Stanisław Loria
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Jagielloński |
| Odznaczenia | |
| |
Stanisław Loria (ur. 18 stycznia 1883 w Warszawie, zm. 8 sierpnia 1958 w Londynie[1]) – polski fizyk żydowskiego pochodzenia, zajmujący się zarówno fizyką doświadczalną, jak i teoretyczną; pracownik Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytetu Wrocławskiego – który współtworzył – oraz Uniwersytetu Poznańskiego.
Loria zajmował się między innymi optyką, promieniotwórczością – nad którą współpracował z noblistą Rutherfordem – oraz teorią względności.
Życiorys
Urodził się w rodzinie żydowskiej[2], jako syn Szymona Lorie (Loria) i Balbiny Nissensohn[3]. Miał dwie młodsze siostry, Zofię (po mężu Bober) i malarkę Helenę (po mężu Landecka), która była jedną z pierwszych kobiet studiujących w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Szkołę powszechną i średnią Stanisław ukończył w Krakowie[4]. W 1901 rozpoczął studia na UJ. Przez rok studiował także w Lipsku. W 1907 uzyskał na UJ stopień doktora. Promotorem jego pracy był Władysław Natanson. Kolejne dwa lata był asystentem w katedrze fizyki doświadczalnej UJ u prof. Augusta Witkowskiego. Następne trzy lata pracował na uniwersytetach we Wrocławiu, Getyndze i Berlinie. Początkowo zajmował się fizjologią widzenia. W roku 1905 ogłosił pracę „Untersuchungen über das periphere Sehen“ (Badania nad widzeniem peryferyjnym). W lutym 1909 przedstawił w Polskiej Akademii Umiejętności pracę „Badania nad dyspersyą światła w gazach”. W roku 1912 Loria spotkał w Wiedniu Alberta Einsteina. W roku 1914 opublikował w wydawnictwie F. Vieweg und Sohn w Braunschweigu pracę Die Lichtbrechung in Gasen als physikalisches und chemisches Problem („Załamanie światła w gazach jako problem fizyczny i chemiczny”).
Współpracował nad rozproszeniem światła przez ośrodki gazowe z fizykiem niemieckim Rudolfem Ladenburgiem, w roku 1908 wspólnie z nim ogłosił w Nature pracę pt. Anomalous Dispersion of Luminous Hydrogen[5]. Badał promieniotwórczość radu i toru w instytucie Ernesta Rutherforda.
W 1910 habilitował się w Krakowie na podstawie rozprawy o magnetooptycznym zjawisku Kerra. W 1914 rozpoczął w Manchesterze, pod kierunkiem Ernesta Rutherforda badania promieniotwórczości, które kontynuował w roku 1915/1915 w Wiedeńskiej Akademii Nauk.
W roku 1917 objął po Konstantym Zakrzewskim katedrę fizyki teoretycznej, potem doświadczalnej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Na tym stanowisku pozostawał do roku 1941. W 1919 został mianowany profesorem fizyki teoretycznej Uniwersytetu Lwowskiego. W 1927, po śmierci Romana Negrusza został kierownikiem katedry fizyki eksperymentalnej UJK.
Był jednym z pierwszych w Polsce propagatorów teorii względności. Podczas inauguracji roku akademickiego 1920/1921 na UJK wygłosił wykład inauguracyjny Eter i materia, wydany także w postaci odrębnej broszury. Teoria Einsteina była tematem szeregu jego wykładów, wydanych także w postaci książki.
W okresie sowieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie[6]. Do jego asystentów należał m.in. Bruno Winawer. Był członkiem Wydziału III matematyczno-przyrodniczego Towarzystwa Naukowego we Lwowie.
Po wojnie należał do grupy naukowców, organizujących polski uniwersytet we Wrocławiu. Już w maju 1945 założył Zakład Fizyki, od sierpnia 1945 Katedrę Fizyki Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Był w roku akademickim 1945/1946 prorektorem Uniwersytetu. Od roku 1951 był profesorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Zaszczyty
Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946)[7].
Wybrane dzieła
- Stanisław Loria: Eter i materja: wykład wygłoszony podczas inauguracji roku akademickiego 1920/21 w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie dnia 1 marca 1921. Lwów: H. Altenberg, 1921. OCLC 838661413.
- Marian Smoluchowski i jego dzieło (1972–1917) – odczyt wygłoszony na uroczystym posiedzeniu naukowycm Oddziału Poznańskiego PTF w październiku 1952[8]
Przypisy
- ↑ Loria Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-12].
- ↑
Adam Kiejna. Stanisław Loria i Mieczysław Wolfke we Wrocławiu – pomost pomiędzy niemiecką przeszłością i polską teraźniejszością. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”. 48 (3–4), s. 7–32, 2003. [dostęp 2018-01-24].
- ↑ Dan Hirschberg, Drzewo genealogiczne rodziny Loria/Lorie [online], ics.uci.edu [dostęp 2018-01-24] (ang.).
- ↑ M. J., Akwarele i gwasze H. Lorii-Landeckiej, „Dziennik Łódzki” (99), 27 kwietnia 1965.
- ↑ Rudolf Ladenburg, Stanislaw Loria. Anomalous Dispersion of Luminous Hydrogen. „Nature”. 79 (2036), s. 7, 1908. DOI: 10.1038/079007a0. (ang.).
- ↑ Czesław Madajczyk, Ryszard Torzecki. Świat kultury i nauki Lwowa (1936-1941). „Dzieje najnowsze”. 14 (1–4), s. 47–63, 1982. PAN.
- ↑ Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 19 sierpnia 1946 r. o odznaczeniach, na wniosek Ministra Oświaty, obywateli za zasługi położone na polu działalności oświatowej i kulturalnej (M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366).
- ↑ Stanisław Loria. Marian Smoluchowski i jego dzieło (1972–1917). „Postępy Fizyki”. 4 (1), s. 5–38, 1953. [dostęp 2018-01-24].
Bibliografia
- Leopold Infeld. Prof. Stanislaw Loria. „Nature”. 182 (4647), s. 1411-1412, 1958. DOI: 10.1038/1821411b0. (ang.).
- Adam Kiejna. Stanisław Loria – zarys działalności naukowej. „Postępy Fizyki”. 54 (2), s. 77-82, 2003. [dostęp Wydawnictwo Altenberga].
- Andrzej Kajetan Wróblewski, Fizyka na Uniwersytecie Lwowskim, w Universitati Leopoliensi, Trecentesimum Quinquagesimum Anniversarium Suae Fundationis Celebranti. In Memoriam, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2011, ISBN 978-83-7676-084-1
Linki zewnętrzne
- Prace Stanisława Lorii dostępne w sieci (Katalog HINT)