Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Łupków – zlikwidowany podstawowy pododdział graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Łupkowie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna polskiej straży granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Republiką Słowacką.

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 38 komendy odcinka Komańcza^[1] jako 172 strażnica WOP (Łupków)^[2] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[3].

W marcu 1947 sformowano Krośnieńską Komendę WOP w Krośnie w skład której została włączona Strażnica WOP Łupków^[4].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 172 strażnica OP Łupków została włączona w struktury 41 samodzielnego batalionu Ochrony Pogranicza w Krośnie^[4], a w 1950 1 Brygady WOP w Krośnie^[5].

W 1952, w związku z rozformowaniem 1 Brygady WOP w Krośnie, odcinek i pododdziały przejęła 26 Brygada WOP w Przemyślu, na bazie rozformowanego 35 batalionu OP sformowano 264 batalion WOP w Baligrodzie, i włączono w jego struktury też strażnicę w Łupkowie, która miała numer 172^[6] w skali kraju.

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[b], a strażnica WOP Łupków III kategorii otrzymała nr 172 w skali kraju, w strukturach 264 batalionu WOP^[8]. W 1957, w 3 Brygadzie WOP w Nowym Sączu przeformowano 18 strażnic WOP w placówki WOP^[c], w tym strażnicę WOP w Łupkowie. 1 stycznia 1960 była jako 31 placówka WOP Łupków kategorii II w strukturach 264 batalionu WOP w Sanoku 3 Brygady WOP w Nowym Sączu^[9]. 1 stycznia 1964 była jako 25 placówka WOP Komańcza kategorii II w strukturach 264 batalionu WOP w Sanoku^[10].

1 września 1989 strażnica WOP Łupków lądowa została przekazana z Bieszczadzkiej Brygady WOP i włączona w struktury batalionu granicznego Karpackiej Brygady WOP w Sanoku Karpackiej Brygady WOP w Nowym Sączu^[11] i tak funkcjonowała do 15 maja 1991.

Straż Graniczna:

Po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Łupkowie weszła w podporządkowanie Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu i przyjęła nazwę strażnica Straży Granicznej w Łupkowie^[12].

W wyniku zmian organizacyjnych w Bieszczadzkim Oddziale Straży Granicznej, 11 grudnia 2003 strażnica SG w Łupkowie została przemianowana na Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Łupkowie^[13].

W 1963 rozformowano placówkę WOP Wola Michowa kategorii II, a jej odcinek przekazano placówkom WOP Łupków i Roztoki^[d].

W 1976, po uruchomieniu kursów pociągów towarowych na linii kolejowej nr 107 Łupków–Palota (po 1981, kiedy to ruch na tej trasie znów wstrzymano)^[14], załoga strażnicy wykonywała kontrolę graniczną osób, towarów i pociągów bezpośrednio w przejściu granicznym:

• Łupków-Palota (kolejowe).

W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Straż Graniczna:

Funkcjonariusze strażnicy wykonywali kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu w przejściach granicznych:

• Łupków-Palota (kolejowe) (od 1996)
• Balnica-Osadné^[15] (turystyczne) od 1.07.1999.

25 marca 1946 oddziały UPA zaatakowały strażnicę i posterunek straży kolejowej w Łupkowie; atak odparto, lecz wojska wraz z ludnością narodowości polskiej, wobec braku możliwości dalszej obrony, przeszły na stronę słowacką^[16].

W 1960 roku 31 placówka WOP Łupków II kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej z Czechosłowacją o długości 16000 m od znaku granicznego nr I/73, do znaku granicznego nr I/100.

Straż Graniczna:

Z chwilą utworzenia Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej 16 maja 1991 strażnica SG w Łupkowie ochraniała odcinek granicy państwowej z Czechosłowacją^[17] od znaku granicznego nr I/51 do znaku gran. nr I/97.

• Linia rozgraniczenia ze:

1. strażnicą SG w Cisnej: znak gran. nr I/51, dalej granicą gmin Cisna i Baligród oraz Komańcza do góry Chryszczata.
2. strażnicą SG w Komańczy: znak graniczny nr I/97, wyłącznie Duszatyn, punkt triangulacyjny 829,9, dalej granicą gmin Zagórz oraz Komańcza.

• 171 strażnica WOP Bolnica ⇔ 173 strażnica WOP Radoszyce – 1946
• 171 strażnica OP Wola Michowa ⇔ 173 strażnica OP Radoszyce – 1949
• 171 strażnica WOP Wola Michowa kat. IV ⇔ 173 strażnica WOP Radoszyce kat. II – 15.03.1954
• 32 placówka WOP Wola Michowa kat. II ⇔ 30 placówka WOP Radoszyce kat. II – 1.01.1960
• 26 placówka WOP Roztoki kat. II ⇔ 24 placówka WOP Komańcza kat. II – 1.01.1964
• strażnica WOP Cisna Lądowa ⇔ strażnica WOP Komańcza Lądowa – 1990^[11]

Straż Graniczna:

• strażnica SG w Cisnej ⇔ strażnica SG w Jaśliskach – 16.05.1991^[18].

• por. Piotr Dudycz (był w 1945)^[19]
• por. Tadeusz Kraszewski (1.05.1960^[e]–22.05.1962)^[20]
• Andrzej Kamiński p.o. (21.12.1976^[f]–1.01.1978^[g])^[21]
• kpt. Adam Kawałek (1983–1989)
• kpt. Jerzy Kukla^[22] 

Komendanci strażnicy SG:

• ppor. SG Bogdan Pilecki (od 16.05.1991)^[23].

• Placówka Straży Granicznej I linii „Łupków”.

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Marek Jarosiński. Rys historyczny beskidzko-karpackiego pogranicza polsko-słowackiego. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2000, 2000. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Piotr Kozłowski: Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej im. płk. Jana Tomasza Gorzechowskiego w Przemyślu. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991–2011. Materiały poseminaryjne – Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Piotr Kozłowski. Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej w świetle liczb i danych statystycznych (2002–2006), Co na granicy. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2008, s. 77–106, 2008. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. ISSN 1492-2505. (pol.). 
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Książka obsady etatowej Bieszczadzkiej Brygady Wojsk Obrony Pogranicza, 1988–1991. Archiwum Straży Granicznej. Szczecin..
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.