Stadion Dziesięciolecia

Widok stadionu 10 czerwca 2006
Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Data budowy	sierpień 1954 – lipiec 1955
Data otwarcia	22 lipca 1955
Data zamknięcia	6 września 2008
Właściciel	Skarb Państwa
Klub	Reprezentacja Polski Gwardia Warszawa Legia Warszawa Polonia Warszawa
Inauguracja	22 lipca 1955
Pojemność stadionu	71 008 miejsc (oficjalnie)
Rekordowa frekwencja	ok. 100 000 widzów mecz lekkoatletyczny Polska – USA (1–2 sierpnia 1958)[1][2]
Oświetlenie	tymczasowe
Wymiary boiska	105×68
Nawierzchnia boiska	trawiasta, żużlowo-granitowa
Położenie na mapie Warszawy Stadion Dziesięciolecia
Położenie na mapie Polski Stadion Dziesięciolecia
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Stadion Dziesięciolecia
52°14′21″N 21°02′44″E/52,239167 21,045556
Multimedia w Wikimedia Commons

Stadion Dziesięciolecia (oficjalna nazwa: Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego) – wielofunkcyjny stadion piłkarsko-lekkoatletyczny w Warszawie, istniejący w latach 1955–2008. Był obiektem olimpijskim z pełnowymiarowym boiskiem do piłki nożnej oraz 8-torową bieżnią lekkoatletyczną o długości 400 metrów. Miał odkryte trybuny z drewnianymi ławkami mieszczącymi 71 008 osób, choć w czasach największych imprez masowych zasiadało na nich prawie 100 tysięcy widzów. Stanowił własność Skarbu Państwa (w zarządzie Centralnego Ośrodka Sportu). W latach 1989–2008 wykorzystywany jako największe targowisko w Europie („Jarmark Europa” oraz Centrum Hurtowo Detaliczne „Stadion”). W jego miejscu powstał Stadion Narodowy im. Kazimierza Górskiego w Warszawie.

Porównanie konstrukcji

Jarmark Europa

Wstępna koncepcja budowy nowego obiektu sportowego w Warszawie pojawiła się na początku lat 50. XX wieku. W 1953 r. Stowarzyszenie Architektów Polskich zorganizowało konkurs architektoniczny na stadion olimpijski dla stolicy. Wygrał go zespół architektów: Jerzy Hryniewiecki, Zbigniew Ihnatowicz i Jerzy Sołtan. W czerwcu 1954 podjęto decyzję o powierzeniu Warszawie organizacji V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w 1955, co znacznie przyspieszyło prace (Stadion X-lecia miał stać się bowiem główną areną imprezy). Roboty budowlane rozpoczęły się w sierpniu 1954. Na zmiany w projekcie w nurcie socrealizmu nie zgadzali się Jerzy Sołtan i Zbigniew Ihnatowicz, którzy na znak protestu odeszli z zespołu. Ich projekt został ostatecznie wykorzystany w projekcie budowlanym przez nowy zespół Jerzego Hryniewieckiego, który zatrudnił m.in. Marka Leykama i Czesława Rajewskiego. Do usypania korony obiektu wraz z wałem pod przyszłe trybuny użyto gruzu ze zniszczonej w czasie wojny zabudowy Warszawy^[3][4].

Jerzy Hryniewiecki w latach 50. podczas podróży do „Zakazanego Miasta” w Chinach – Pekinu – zwrócił uwagę na elementy architektoniczne, które zainspirowały go do użycia podobnych w projekcie Stadionu^{[potrzebny przypis]} takich jak otaczające schody „płaszcze kamienne” prowadzące na koronę stadionu. W 1967–1968 architekt Günter Behnisch przyjechał do Warszawy, by zobaczyć jak zostały usypane masy ziemne. Stąd też w jego projekcie Stadionu Olimpijskiego w Monachium przygotowanego na Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972 trybuny głównego stadionu olimpijskiego również zostały wykonane za pomocą tej techniki. Jednak konstrukcja Stadionu Dziesięciolecia oparta na wałach ziemnych czyniła go przestarzałym już w czasie budowy, w przeciwieństwie do wcześniejszych nowatorskich konstrukcji, takich jak Stadion Olimpijski w Berlinie, przebudowany w latach 1934–1936 na potrzeby Igrzysk Olimpijskich, zaprojektowany przez Wernera Marcha oraz Alberta Speera.

