Stanisław Grochowiak

Stanisław Grochowiak (1976)
Data i miejsce urodzenia	24 stycznia 1934 Leszno
Data i miejsce śmierci	2 września 1976 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Epoka	literatura współczesna
Ważne dzieła
Menuet z pogrzebaczem (1958) Trismus (1963) Chłopcy (1966)
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki III stopnia (1962)
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Stanisław Antoni Grochowiak, ps. Kain (ur. 24 stycznia 1934 w Lesznie, zm. 2 września 1976 w Warszawie) – polski poeta, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta filmowy.

Okupację spędził w Warszawie. W czasie powstania warszawskiego ukrywał się z matką w piwnicach. Po wojnie Grochowiak powrócił do Leszna, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum (obecnego I Liceum Ogólnokształcącego)^[1]. Po zdanej maturze rozpoczął studia polonistyczne w Poznaniu, które przerwał po kilku tygodniach. Potem zamieszkał we Wrocławiu. Tam pracował początkowo we „Wrocławskim Tygodniku Katolickim”. Do Warszawy przeniósł się w roku 1955, mieszkał w dzielnicy Praga-Północ, przy ul. Stalowej 2. Początkowo pracował w Instytucie Wydawniczym „Pax”, następnie w redakcjach „Za i przeciw”, dwutygodnika „Współczesność”, tygodników „Nowa Kultura” i „Kultura”, „Poezji” i „Miesięcznika Literackiego”.

Należał do tzw. pokolenia „Współczesności”, debiutował w 1951 roku wierszami Ave Maryja i Notuję deszcz, publikując je w piśmie „W oczach młodych” (dodatku do „Słowa Powszechnego”). W roku 1956 wydał Balladę rycerską, pierwszy kompletny tom, który był jednym z najciekawszych debiutów po zakończeniu stalinizmu. Został dobrze przyjęty przez krytykę. Nieco wcześniej w tym samym 1956 roku wydał swoją pierwszą powieść, Plebanię z magnoliami. W 1959 roku opublikował we „Współczesności” artykuł Karabela zostanie na strychu będący atakiem na ideały wychowawcze młodości „powstańczej, konspiracyjnej i ułańskiej”^[2]. Jako dramatopisarz zadebiutował w 1961. Mając lat trzydzieści, Stanisław Grochowiak zaprzestał pisania prozy.

Zmarł z powodu powikłań choroby alkoholowej. Jest pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B35-1-6)^[3].

Grochowiak zapisał się w polskiej powojennej poezji jako twórca, który poszukiwał nowych form ekspresji poetyckiej i przeciwstawił się tradycyjnej interpretacji „piękna”. Był klasyfikowany jako poeta reprezentujący nurt turpistyczny (od łac. turpis – brzydki) – programowym wręcz przykładem jest wiersz Płonąca żyrafa. W późniejszym okresie swojej twórczości skłaniał się ku klasyczności i zgodzie na reguły dnia codziennego (bunt nie przemija, bunt się ustatecznia).

Poetę cechowała szczególna wrażliwość na barwy. Jeśli w jego utworach pojawiały się jakieś barwy, nigdy nie był to przypadek. Np. kolor czarny symbolizował śmierć lub żałobę, zielony – rozkład ciała, błękitny – nieograniczone przestrzenie, niebo, a także życie, czerwony – aktywność, życie^[4].

