Stefan Cybichowski

Stefan Cybichowski przed 1929
Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1881 Poznań
Data i miejsce śmierci	6 stycznia 1940 Poznań
Przyczyna śmierci	rozstrzelanie
Miejsce spoczynku	nieznane
Zawód, zajęcie	architekt
Multimedia w Wikimedia Commons

Galeria: Dzieła Stefana Cybichowskiego

Stefan Cybichowski (ur. 2 sierpnia 1881 w Poznaniu, zm. 6 stycznia 1940 tamże) – polski architekt i działacz społeczny.

W czasie nasilenia Kulturkampfu został przeniesiony wraz z rodzicami do Inowrocławia w kwietniu 1882. Stamtąd w ramach Kulturkampfu Cybichowski wraz z rodziną zostali przeniesieni 1 listopada 1887 do Monasteru w Westfalii. Wrócili do Inowrocławia w 1892. W 1901 ukończył niemieckie Królewskie Gimnazjum w Inowrocławiu.

Studiował architekturę w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej w Charlottenburgu, uzyskując dyplom w 1905 r. Prawie wszyscy architekci z Wielkopolski w tym okresie uzyskiwali wykształcenie na niemieckich uczelniach^[1].

W latach 1906–1909 prowadził w Berlinie następujące budowy:

• budowę gmachu Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych
• rozbudowę i przebudowę Królewskiej Mennicy,

W latach 1907–1909 był docentem Akademii Przemysłowej w Berlinie. Prowadził wykład pt. „Projektowanie budynków”. Pod jego nadzorem projektowano kościoły, teatry, gimnazja, szkoły ludowe, lazarety, itp. W 1910 otrzymał uprawnienia budowniczego rejencyjnego.

W tym czasie uzyskał nagrody w konkursach:

• na kaplicę przy Morskim Oku
• na Ratusz w Spandau

W latach 1909–1910 współtworzył projekt budowy synagogi przy Fasanenstraße w Charlottenburgu^[2].

Przeprowadził się do Poznania w grudniu 1910. Od grudnia 1910 prowadził w tym mieście własne biuro architektoniczne. W 1912 wszedł w skład Wydziału Technicznego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (istniejącego od 1911). W 1911 wygłosił wykład O zastosowaniu gipsu w budownictwie. 20 stycznia 1914 dał wykład o czworakach. W końcu grudnia 1918 został pierwszym prezesem Koła Architektów Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. W 1921 wstąpił do Koła Architektów przy Stowarzyszeniu Inżynierów i Architektów. Do 6 lipca 1925 był jego prezesem. Zastąpił go na stanowisku Marian Pospieszalski. W latach 1919–1922 był naczelnikiem Wydziału Budowlanego w Urzędzie Wojewódzkim. Przeprowadził spolszczenie tego urzędu. W latach 1920–1926 wykładał budownictwo wiejskie na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego.

Był też jednym z organizatorów pierwszych Targów Poznańskich, za co otrzymał dyplom.

Był członkiem Rady Miejskiej w Poznaniu (1919–1925^[a]), a później (1927–1931) honorowym radcą Magistratu m. Poznania. Należał także od 1911 do Stowarzyszenia Artystów w Poznaniu^[3]. Był członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania.

28 października 1939 został aresztowany w ramach Intelligenzaktion Posen przez Gestapo wraz z grupą profesorów i osadzony w Forcie VII. Zmarł 6 stycznia 1940, rozstrzelany przez hitlerowców w Forcie VII. Rodzina nie wiedziała o jego śmierci i jeszcze po wojnie liczyła na odnalezienie go żywego. Jego symboliczna mogiła znajduje się na Cmentarzu parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu (kwatera św. Łukasza-18-61).

Był synem Bronisława (profesora gimnazjalnego filozofii i języka polskiego) oraz Marty Bischoff. Brat Zygmunta Cybichowskiego, prawnika.

Był żonaty (od 1912) z Barbarą Mieczkowską (ur. 1888). Miał dzieci: Helenę (ur. 1913), Irenę (1916), Stanisława (1918), Barbarę (1919) i Katarzynę (1925).

Preferowana przez Cybichowskiego architektura odwoływała się do form klasycystycznych, które dominowały przez pierwsze dziesięciolecie Drugiej Rzeczypospolitej. Sięgał też po rozwiązania neobarokowe.