Teren, na którym stanął stadion, położony był na obszarze administracyjnym Kamionek, pomiędzy Saską Kępą a Starą Pragą, w okresie międzywojennym był częściowo fragmentem Portu Praskiego – naprzeciwko tunelu pod przystankiem PKP Warszawa Stadion przy ul. Sokolej zachował się fragment bramy śluzowej kanału, który biegł pod Aleją Zieleniecką do Jeziorka Kamionkowskiego. Oprócz tego, jeszcze po wojnie, teren przyszłego stadionu pokrywała nieliczna podmiejska zabudowa drewniana.

Stadion był obiektem typu olimpijskiego. Arena posiadała pełnowymiarowe boisko do piłki nożnej, okalane przez 8-torową bieżnię lekkoatletyczną o długości 400 metrów. Trybuny odkryte ze stałymi ławami drewnianymi zgodnie z projektem mieściły 71 008 osób, choć w czasach największych imprez masowych zasiadało na nich prawie 100 tys. widzów. W okolicach stadionu zlokalizowano parking samochodowy na 900 pojazdów, boisko treningowe, niewielką halę treningową, park wypoczynkowy, a także nieistniejący dziś budynek dla reporterów. Nieprzemyślanym elementem architektonicznym była odległość między płytą boiska a szatniami zawodników. Według obowiązujących przepisów zawodnicy musieli mieć 10 minut przeznaczone na odpoczynek. Fakt, że do szatni z boiska szło się ok. 9–10 minut sprawiał, że przerwa w grze między połowami meczu musiała trwać w sumie pół godziny^[5].

Po 11 miesiącach budowy – rekord światowy, jeśli chodzi o obiekt tej wielkości – w dniu najważniejszego święta narodowego Polski Ludowej, 22 lipca 1955, w 11. rocznicę ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, nastąpiło oficjalnie otwarcie Stadionu^[3]. W tym czasie w Warszawie odbywał się także V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów^[3]. Po – zorganizowanej z wielką pompą – uroczystej gali w stylu ludowym rozegrano inaugurujące obiekt zawody sportowe, których głównym punktem był towarzyski mecz piłkarski pomiędzy reprezentacjami miast: Warszawy i Katowic (ówczesnego Stalinogrodu), zakończony rezultatem 1:2 dla gości.

Obiekt został reprezentacyjnym stadionem stolicy, przejmując tę rolę od Warszawskiego Stadionu Wojska Polskiego. Do końca epoki PRL odbywały się na nim najważniejsze imprezy sportowe w kraju, m.in. spotkania międzypaństwowe piłkarskiej reprezentacji Polski, finały piłkarskiego Pucharu Polski, Derby Warszawy, memoriały Janusza Kusocińskiego, lekkoatletyczne mecze międzypaństwowe czy finisze Wyścigu Pokoju.

Stadion X-lecia był także wykorzystywany do celów kulturalnych i propagandowych. Organizowano tutaj koncerty, masówki, dożynki i uroczyste obchody ważnych dla władz socjalistycznej Polski rocznic. Do najtragiczniejszego zdarzenia w dziejach obiektu doszło 8 września 1968, w czasie trwania ogólnokrajowych dożynek, gdy to w proteście przeciwko agresji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację samospalenia na trybunach dokonał Ryszard Siwiec^{[potrzebny przypis]}. 28 czerwca 1976, po wybuchu protestów w Radomiu, na stadionie odbył się wiec poparcia dla ekipy Edwarda Gierka^[6].

17 czerwca 1983 w trakcie drugiej podróży apostolskiej do Polski uroczystą mszę na stadionie odprawił Jan Paweł II^[7]. Ostatni mecz Reprezentacji Narodowej w piłce nożnej w eliminacjach Mistrzostw Europy został rozegrany na stadionie 17 kwietnia 1983 z reprezentacją Finlandii z wynikiem 1–1 (1–1), dzięki golom Włodzimierza Smolarka oraz Pawła Janasa (samobójczy). Na stadionie odbyły się również dwa kongresy międzynarodowe Świadków Jehowy, w roku 1985 ph. „Lud zachowujący prawość”^[8] i w 1989 ph. „Prawdziwa pobożność”^[9][10] oraz kongres specjalny w roku 1990 ph. „Czysta mowa”^[11][12].

Po 1983 r. stadion niszczał, a jego remont lub przebudowa zostały uznane za nieopłacalne. W zamian za utrzymanie obiektu stadion został w 1989 wydzierżawiony przez miasto stołeczne Warszawa do celów handlowych firmie Damis, która założyła na jego koronie „Jarmark Europa”, złożony z ponad 5000 podmiotów gospodarczych, jednym z największych targowisk Europy – jego roczne obroty sięgały według CBŚ 12 miliardów złotych (dane za 2001 rok)^[13].

