Star 20
 Star 20 w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach (2016) | |
| Inne nazwy |
Star C60 |
|---|---|
| Producent | |
| Okres produkcji |
1948–1957 |
| Miejsce produkcji | |
| Poprzednik |
brak |
| Następca | |
| Dane techniczne | |
| Segment |
szosowy samochód ciężarowy średniej ładowności |
| Silniki |
S42, benzynowy, rzędowy, 6-cylindrowy, 62,5 kW (85 KM) |
| Skrzynia biegów |
4-biegowa, manualna, niesynchronizowana |
| Długość |
5860 mm |
| Szerokość |
2200 mm |
| Wysokość |
2200 mm |
| Rozstaw osi |
3000 mm |
| Masa własna |
3360 kg |
| Liczba miejsc |
2 |
| Ładowność |
3500 kg[1] |
| Dane dodatkowe | |
| Konkurencja | |
Star 20 – polski samochód ciężarowy średniej ładowności produkowany w latach 1948–1957 przez Fabrykę Samochodów Ciężarowych „Star” w Starachowicach.
Historia modelu
Decyzja o skonstruowaniu i rozpoczęciu produkcji nowej polskiej ciężarówki, potrzebnej do prac przy odbudowie kraju po II wojnie światowej, zapadła na najwyższym szczeblu państwowym w kwietniu 1946 roku. Szczegółową dokumentację techniczną pojazdu opracowało nowo utworzone Centralne Biuro Badań i Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego nr 5 (CBBK-5) w Łodzi[2]. Pierwsze rysunki konstrukcyjne już jesienią tego roku przekazane zostały do Zakładu Doświadczalnego w Ursusie[2]. Opracowanie jednostki napędowej powierzone zostało Zakładom Doświadczalnym Przemysłu Motoryzacyjnego w Ursusie. Kabina pojazdu skonstruowana została przez kieleckie Zakłady Wyrobów Metalowych "SHL" S.A. Zespół konstruktorów, opracowujący nowy pojazd, złożony był w większości z byłych pracowników Biura Studiów Państwowych Zakładów Inżynierii, którzy w latach 30. uczestniczyli w pracach nad serią samochodów ciężarowych PZInż 703, 713 i 723. Autorem ogólnej koncepcji był Mieczysław Dębicki[2]. On też zaprojektował ramę i zawieszenie, natomiast elementami przeniesienia napędu zajmował się zespół Jerzego Wernera, silnikiem – Jana Wernera, a kabinę i skrzynię ładunkową opracował Stanisław Panczakiewicz[3].
Dalszy rozwój doprowadził do powstania pierwszych trzech prototypowych egzemplarzy pod kierownictwem inż. Aleksandra Rummla, których próby prowadzono od czerwca 1948 roku[2]. 19 czerwca 1948 zaprezentowano w Warszawie prototyp[4]. Samochód miał nowoczesną kabinę wagonową, a od późniejszych modeli seryjnych różnił się reflektorami nie wpuszczonymi w przednią ścianę[4]. Zdecydowano wdrożyć go do produkcji w dawnych Zakładach Starachowickich, na bazie których powstała później Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star”. Samochód otrzymał nazwę Star 20. Dokumentację techniczną pojazdu opracowaną w Łodzi przekazano do Biura Technicznego starachowickich zakładów do końca 1947 roku[5]. 15 grudnia 1948 pierwsze pięć egzemplarzy produkcyjnych tego modelu zaprezentowane zostało w czasie kongresu zjednoczeniowego PPS i PPR, który odbył się Warszawie w budynku Politechniki Warszawskiej.
W 1948 rozpoczęto seryjne wytwarzanie tego modelu, która w pierwszym roku produkcji wyniosła 10 sztuk[5] (według innych źródeł 20 szt.) i stopniowo rosła osiągając w 1949 roku poziom 245 szt.[5], w 1950 – 782 szt., 1951 – 2568 szt.[6], 1952 – 4253 szt., 1953 – 6968 szt., 1954 – 7579 szt., 1955 – 7543 szt., 1956 – 7700 szt., 1957 – 5978 szt. (dane dla ostatniego roku produkcji mogą obejmować pewną liczbę następcy, czyli modelu Star 21). Według innych danych, ogółem powstało ich ponad 50 000, łącznie z podwoziami do zabudowy[6].