• projekty gruntownego remontu kościołów w Bydgoszczy: Klarysek, farnego św. Marcina i Mikołaja, pobernardyńskiego (1922)^[4]
• Międzynarodowe Targi Poznańskie (1924-29) – Budynek administracyjny (Pawilon 101) i Pałac Targowy (Pawilon 12), a także niezachowane pawilony PeWuKi^[5]
• Palmiarnia Poznańska w Parku Wilsona w Poznaniu, 1927 (niezachowana, zastąpiona nowym, większym budynkiem)
• Zespół Szkół Handlowych w Poznaniu, 1927–1928, ul. Śniadeckich 54, w stylu modernistycznym
• kościół św. Stanisława Kostki w Poznaniu o układzie bazyliki, 1928–1930 oraz 1936-37
• Kościół Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy w Zdziechowie koło Gniezna 1937–1939^[6]
• klasztor Dominikanów w Poznaniu wraz z kaplicą, ul. Libelta, projekt z 1938, rozpoczęcie prac 1939 (po wojnie projekt został zmodyfikowany przez władze jako zbyt dominujący)^[7]
• szkoła ss. Urszulanek przy dzisiejszej Al. Niepodległości 43 w Poznaniu, 1923 oraz internat, 1931; projekt zmodyfikowany po wojnie przez władze
• juwenat (niższe seminarium duchowne) i klasztor Redemptorystów w Toruniu na Bielanach, 1927–1930
• Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej w Chełmży, 1927
• Seminarium zagraniczne (Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej) w Poznaniu, ul. Lubrańskiego, 1936 (nie zachowane)
• klasztor ss. Karmelitanek Bosych (obecnie Szpital Ginekologiczno-Położniczy Świętej Rodziny) w Poznaniu, ul. Jarochowskiego, 1927
• pałac biskupi w Gnieźnie
• odnowienie katedry w Gnieźnie (plac przed katedrą, sufragania^[8] oraz Seminarium Duchowne, 1935)
• odnowienie kościoła franciszkańskiego w Gnieźnie
• główne wejście do teatru w Gnieźnie
• odnowienie Złotej Kaplicy w Katedrze Poznańskiej, 1912
• muzeum diecezjalne w Poznaniu
• rozbudowa Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, w stylu neoklasycystycznym, ul. Garbary / Długa, 1930–1933
• przebudowa Teatru Polskiego w Poznaniu, 1928^[9]
• kościół św. Józefa w Tczewie, 1929^[10]
• przebudowa Katedry św. Michała Archanioła w Łomży, styl gotycki, 1934
• przebudowa pałacu biskupiego i budowa seminarium w Pelplinie
• przebudowa na liceum pałacu w Rydzynie
• Bank Włościański w Poznaniu, neobarok, Plac Wolności 9, 1897-1920^[11].
• przebudowa kościoła św. Marcina w Poznaniu (wyprostowanie kościoła, sklepienie nad główną nawą, nowy chór, powiększenia kościoła do przyjęcia 1 tys. osób), 1925–1927^[12]
• 45-metrowa wieża i Dom Katolicki przy kościele św. Marcina w Poznaniu, 1932 (wieża zniszczona podczas II wojny światowej, dom rozebrany po wojnie)
• kaplica zewnętrzna Matki Bożej z Lourdes przy kościele św. Marcina w Poznaniu, 1932
• fabryka Pebeco przy ul. Głównej w Poznaniu (dziś Nivea Polska S.A.)^[13]
• zakład przemysłowy Fabryki Kosmetyków dla firmy Falkiewicz, przy ul. Gnieźnieńskiej 1934.
• Skład i biura firmy Greger, ul. 27 Grudnia w Poznaniu (1931)^[14]
• Fabryka Mebli Sroczyńskiego przy ul. Bogusławskiego 10 w Poznaniu (1923)^[15]
• Elektrownia Miejska w Poznaniu na terenie byłego Fortu Roon (Fortu Czecha) na prawym brzegu Warty (obecnie Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-I), 1924–1925, oddana do użytku 23 listopada 1929
• Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w Toruniu (obecnie Sejmik Wojewódzki), 1933, proj. F. Krzywdy-Polkowskiego ze zmianami S. Cybichowskiego
• reprezentacyjne wejście do Ogrodu Botanicznego na Ogrodach w Poznaniu
• Kościół św. Doroty w Strzałkowie koło Gniezna, 1934
• Kościół św. Katarzyny w Rynarzewie, gm. Szubin, 1913
• kościoły: św. Wawrzyńca w Gołańczy (1924–1931), Najświętszego Serca Jezusa i św. Anny w Kiszewie, św. Mikołaja w Ryczywole (1924-25), św. Marcina w Kuczkowie k. Pleszewa (1927), Bruszewie, św. Jakuba Większego Apostoła w Sokolnikach k. Wrześni, Górnej Brodnicy, Chrystusa Króla w Jarocinie (po 1930), św. Józefa w Inowrocławiu, św. Jakuba Starszego w Lubichowie (1929), Trzemesznie, św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy (1923), św. Małgorzaty w Cielczy (1912), Gniewkowie, Chrystusa Króla w Jeleńczu k. Tucholi, Bożego Ciała w Helu (1931-1933), św. Józefa w Tczewie (1932–1936), kościół w Łasinie, Rybnie i Legbądzie, kościół w Niedamowie (1933), kościół w Krynicy Zdroju, kościół w Samsiecznie,
• rozbudowa i neobarokowa stylizacja kościoła św. Mikołaja w Fordonie (obecnie Bydgoszcz), proj. 1923, bud. 1927-1933^[4]
• nowe kościoły w Bydgoszczy: Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1926–1928), św. Antoniego Padewskiego, 1935^[4]
• kościół Najświętszej Marii Panny Królowej Polski w Brzozie, 1935^[4]
• dom towarowy „The Gentleman”, na narożniku ul. Paderewskiego i Szkolnej w Poznaniu, 1939, w stylu modernistycznym
• przebudowa kościoła pw. św. Trójcy w Noskowie, gm. Jaraczewo
• odnowienie Kościoła Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia w Poznaniu^[16]
• liczne projekty dworów i pałaców ziemiańskich, m.in. pałac Grabskich w Bieganowie wybudowany przez Edwarda Grabskiego
• projekt przebudowy prezbiterium kościoła w Biezdrowie, 1924–1926
• pomnik poległych w Trzemesznie
• willa własna w Poznaniu
• kamienica przy Ratajczaka 14
• willa dla dra Bolesława Pinkowskiego przy ul. Libelta 6 (obecnie Libelta 31), 1930-1931^[17]
• kamienica przy ul. Pocztowej 1 w Poznaniu^[18] (dziś ul. 23 Lutego)
• willa dra Władysława Łabędzińskiego przy ul. Śniadeckich 44 w Poznaniu^[19]
• hotel Imperial przy ul. 27 Grudnia w Poznaniu^[20] (niezrealizowany?)
• przebudowa Dworu w Chwaliszewie (1927)^[21]
• kościół św. Mikołaja we Wszemborzu