Według danych policji był to także jeden z najważniejszych węzłów handlu nielegalnym oprogramowaniem, bronią, przemycanym alkoholem i papierosami. W latach 1995–2001 przeciwko handlowcom użytkującym stadion wszczęto ponad 25 tysięcy postępowań przygotowawczych. Zarekwirowano także około 10 milionów pirackich płyt CD i kaset wideo. Nielegalny handel – zwłaszcza bronią – stał się tematem w powieści sensacyjnej autorstwa Jacka Kinga zatytułowanej Piąta Międzynarodówka, w której autor poświęca stadionowi kilka rozdziałów.

„Jarmark Europa” działał do 30 września 2007, kiedy to skończyła się umowa Centralnego Ośrodka Sportu z firmą Damis, organizatorem jarmarku. Z tego względu kupcy opuścili koronę stadionu. Nowym administratorem Stadionu X-lecia zostało Centrum Hurtowo-Detaliczne Stadion. 15 maja 2008 rozpoczęło się próbne palowanie, które miało na celu zbadanie terenu, na którym miał stanąć nowy stadion i przygotowanie dokumentacji przetargowej. Palowanie zakończono w czerwcu^[14]. 22 sierpnia 2008 Centrum Hurtowo-Detaliczne Stadion przestało być zarządcą targu przy Stadionie X-lecia.

6 września 2008 na Stadionie Dziesięciolecia odbył się finał serii Red Bull X-Fighters. Na zakończenie imprezy minister sportu i turystyki Mirosław Drzewiecki oficjalnie zamknął Stadion Dziesięciolecia.

Panorama Stadionu (2007)

Reprezentacja Polski w piłce nożnej rozegrała na stadionie w latach 1956–1983 25 oficjalnych spotkań. 14 z nich zakończyło się zwycięstwem Polaków, 6 porażką, a 5 remisem^[15][16]. Najwięcej bramek (9) zdobył na stadionie Ernest Pohl.

Nr	Rodzaj rozgrywek	Data	Rywal Polski	Wynik	Strzelcy bramek	Frekwencja
1.	Mecz towarzyski	28 października 1956	Norwegia	5:3	Ernest Pohl (4), Henryk Kempny; Gunnar Dybwad (2), Harry Kure	50 000[17]
2.	Mecz towarzyski	19 maja 1957	Turcja	0:1	Mehmet Ali Has	65 000[18][19]
3.	Eliminacje MŚ 1958	3 listopada 1957	Finlandia	4:0	Ginter Gawlik, Lucjan Brychczy (2), Edward Jankowski	90 000[20]
4.	Mecz towarzyski	1 czerwca 1958	Szkocja	1:2	Gerard Cieślik; Bobby Collins (2)	70 000[21]
5.	Mecz towarzyski	30 sierpnia 1959	Rumunia	2:3	Ernest Pohl (2); Mircea Dridea (3)	40 000[22]
6.	Mecz towarzyski	28 września 1960	Francja	2:2	Marian Norkowski, Eugeniusz Faber; Roland Guillas, Maryan Wisniewski	55 000[23][24]
7.	Mecz towarzyski	21 maja 1961	ZSRR	1:0	Ernest Pohl	70 000[25][26]
8.	Mecz towarzyski	23 maja 1962	Belgia	2:0	Roman Lentner, Lucjan Brychczy	65 000[27]
9.	Mecz towarzyski	22 maja 1963	Grecja	4:0	Lucjan Brychczy (2), Józef Gałeczka (2)	30 000[28]
10.	Mecz towarzyski	13 września 1964	Czechosłowacja	2:1	Ernest Pohl (2); Václav Mašek	50 000[29]
11.	Eliminacje MŚ 1966	18 kwietnia 1965	Włochy	0:0	–	31 045[30]
12.	Eliminacje Euro 1968	17 września 1967	Francja	1:4	Lucjan Brychczy; Robert Herbin, Fleury Di Nallo (2), André Guy	70 000[31]
13.	Mecz towarzyski	20 czerwca 1968	Brazylia	3:6	Bernard Blaut, Jerzy Sadek, Janusz Żmijewski; Natal, Rivelino (2), Jairzinho (2), Tostão	70 000[32][33][34]
14.	Eliminacje MŚ 1970	9 listopada 1969	Bułgaria	3:0	Andrzej Jarosik (2), Kazimierz Deyna	61 278[35]
15.	Mecz towarzyski	2 września 1970	Dania	5:0	Włodzimierz Lubański, Kazimierz Deyna, Joachim Marx (3)	33 635[36]
16.	Eliminacje Euro 1972	10 października 1971	RFN	1:3	Robert Gadocha; Gerd Müller (2), Jürgen Grabowski	90 000[37]
17.	Eliminacje IO 1972	7 maja 1972	Bułgaria	3:0	Jan Banaś (2), Joachim Marx	60 000[38]
18.	Mecz towarzyski	13 maja 1973	Jugosławia	2:2	Włodzimierz Lubański, Bohdan Masztaler; Miroslav Pavlović, Nenad Bjeković	35 000[39]
19.	Mecz towarzyski	15 maja 1974	Grecja	2:0	Grzegorz Lato, Roman Jakóbczak	15 000[40]
20.	Eliminacje Euro 1976	26 października 1975	Włochy	0:0	–	70 000[41]
21.	Eliminacje MŚ 1978	31 października 1976	Cypr	5:0	Kazimierz Deyna (2), Andrzej Szarmach, Zbigniew Boniek, Stanisław Terlecki	60 000[42]
22.	Mecz towarzyski	26 kwietnia 1978	Bułgaria	1:0	Grzegorz Lato	40 000[43]
23	Mecz towarzyski	29 sierpnia 1979	Rumunia	3:0	Grzegorz Lato, Stanisław Terlecki, Zbigniew Boniek	20 000[44]
24.	Mecz towarzyski	22 czerwca 1980	Irak	3:0	Kazimierz Kmiecik, Grzegorz Lato, Andrzej Iwan	20 000[45]
25.	Eliminacje Euro 1984	17 kwietnia 1983	Finlandia	1:1	Włodzimierz Smolarek; Paweł Janas (samobój)	70 000[46]

