Strzyżyk śpiewny
| Troglodytes aedon[1] | |||||
| Vieillot, 1809 | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
strzyżyk śpiewny | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 Zasięg występowania w starym, szerokim ujęciu systematycznym w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||||
Strzyżyk śpiewny (Troglodytes aedon) – gatunek małego ptaka z rodziny strzyżyków (Troglodytidae), zamieszkujący Amerykę Północną i Południową. Nie jest zagrożony.
Systematyka
W obrębie kompleksu Troglodytes aedon wyróżniono ponad trzydzieści podgatunków[3][4][5][6]:
- Troglodytes aedon parkmanii – południowa-zachodnia i południowo-środkowa Kanada i zachodnie i środkowe USA do północnego Meksyku.
- strzyżyk śpiewny (Troglodytes aedon aedon) – południowo-wschodnia Kanada i wschodnie USA.
- Troglodytes aedon cahooni – południowo-wschodnia Arizona (południowo-zachodnie USA) do środkowego Meksyku.
- strzyżyk brunatny (Troglodytes aedon brunneicollis) – środkowy i południowy Meksyk.
- Troglodytes aedon nitidus – Mount Zempoaltepec (południowy Meksyk); bywa wliczany do podgatunku brunneicollis.
- Troglodytes aedon intermedius – południowy Meksyk do środkowej Kostaryki.
- Troglodytes aedon peninsularis – Jukatan (południowo-wschodni Meksyk).
- strzyżyk rdzaworzytny (Troglodytes aedon beani) – wyspa Cozumel (południowo-wschodni Meksyk); bywa uznawany za odrębny gatunek[7].
- Troglodytes aedon inquietus – południowo-zachodnia Kostaryka do wschodniej Panamy.
- Troglodytes aedon carychrous – wyspa Coiba.
- Troglodytes aedon pallidipes – Wyspy Perłowe (południowo-wschodnia część Panamy).
- Troglodytes aedon guadeloupensis – Gwadelupa (północna część Małych Antyli).
- Troglodytes aedon rufescens – Dominika (środkowa część Małych Antyli).
- strzyżyk antylski (Troglodytes aedon martinicensis) – takson wymarły, Martynika (środkowa część Małych Antyli).
- Troglodytes aedon mesoleucus – St. Lucia (środkowa część Małych Antyli).
- Troglodytes aedon musicus – St. Vincent (południowa część Małych Antyli).
- Troglodytes aedon grenadensis – Grenada (południowa część Małych Antyli).
- Troglodytes aedon tobagensis – Tobago.
- Troglodytes aedon atopus – północna Kolumbia.
- Troglodytes aedon effutitus – półwysep Guajira (północna Kolumbia) i północno-zachodnia Wenezuela.
- Troglodytes aedon striatulus – zachodnia i środkowa Kolumbia, północno-zachodnia Wenezuela.
- Troglodytes aedon columbae – wschodnia Kolumbia i zachodnia Wenezuela.
- Troglodytes aedon clarus – Wenezuela (z wyjątkiem zachodniej części), wschodnia Kolumbia, Gujana, Surinam do północno-wschodniego Peru oraz północna i zachodnia Brazylia.
- Troglodytes aedon albicans – południowo-zachodnia Kolumbia i zachodni Ekwador.
- strzyżyk południowy (Troglodytes aedon musculus) – środkowa i wschodnia Brazylia do północno-wschodniej Argentyny i wschodniego Paragwaju.
- Troglodytes aedon bonariae – skrajnie południowo-wschodnia Brazylia, Urugwaj i północno-wschodnia Argentyna.
- Troglodytes aedon puna – Peru i północno-zachodnia Boliwia.
- Troglodytes aedon audax – zachodnie Peru.
- Troglodytes aedon carabayae – środkowe i południowe Peru.
- Troglodytes aedon tecellatus – południowo-zachodnie Peru i północne Chile.
- Troglodytes aedon rex – środkowa Boliwia do północnej Argentyny i zachodniego Paragwaju.
- Troglodytes aedon atacamensis – północne i środkowe Chile.
- Troglodytes aedon chilensis – południowe Chile i południowa Argentyna.