Przez wiele lat uważano, że prywatne archiwum Cybichowskiego zaginęło. Dopiero w 1998 dzięki prywatnym kontaktom pracownika Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu córka architekta Helena Cybichowska przekazała do zbiorów MKZ dokumentację projektową budynków z terenu Poznania, Wielkopolski i Pomorza^[22].

W zasługę za zaprojektowanie ok. 100 obiektów sakralnych na terenie Wielkopolski i Pomorza, otrzymał tytuł honorowego Szambelana papieskiego.

Kazimierz Sobkowicz w swej książce o poznańskich architektach nazwał go „niekwestionowanym rekordzistą projektów budowli sakralnych”.

• W. Czarnecki – M. Olszewski, Straty i martyrologia ludności polskiej w Poznaniu 1939–1945, Poznań 1973
• Wielkopolski słownik biograficzny, przew. kom. red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, wyd. 2, PWN, Warszawa – Poznań 1983, ISBN 83-01-02722-3, s.120
• Maria Rutowska, Straty osobowe i materialne kultury w Wielkopolsce w latach II wojny światowej, Warszawa; Poznań, PWN, 1984, ISBN 83-01-04801-8
• Zbigniew Zakrzewski, Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918 – 1939, Poznań, Wydaw. Poznańskie, 1985, ISBN 83-210-0413-X
• „Zeszyty Architektury Polskiej, dwumiesięcznik”, nr 4-5 (17-18), 1986, ISSN 0239-3549
• Władysław Czarnecki, To był też mój Poznań. Wspomnienia architekta miejskiego z lat 1925-1939, w wyb. i oprac. Janusza Dembskiego, Poznań, Wydaw. Poznańskie, 1987, ISBN 83-210-0665-5
• Maria Rutowska, Edward Serwański, Losy polskich środowisk artystycznych w latach 1939–1945. Architektura, sztuki plastyczne, muzyka i teatr. Problemy metodologiczne strat osobowych, Poznań, Instytut Zachodni, 1987, ISBN 83-85003-09-6 („Prace Instytutu Zachodniego”, ISSN 0860-2913, nr 49)
• Zbigniew Zakrzewski, Wspominam Poznań
• Zbigniew Dworecki, Poznań i poznaniacy w latach II RP 1918–1939, Poznań, Media Rodzina of Poznań, 1994, ISBN 83-85594-06-X
• Henryk Kondziela, Cybichowski Stefan, [w:]Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 1, Poznań, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, 2000, ISBN 83-900862-7-1
• Filip Burno, Kościoły rzymskokatolickie kresów II Rzeczypospolitej i ich znaczenie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, ISSN 0023-5865, T. 50, 2005, s. 115-140
• Atlas architektury Poznania, pod red. Janusza Pazdera, Poznań, Wydaw. Miejskie, 2008, ISBN 978-83-7503-058-7
• Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 732. ISBN 83-901625-0-4.
• Stefan Cybichowski: Przebudowa kościoła Jezuitów. Projekty Stefana Cybichowskiego. 1921-1923. MKZ. CYRYL. Cyfrowe Repozytorium Lokalne Poznań. [dostęp 2014-08-05]. (pol.).