Nadwozie Stara 20 osadzone zostało na podłużnicowej ramie spawanej wykonanej z blachy tłoczonej. W układzie jezdnym zastosowano przednią sztywną oś zawieszoną na półeliptycznych resorach piórowych. Z tyłu zastosowano most napędowy zawieszony na półeliptycznych resorach piórowych, dodatkowo wspartych przez pomocnicze resory piórowe. W pojeździe tym zamontowano importowaną przekładnię kierowniczą firmy FIAT-Mammano. Do napędu ciężarówki przewidziano polski 6-cylindrowy rzędowy silnik benzynowy typu S42 o pojemności 4188 cm³ i maksymalnej mocy 62,5 kW (85 KM). Jednostka ta zblokowana została z 4-biegowa manualną, niesynchronizowaną skrzynią biegów. Star 20 standardowo wyposażany był w kabinę wagonową typu N20 produkowaną przez zakłady SHL z Kielc[6]. W 1952 roku ze względu na duży popyt na ten samochód oraz niemożność zaspokojenia przez SHL potrzeb zakładu produkcyjnego na kabiny, rozpoczęto w FSC produkcję znacznie prostszych technologicznie kabin typu N23 z płaską przednią ścianą (konstrukcji inż. Andrzeja Zgliczyńskiego)[6]. Od tego momentu Star 20 mógł być wyposażany w tańszą kabinę N23 lub droższą i bardziej komfortową N20[4].
Podstawową wersją była ciężarówka skrzyniowa. W 1949 roku przystąpiono do prac nad pierwszą odmianą samochodu Star 20, którą był ciągnik siodłowy Star C60. Model ten w 1950 roku miał swoją premierę na Międzynarodowych Targach Poznańskich[7]. Do produkcji seryjnej ta wersja nadwoziowa skierowana została w 1952 roku[7]. Model C60 powstał na skróconym podwoziu odmiany skrzyniowej, w stosunku do której zmniejszono o 50 cm rozstaw osi. Star C60 przewidziany był do pracy z jednoosiową naczepą typu D60 produkowaną przez ówczesną Sanocką Fabrykę Wagonów "Sanowag", z drewnianą skrzynią, o długości 6000 cm i ładowności 5500 kg[8].
W 1953 roku rozpoczęto produkcję na bazie podwozia ciągnika siodłowego Star C60, tylnozsypowego samochodu samowyładowczego Star W14. Produkcja tego modelu odbywała się przy udziale ZNTK w Oławie, które były producentem skrzyni wyładowczej oraz hydraulicznego mechanizmu zsypowego[9].
Na podwoziu modelu Star 20 i jego pochodnych montowano różne wersje zabudów jak np. nadwozia furgonowe przystosowane do przewozu 25 osób typu N-424, znane potocznie pod nazwą „stonka”, produkowane od 1954 roku przez ówczesne Zakłady Budowy Nadwozi Samochodowych w Jelczu[10], oraz jego odmianę przystosowaną do przewozu ładunków o oznaczeniu N-103 Furgon. Kolejnym rodzajem zabudowy był montowany od 1953 roku żuraw samochodowy HP-3, wykorzystywany w branży budowlanej, produkowany w Bielskich Zakładach Urządzeń Technicznych w Bielsku-Białej w oparciu o dokumentację niemieckiej firmy Bleichert[11]. Żuraw miał napęd elektryczny i udźwig do 3 ton[11].
Od 1952 roku w Sanoku powstawały nadwozia pożarnicze typu N71 (Star 20-GM8) oraz N72 (Star 20-GA16). Pierwszy z nich przewoził motopompę M800, osprzęt gaśniczy i 10 strażaków (korzystał z zewnętrznych źródeł środka gaśniczego), a drugi był wyposażony w autopompę, miał zbiornik na 500 l wody i przewoził 9 strażaków[12]. Samochody pożarnicze miały standardowy rozstaw osi 3000 cm, lecz ramę wydłużoną w tylnej części, oznaczoną A20P[12]. Kabina kierowcy tworzyła całość z przedziałem załogi za nią. W późniejszym okresie produkowano nadwozia typu N74 i N75 wyposażone we własny zbiornik wodny. Star 20-SBM2200/8, produkowany od 1953 roku, miał zbiornik na 2200 l wody i 50 l środka pianotwórczego, motopompę M800 i kabinę dla 6 strażaków, a Star 20-SBA2000/16 miał zbiornik na 2000 l wody i 120 l środka pianotwórczego, autopompę i kabinę dla 6 strażaków[12].