Pierwsze wyniki badań genetycznych wskazywały, że kompleks ten należy podzielić na kilka osobnych gatunków i tak np. autorzy wydanego w 2005 roku 10. tomu Handbook of the Birds of the World do T. aedon zaliczyli tylko dwa podgatunki (nominatywny i parkmanii), pozostałe zaś wydzielili do osobnych gatunków: T. brunneicollis, T. musculus i T. beani[5]. Generalnie jednak, ze względu na brak kompleksowych badań genetycznych w obrębie grupy T. aedon, przez kolejne lata obowiązywały ujęcia systematyczne traktujące całą tę grupę jako jeden gatunek. Dopiero w 2023 roku Klicka i inni przedstawili wyniki badań genetycznych kilkuset osobników z kompleksu T. aedon, a ustalenie relacji pokrewieństwa między podgatunkami pozwoliło podjąć ostateczną decyzję o podziale tego taksonu na gatunki[8][9]. W 2024 roku, w oparciu o wspomniane wyniki badań, decyzję o wydzieleniu z T. aedon gatunków T. musculus, T. beani, T. martinicensis, T. mesoleucus, T. musicus i T. grenadensis podjął North American Classification Committee (NACC)[8], a za nim podążyły kolejne ornitologiczne autorytety[3][4][10][11]. Zmian tych nie wdrożyła jeszcze IUCN w swojej Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, choć uznaje T. beani za osobny gatunek już od 2016 roku[6][7]. W tym nowym ujęciu systematycznym Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) do T. aedon zalicza tylko 4 podgatunki[3]:
- Troglodytes aedon parkmanii – południowa-zachodnia i południowo-środkowa Kanada i zachodnie i środkowe USA do północnego Meksyku.
- strzyżyk śpiewny (Troglodytes aedon aedon) – południowo-wschodnia Kanada i wschodnie USA.
- Troglodytes aedon cahooni – południowo-wschodnia Arizona (południowo-zachodnie USA) do środkowego Meksyku.
- strzyżyk brunatny (Troglodytes aedon brunneicollis) – środkowy i południowy Meksyk.
Dawniej za podgatunek strzyżyka śpiewnego uznawano także strzyżyka falklandzkiego (Troglodytes cobbi), klasyfikowanego obecnie jako odrębny gatunek[3].
Morfologia i tryb życia
Długość ciała 12–14 cm. Wierzch ciała szarobrązowy, z ciemnymi prążkami na skrzydłach i ogonie. Spód ciała szarawobiały, jasne gardło, delikatne prążki na bokach. Podryguje wysoko zadartym ogonem. Obie płci są podobne. Agresywny i ruchliwy. Samiec buduje najczęściej kilka gniazd, z których samica wybiera jedno, wyściela je i składa jaja.
Zasięg, środowisko
Pospolity w zaroślach, luźnych zadrzewieniach oraz w ogrodach południowej i środkowej części Ameryki Północnej i całej Ameryki Południowej. Populacje z Kanady i USA zimują w południowej części USA i Meksyku[5].
Status
IUCN uznaje strzyżyka śpiewnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[2]. Organizacja Partners in Flight szacuje liczebność populacji lęgowej na około 160 milionów osobników[12]. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[2][12].
Przypisy
- ↑ Troglodytes aedon, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Troglodytes aedon, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Dapple-throats, sugarbirds, fairy-bluebirds, kinglets, Elachura, hyliotas, wrens, gnatcatchers. IOC World Bird List: Version 14.2. [dostęp 2024-12-13]. (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Troglodytidae Swainson, 1831 – strzyżyki - Wrens (wersja: 2024-09-19). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-12-13].
- ↑ a b c J. del Hoyo, A. Elliott & D.A. Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 10: Cuckoo-shrikes to Thrushes. Barcelona: Lynx Edicions, 2005, s. 435. ISBN 84-87334-72-5. (ang.).
- ↑ a b HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2024-12-13].
- ↑ a b Troglodytes beani, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-19] (ang.).
- ↑ a b Recognize multiple species within the House Wren Troglodytes aedon complex, [w:] AOS Classification Committee – North and Middle America Proposal Set 2024-C. 20 March 2024, revised 28 April 2024, 2024, s. 26–44 (ang.).
- ↑ John Klicka i inni, Lineage diversity in a widely distributed New World passerine bird, the House Wren, „Ornithology”, 140 (3), ukad018, 2023, DOI: 10.1093/ornithology/ukad018 (ang.).
- ↑ L.S. Johnson: Northern House Wren (Troglodytes aedon), version 1.1. [w:] Birds of the World (red. B.K. Keeney, A.F. Poole, M.G. Smith & S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2024. [dostęp 2024-12-11]. (ang.).
- ↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2024 [online], 2024 [dostęp 2024-12-13].
- ↑ a b House Wren Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-02-19]. (ang.).
Bibliografia
- Wiesław Dudziński, Marek Keller, Andrew Gosler: Atlas ptaków świata. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 2000. ISBN 83-7073-059-0.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).