Srebrna Góra (województwo dolnośląskie)
| wieś | |
 Srebrna Góra, ul. Letnia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
400–600 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
1018[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-215[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DZA |
| SIMC |
0855500 |
Położenie na mapie gminy Stoszowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |
 50°34′32″N 16°39′35″E/50,575556 16,659722[1]
| |
Srebrna Góra (niem. Silberberg, śl-niem. Selberbarg) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Stoszowice. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie wałbrzyskim.
Dawniej miasto; Srebrna Góra uzyskała lokację miejską w 1536 roku, zdegradowana w 1945 roku[4].
Miejscowość ma zabudowę małomiasteczkową, rozciągniętą wzdłuż stromej doliny[5]. Położona jest na wysokości od około 400 m n.p.m. do około 600 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie – Góra Warowna 686 m n.p.m.), w głębokiej, wąskiej dolinie oddzielającej Góry Sowie od Gór Bardzkich[5].
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 1018 mieszkańców[2].
Historia
Miejscowość założono w XIV wieku, jako osadę górniczą, wykorzystująca okoliczne złoża rud srebra. Pierwsze przywileje górnicze nadano osadzie w 1331. W 1370 do miejscowości przybyło gwarectwo ze Złotego Stoku przyczyniając się do rozwoju wsi. Rozwój górnictwa przerywały wojny husyckie i uszkodzenia kopalń. Ożywienie nastąpiło po 1527 za rządów książąt ziębickich[6]. Prawa miejskie uzyskała 25 czerwca 1536, na mocy przywileju książąt ziębickich: Joachima, Henryka, Jana i Jerzego II[5]. W 1540 roku miastu nadany został herb. Po rozkwicie miasta, na początku XVI wieku, eksploatacja złóż zaczęła być nieopłacalna, w związku z czym po wojnie trzydziestoletniej zaniechano jej, a samo miasto podupadło[5]. Próby reaktywacji wydobywania srebra podejmowano m.in. w 1754, 1812 i 1866, ale nie przyniosły one opłacalności[6].
W rezultacie porażki Austrii w pierwszej wojnie śląskiej, miasteczko, razem z większością Śląska, weszło w skład Prus, a pobliska przełęcz zyskała pierwszorzędne znaczenie strategiczne, dla obrony prowincji, przed ewentualnym rewanżem austriackim. W roku 1765 rozpoczęto budowę górskiej twierdzy z koszarami, ukończoną w 1778 roku[5]. Polskojęzyczny dokument z 1750 roku wymienia miejscowość pod nazwą Sylberberga[7]. Również Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, podaje jedynie nazwę Silberberg, bez słowiańskiego odpowiednika, za to z nazwą łacińską Argyrium[8]. Polską nazwę Srebrna Góra w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku, w roku 1847 wymienił, górnośląski ksiądz, nauczyciel i pisarz, Józef Lompa[9]. W 1807 wojska napoleońskie oblegały twierdzę srebrnogórską, w wyniku ostrzału przez ciężką artylerię zabudowa miasta spłonęła[6].
W 1900 roku miasteczko uzyskało dostęp do Kolei Sowiogórskiej, a w 1908 roku do Ząbkowickiej Kolei Powiatowej[5]. 1 maja 1933 roku w Srebrnej Górze miał miejsce Dzień Lotnictwa (niem. Flugetag). Wśród innych asów wystartowała tam Hanna Reitsch, młoda rekordzistka sportów szybowcowych, później oblatywaczka nowych samolotów, a także szybownicy z Lądka-Zdroju[10]. Przed 1945 było zamieszkane w dużej części przez emerytów, nie było tu żadnego zakładu przemysłowego, ani rzemiosła[6].
W 1945 roku miejscowość została włączona do Polski. Początkowo nazwano ją Srebrnogóra[11], potem ustalono nazwę Srebrna Góra, co było tłumaczeniem dotychczasowej nazwy niemieckiej. Nowa administracja zakwalifikowała niewielkie miasteczko do rzędu wsi, przez pewien czas miejscowość była opuszczona[6]. Odebrane zostały jej również prawa miejskie.
W listopadzie 2015 roku, odkryto wejście do nieczynnej sztolni dawnej kopalni srebra[12]. Planowane jest jej udostępnienie dla zwiedzających[13].
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:
- Układ urbanistyczny Starego Miasta
- Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, z lat 1729–1731, 1808 r.