Twórczość prozatorską Grochowiaka cechowała duża różnorodność. Jego pierwsza powieść Plebania z magnoliami, chociaż wyszła w roku „odwilży”, nie była wolna od rozwiązań typowych dla powieści produkcyjnej. Opowiadała o walce klasowej na wsi na ziemiach odzyskanych; w centrum konfliktu bogatych kułaków z ideowymi komunistami autor umieścił duchownego – proboszcza Grzegorza. Tom opowiadań Lamentnice to pozycja bardzo ciekawa, jeżeli spojrzeć z perspektywy ukazującej się wtedy epiki – głównie była to proza „hłaskoidalna”. W swym zbiorze autor Ballady rycerskiej objawił się przede wszystkim jako kreacjonista. Jego bohaterowie to głównie artyści lub niespokojne dusze, uwięzieni w za ciasnym świecie prowincji lub sztampowego życia, starający się przełamać barierę dzielącą ich od zewnętrznego świata. Tacy są bohaterowie Skolopendry, Mordu czy Gordy. W Karabinach Grochowiak powrócił do postaci księdza, tym razem przedstawia go jako człowieka bez wiary, zniszczonego wojną, który pragnie znaleźć schronienie u biskupa. W tej książce łatwo odnaleźć inspirację egzystencjalizmem, bohaterowie nie potrafią znaleźć własnego miejsca na świecie, pogrążeni we własnych obsesjach i lękach, „zarażeni” śmiercią. Wreszcie Trismus to próba spojrzenia na czas wojny z perspektywy wroga, Niemca. Książka to opowieść o zarządcy obozu, którego młoda żona, początkowo zachwycona silnym charakterem głównego bohatera, stopniowo traci wiarę w słuszność ideologii nazistowskiej i zasadność istnienia obozu.

• Ballada rycerska (1956)
• Menuet z pogrzebaczem(inne języki) (1958)
• Rozbieranie do snu (1959)
• Agresty (1963)
• Kanon (1965)
• Totentanz in Polen (1969) poemat
• Nie było lata (1969)
• Polowanie na cietrzewie (1972)
• Bilard (1975)
• Haiku-Images (1978)
• Allende (1974) poemat
• Wiersze nieznane i rozproszone (1996)^[5]
• Wiersze dla dzieci (2017)^[6]
• Wiersze zebrane (2017)^[7]

• Lamentnice (1958)
• Prozy (1996) – zawierają niepublikowane utwory prozatorskie, dodatkowo powieść Trismus i opowiadania ze zbioru Lamentnice

• Plebania z magnoliami (1956)
• Trismus (1963)
• Karabiny (1965)

• Szachy (1961)
• Partita na instrument drewniany (1962)
• Król IV (1963)
• Chłopcy (1964)

• Żyjątko Biedajstwo i Ci inni (2009)^[8]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Stanisława Grochowiaka.

• Księżyc, reż. Stanisław Brejdygant^[9]
• Kaprysy Łazarza, reż. Janusz Zaorski^[10]
• Chłopcy, reż. Ryszard Ber^[11]
• Partita na instrument drewniany, reż. Janusz Zaorski^[12]
• Karabiny, reż. Waldemar Podgórski^[13]

W 1974 w związku z jubileuszem Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[14].

• Miejska Biblioteka Publiczna w Lesznie otrzymała w 1977 imię Stanisława Grochowiaka
• w Lesznie od 1994 co dwa lata jest organizowany Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Stanisława Grochowiaka
• jedna z ulic w Lesznie od 1977 nosi imię Stanisława Grochowiaka^[15]
• ulice Stanisława Grochowiaka znajdują się w Opolu^[16], Poznaniu^[17], Warszawie^[18] i we Wrocławiu^[19]
• 10 października 2015 na kamienicy przy ulicy Narutowicza 64 w Lesznie odsłonięto mural Stanisława Grochowiaka^[20]
• na Placu Metziga w Lesznie znajduje się pomnik Stanisława Grochowiaka^[21][22]

• Andrzej Tadeusz Kijowski, Grochowiak, albo izolacja, Dialog nr 1 (1977)
• Jerzy Kwiatkowski, Klucze do wyobraźni, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973
• Jan Łukasiewicz, Stanisław Grochowiak, Warszawa 1980
• Krystyna Latawiec, Dramat poetycki po 1956 roku: Jarosław Marek Rymkiewicz, Stanisław Grochowiak, Tymoteusz Karpowicz, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007
• Agnieszka Dworniczak, Stanisław Grochowiak, Poznań 2000.

• Wiersze wybrane (1978) w bibliotece Polona