Data	Drużyna 1	Wynik	Drużyna 2	Strzelcy bramek	Frekwencja	Raport
25 października 1972	Legia Warszawa	1:1	A.C. Milan	Kazimierz Deyna  78' – Lino Golin  74'	50 000	[47]

Sezon Pucharu Polski	Data	Drużyna 1	Wynik	Drużyna 2	Strzelcy bramek	Frekwencja	Raport
1955/1956	24 czerwca 1956	CWKS Warszawa	3:0	Górnik Zabrze	Edmund Kowal  56', Lucjan Brychczy  59', Marceli Strzykalski  70'	15 000	[48]
1963/1964	1 maja 1964	Legia Warszawa	2:1 pd.	Polonia Bytom	Henryk Apostel  38'  118' – Jan Banaś  88'	25 500	[49]

W miejscu Stadionu Dziesięciolecia, w latach 2007–2011 powstawał nowy Stadion Narodowy będący jedną z aren piłkarskich mistrzostw Europy 2012, a od 2012 jest to główny stadion reprezentacji Polski w piłce nożnej. W jego pobliżu miały stanąć: wielofunkcyjna hala sportowo-widowiskowa, wielofunkcyjna kryta pływalnia o parametrach olimpijskich z aquaparkiem, pełnowymiarowe boiska treningowe do hokeja na trawie wraz z pełnym zapleczem szatniowo-sanitarnym oraz tzw. infrastruktura towarzysząca, tj. „Dom Sportowca” (pełniący funkcję siedziby Ministerstwa Sportu i Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej), hotel, centrum kongresowe, centrum handlowo-wystawiennicze, punkty usługowe, punkty gastronomiczne, wielopoziomowe parkingi, przystanek kolejowy Warszawa Stadion oraz stacja metra Stadion Narodowy – niezbędna dla organizacji dużych imprez sportowo-widowiskowych.

Zachowane relikty Stadionu Dziesięciolecia (m.in. tunele, pamiątkowe tablice oraz budynek administracyjny) można obejrzeć podczas zwiedzania Stadionu Narodowego w ramach trasy historycznej^[50].

• Narodowe Centrum Sportu
• Rzeźba „Sztafeta”

• Piotr Kudzia, Grzegorz Pawelczyk. Stadion w państwie. „Wprost”. 24/2001 (968). brak numeru strony
• Informacja o wynikach kontroli prawidłowości zagospodarowania obiektów Stadionu X-lecia w Warszawie i terenów przyległych wykorzystywanych na prowadzenie targowiska. [w:] Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2005 roku [on-line]. Najwyższa Izba Kontroli, 2006-06-07. s. 360.

• Stadion Dziesięciolecia – Stadion Dziesięciolecia Manifestu Lipcowego na str. polska-org.pl