Elementy jezdne, napędowe oraz zmodyfikowane podwozie ciężarówki Star 20 posłużyły do budowy prototypowych polskich autobusów Star N50, N51 oraz ich produkcyjnej odmiany o oznaczeniu N52. W 1955 roku zaprezentowano prototypowy autobus Star Jot 55, w którym również zastosowano szereg rozwiązań technicznych ze Stara 20.
Wadami samochodu Star 20 (usuniętymi w późniejszych modelach tej serii) było:
- mały rozstaw osi (co ograniczało stateczność, szczególnie wozów gaśniczych na drogach polnych lub wyboistych)
- zbyt mała liczba biegów w przód (co było powodem dość słabej dynamiki podczas jazdy z pełnym obciążeniem)
- brak wersji samochodu z silnikiem wysokoprężnym co ograniczyłoby zużycie paliwa.
Pomimo tych wad samochód Star 20 swymi cechami trakcyjnymi oraz możliwościami przewozowymi stanowił duży sukces konstrukcyjny, a ogólna ocena stawiała go w czołówce średnich samochodów ciężarowych przełomu lat czterdziestych ówczesnego bloku wschodniego. Star 20 był pierwszą całkowicie polską ciężarówką i pierwszym polskim samochodem po wojnie[4]. Zespół konstruktorów otrzymał w 1950 roku Państwową Nagrodę Naukową[5]. Następcą był Star 21 o zwiększonej ładowności.
We wrześniu 1950 roku sześć Starów 20 zwyciężyło zespołowo w organizowanym w Polsce Międzynarodowym Rajdzie Techniczno-Doświadczalnym Samochodów Ciężarowych, przeciwko węgierskim ciężarówkom Csepel G i Csepel 350D oraz czechosłowackim Praga RN i Škoda 706 RM (rajd ten został zorganizowany w ówczesnych warunkach politycznych jako substytut sportu samochodowego, a wśród załóg byli: Witold Rychter, Karol Pionnier, Marian Ripper)[13].
Przypisy
- ↑ Zieliński 2006 ↓, s. 94.
- ↑ a b c d Zieliński 2006 ↓, s. 89.
- ↑ Bukowski 2009 ↓, s. 71.
- ↑ a b c d Zakrzewski 2010 ↓, s. 221-223.
- ↑ a b c d Zieliński 2006 ↓, s. 90.
- ↑ a b c d Zieliński 2006 ↓, s. 91-92.
- ↑ a b Zieliński 2006 ↓, s. 135.
- ↑ Zieliński 2006 ↓, s. 173.
- ↑ Zieliński 2006 ↓, s. 117.
- ↑ Zieliński 2006 ↓, s. 56.
- ↑ a b Zieliński 2006 ↓, s. 169-170.
- ↑ a b c Zieliński 2006 ↓, s. 150-157.
- ↑ Witold Rychter: Moje dwa i cztery kółka. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 518-522. ISBN 83-206-0341-2.
Bibliografia
- Aleksander Rummel: Polskie konstrukcje i licencje motoryzacyjne 1922-1980. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985. ISBN 83-206-0514-8.
- Stanisław Szelichowski: Sto lat polskiej motoryzacji. Kraków: Krakowska Oficyna SAB, 2003. ISBN 83-918699-0-3.
- Andrzej Zieliński: Polskie konstrukcje motoryzacyjne 1947-1960. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2006. ISBN 978-83-206-1541-8.
- Włodzimierz Bukowski: Samochody PRL-u. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-61253-47-1.
- Adam Zakrzewski: Auto-moto PRL: władcy dróg i poboczy. Warszawa: Demart, 2010. ISBN 978-83-7427-484-5.
Linki zewnętrzne
- Star 20. oldtimery.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-24)]. (pol.).