Wetlina, Pomnik 25-lecia WOP

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Wałklina/Wetlina – zlikwidowany podstawowy pododdział graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Wetlinie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej ze Słowacją.

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 37 komendy odcinka jako 169 strażnica WOP (Wałklina)^[1] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[2].

W 1947, strażnicę WOP Wetlina wyłączono spod dowództwa 8 Rzeszowskiego Oddziału WOP w Przemyślu^[b].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 16 strażnica OP Wetlina została włączona w struktury 35 batalionu Ochrony Pogranicza w Baligrodzie, a po jego rozformowaniu 1 stycznia 1951 264 batalionu WOP w Sanoku^[3].

W 1952, w Wetlinie stacjonowała wchodząca w skład 264 batalionu WOP, 169 strażnica WOP^[4]. Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[c]. Strażnica III kategorii otrzymała numer 169 w skali kraju^[6]. W 1957, w 3 Brygadzie WOP w Nowym Sączu przeformowano 18 strażnic WOP w placówki WOP^[d], w tym strażnicę WOP w Radoszycach. 1 stycznia 1960 była jako 34 placówka WOP Wetlina kategorii II w strukturach 264 batalionu WOP w Sanoku^[8]. 1 stycznia 1964 była jako 27 placówka WOP Wetlina kategorii II w strukturach 264 batalionu WOP w Sanoku^[9].

1 września 1989 strażnica WOP Wetlina została przekazana z Bieszczadzkiej Brygady WOP i włączona w struktury batalionu granicznego Karpackiej Brygady WOP w Sanoku Karpackiej Brygady WOP w Nowym Sączu^[10] i tak funkcjonowała do 15 maja 1991.

Straż Graniczna:

Po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica Straży Granicznej w Wetlinie weszła w podporządkowanie Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu^[11]. Z dniem 1 stycznia 2005 została włączona w struktury Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu^[e].

24 sierpnia 2005 funkcjonującą dotychczas strażnicę SG w Wetlinie przemianowano na placówkę Straży Graniczne w Wetlinie^[f].

W ochronie granicy dowódcy strażnicy WOP w Wetlinie ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

25 marca 1946 żołnierze batalionu 34 pułku piechoty i grupy operacyjnej 37 komendy odcinka wyprowadzili z Wetliny załogi dwóch strażnic do Baligrodu. Dwa dni wcześniej grupa bojowa tych strażnic pod dowództwem st. sierż. Wacława Grzesia usiłowała sama dotrzeć do komendy po amunicję i żywność. W rejonie wsi Smerek została zaatakowana przez UPA. W walce ranni zostali: sierż. Mieczysław Zakrzewski i plut. Rogaczewski^[13].

W 1960, 34 placówka WOP Wetlina II kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej z Czechosłowacją o długości 19500 m od znaku granicznego nr I/1, wyłącznie do znaku granicznego nr I/29/1.

Straż Graniczna:

Z chwilą utworzenia Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu, 16 maja 1991 Strażnica SG w Wetlinie ochraniała odcinek granicy państwowej z Czechosłowacją^[14]:

• Włącznie od znaku granicznego nr I/1 , wyłącznie do znaku gran. nr I/29 .
• Linia rozgraniczenia z:

1. strażnicą SG w Lutowiskach: włącznie znak graniczny „Krzemieniec” nr I/1, granicą gminy Lutowiska i Czarna oraz Cisna i Solina.
2. strażnicą SG w Cisnej: wyłącznie znak gran. nr I/29, Przysłup, wyłącznie punkt triangulacyjny 968,3, ujście rzeki Bowański do rzeki Solinka, rzeką Solinka do jej ujścia, dalej granicą gmin Cisna oraz Solina do styku granic gmin Solina, Czarna i Cisna.

• 168 strażnica WOP Ustrzyki Górne ⇔ 170 strażnica WOP Roztoki – 1945
• 168 strażnica OP Ustrzyki Górne ⇔ 170 strażnica OP Roztoki – 1949
• 168 strażnica WOP Ustrzyki Górne kat. III ⇔ 170 strażnica WOP Roztoki kat. III – 15.03.1954
• nn ⇔ 33 placówka WOP Roztoki kat. II – 1.01.1960
• 1 placówka WOP Lutowiska ⇔ 26 placówka WOP Roztoki kat. II – 1.01.1964
• strażnica WOP Lutowiska Lądowa ⇔ strażnica WOP Roztoki – 1990^[10]
• strażnica WOP Lutowiska Lądowa ⇔ strażnica WOP Cisna Lądowa – po 1990

Straż Graniczna:

• strażnica SG w Lutowiskach ⇔ strażnica SG w Cisnej – 16.05.1991
• strażnica SG w Ustrzykach Górnych ⇔ strażnica SG w Cisnej – 6.11.2000^[15].

• por. Zdzisław Olek (był w 1951)
• kpt. Jakub Demel (lata 80. XX w.)^[g][16]

Komendanci strażnicy SG:

• ppor. SG/por. SG Lech Włoch (od 16.05.1991)^[17][18] .

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Piotr Kozłowski: Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej im. płk. Jana Tomasza Gorzechowskiego w Przemyślu. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991–2011. Materiały poseminaryjne – Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• PiotrP. Kozłowski PiotrP., Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej w świetle liczb i danych statystycznych (2002–2006), [w:] Biuletyn 1/2008, t. II. Co na granicy, Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2008, s. 77–106, ISSN 1492-2505  (pol.).
• Straż Graniczna od 1991 – Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2024-02-28]. (pol.).
• ASGr.Historia Karpackiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Kraków 1962.
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.