- Dawna plebania, ul. Letnia 6, po 1730 r.
- Kościół ewangelicki, z 1592 r., 1695 r.
- Twierdza, z lat 1763–1777, góruje nad Srebrną Górą i Przełęczą Srebrną, strzegła przejście przez przełęcz do Kotliny Kłodzkiej, składa się z 6. fortów, szeregu leśnych umocnień i bastionów, jeden z najciekawszych budowli architektury militarnej w Polsce, znacznie większa, od Twierdzy Kłodzko, zbudowana przez Fryderyka II po wojnie siedmioletniej. Jest to największa górska twierdza w Europie. Obecnie w Srebrnej Górze znajduje się plenerowa wystawa broni ciężkiej z okresu II wojny światowej. Z korony twierdzy rozpościera się widok na Sudety (m.in.: Góry Sowie i Bardzkie):
- fort główny Donżon
- reduta i bateria Chochoł Wielki
- bateria Chochoł Średni
- fort i luneta Chochoł Mały
- schron Bramy Polowej
- fort Rogowy I
- fort Wysoka Skała
- fort Ostróg
- Villa Hubertus, dawne Schronisko „Pod Fortami”, ul. Kręta 2, z przełomu XIX i XX w.
- Dom, ul. Letnia 30, z połowy XVIII w.
- Sztolnia nr 2, w dawnej kopalni srebra
- Budowle inżynierskie sowiogórskiej kolejki zębatej, trasy zbudowanej na początku XX w. Najciekawszy jej odcinek biegnie, między dwoma ogromnymi wiaduktami, gdzie zastosowano trzecią szynę wspomagającą lokomotywę na trudnych podjazdach. W latach 20. i 30. XX wieku wskutek wielkiego kryzysu kolejka została zlikwidowana:
- wiadukt Żdanowski, murowano-betonowy, z 1901 r.
- wiadukt Srebrnogórski, murowano-żelbetowy, z 1901 r.
- most wiszący, stalowy, z 1903 r.
- Wybrane zabytki Srebrnej Góry
Plebania przy ul. Letniej 6
Dom przy ul. Letniej 30
Most wiszący Kolei Sowiogórskiej
Wiadukt Kolei Sowiogórskiej
Gospodarka
Główna gałąź gospodarki to turystyka[5]. Corocznie kilkadziesiąt tysięcy turystów odwiedza twierdzę. Funkcjonuje dobrze rozwinięta baza noclegowa, m.in. zabytkowe schronisko PTTK, które przyjęło teraz swoją historyczną nazwę Villa Hubertus. Budynek funkcjonuje jako pensjonat i restauracja. Także dawne koszary zostały częściowo zaadaptowane dla potrzeb turystów.
Turystyka
- W Srebrnej Górze rozpoczyna się żółty szlak turystyczny na Przełęcz Srebrna[5]
- W pobliżu miejscowości znajduje się startowisko paralotniowe[15].
Osoby związane ze Srebrną Górą
- Marie Wiegmann (1826–1893) – niemiecka malarka urodzona w Srebrnej Górze[16]
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 127566
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1205 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72–73.
- ↑ a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: I-Bis, 1994, s. 370–379. ISBN 83-85773-12-6.
- ↑ a b c d e Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 128–129.
- ↑ Dokument pruski z 1750 roku.
- ↑ Silberberg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 610.
- ↑ Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 24.
- ↑ Henryk Grzybowski. Tradycje lotnicze ziemi kłodzkiej. Cz. 1. Balony, sterowce i szybowce do 1945 roku. „Rocznik Ziemi Kłodzkiej”. 2021 (t. XXVI), s. 92, 2021-12-01. Adam Łącki. Towarzystwo Miłośników Ziemi Kłodzkiej. ISSN 0137-4141. (pol.).
- ↑ Spis stacyj i przystanków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych we Wrocławiu, Wrocław 1945, s. 20.
- ↑ W Srebrnej Górze znaleźli kopalnię srebra.
- ↑ Kopalnia pełna tajemnic.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 242,243. [dostęp 2012-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Nazwa punktu: Srebrna Góra (Polska). Leonardo XC, 2019-07-12. [dostęp 2020-12-10].
- ↑ Marie Elisabeth Wiegmann. Księstwo Świdnicko-Jaworskie. [dostęp 2022-02-18].
Bibliografia
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: Wyd: I-Bis 1995, ISBN 83-85773-12-6.