- Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
- Anna Domańska i jej dzieci: Bogdan Domański, Maria Domańska i Emilia Grynenko z d. Domańska[18][19] - ukrywali 9 Żydów
- Józef i Helena Ojakowie - ukrywali Barucha Milcha i Jakuba Weinloesa[20]
- Karol Wolański - na terenie swojego gospodarstwa ukrywał czworo Żydów[21]
- Osoby na ukraińskiej liście Sprawiedliwych
- Antin Izwolski (lub Nawolski) - ksiądz greckokatolicki, który niósł pomoc Żydom na różne sposoby, m.in. ukrywając ich u siebie podczas antyżydowskich "akcji"; w czerwcu 1941 sprzeciwił się pogromowi[22][23]
- Mychajło i Wiktorija Seńkiwowie - małżeństwo, które ukrywało Pesacha Katsa[24][23]
Pobliskie miejscowości
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.65.
- ↑ Про утворення та ліквідацію районів [online], Офіційний вебпортал парламенту України [dostęp 2023-03-14] (ukr.).
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186.
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939–1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 443, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
- ↑ STANISŁAW SZKODZIŃSKI – MARTYROLOGIUM [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2023-05-07].
- ↑ BRONISŁAW MAJKA – MARTYROLOGIUM [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2023-05-07].
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (ros.).
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
- ↑ a b Grzegorz Rąkowski: Podole Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej.. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Rewasz, 2006, s. 335. ISBN 83-89188-46-5.
- ↑ pw. Trójcy Przenajświętszej
- ↑ Maria Taszycka, Tłuste (miasto), „Cracovia Leopolis”, 3 (47), 2006, s. 61–63, ISSN 1234-8600.
- ↑ Maria Taszycka, Tłuste (miasto), „Cracovia Leopolis”, 3 (47), 2006, s. 61–63, ISSN 1234-8600.
- ↑ Tłuste, miasto, pow. zalekszycki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 353.
- ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 265.
- ↑ Tłuste [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-03-04].
- ↑ TŁUSTE. Kościół pw. św. Anny / Trójcy Przenajświętszej (1741). Tarnopolski obw., Czortkowski r-n (Zaleszczycki r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], www.rkc.in.ua [dostęp 2023-03-04].
- ↑ Polkanakresach, Polka na Kresach: Tłuste (Товсте, Tovste) [online], Polka na Kresach, 12 maja 2015 [dostęp 2023-03-04].
- ↑ Domanska Anna ; Son: Domanski Bogdan ; Daughter: Maria ; Daughter: Grinenko Emilia (Domanska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ Historia Emilii Grynenko (z d. Domańska) - Tłuste (obwód tarnopolski). Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr NN". [dostęp 2024-10-09]. (pol.).
- ↑ Ojak Józef & Sobkowiak Helena (Tymuś). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ Wolański Karol. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ Navolski Anton. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ a b c Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 126
- ↑ Senkiv Mikhail & Viktoria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ Timus Grigoriy & Anna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
Bibliografia
- Jerzy Wowczak: Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2017. ISBN 978-83-65080-63-9.
Linki zewnętrzne
- Tłuste 1.) miasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 352.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
