Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Sobór Sofijski w Kijowie

sobór Sofijski
Софійський собор (Київ)[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Ukraina

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

I, II, III, IV

Numer ref.

527

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1990
na 14. sesji

Obiekt zagrożony

od 2023

Położenie na mapie Kijowa
Mapa konturowa Kijowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „sobór SofijskiСофійський собор (Київ)”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, u góry znajduje się punkt z opisem „sobór SofijskiСофійський собор (Київ)”
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego
Mapa konturowa Kijowa i obwodu kijowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „sobór SofijskiСофійський собор (Київ)”
Ziemia50°27′10,0″N 30°30′52,0″E/50,452778 30,514444
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Armia litewska wkracza do Kijowa w 1651 r., w czasie powstania Chmielnickiego w tle Sobór Mądrości Bożej, rysunek z natury świadka tych wydarzeń Abrahama van Westervelda
Matka Boża Orantka, mozaika w absydzie centralnej soboru z XI w., wykonana z wykorzystaniem szkła kobaltowego zwanego smaltą
Dzwonnica z XVIII w. (zwieńczenie z XIX w.)

Sobór Sofijski albo sobór Mądrości Bożej[1] (ukr. Софійський Собор) – cerkiew w Kijowie, wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO, obecnie muzeum państwowe. Od 2023 roku obiekt ma status dziedzictwa zagrożonego w związku z wojną na Ukrainie[2].

Historia

Ikona Mądrości Bożej w katedrze prawosławnej w Kijowie

Pierwsze chrześcijańskie budowle sakralne miały istnieć w tym miejscu już w czasach panowania św. Olgi (945–947). Obecną świątynię zaczęto budować za panowania Włodzimierza I Wielkiego, 4 listopada 1011[3] w stylu bizantyjskim. Do XIII wieku była najważniejszą cerkwią miasta, pełniła funkcje katedry biskupiej, w tym metropolitalnej. Po najeździe Tatarów w 1240 roku została zrujnowana i opuszczona. W XVI wieku była już poważnie uszkodzona (nie posiadała dachów i kopuł).

W latach 1637–1638 z inicjatywy metropolity Piotra Mohyły cerkiew została odbudowana w stylu barokowym wg planów i udziale włoskiego architekta Octaviano Manciniego[4]. Dodano wtedy zbudowane od fundamentów cztery apsydiole rozmieszczone po bokach sanktuarium oraz wzniesiono attyki. Cerkiew została poważnie zniszczona przez pożar w 1697 r. Dzisiejszy kształt budynku pochodzi w większości z czasów rządów Iwana Mazepy z lat 1699–1709. W XVIII wieku zbudowano dzwonnicę, bramę Zborowskiego, piekarnię, dom metropolity, bursę i inne zabudowania.

W 1882 zburzono od strony zachodniej ganek z czasów Iwana Mazepy, zastępując go stylizacją neobizantyjską.

W 1921 w soborze wszechukraiński sobór wyświęcił protoprezbitera Wasyla Lypkiwśkoho na Metropolitę kijowskiego i całej Ukrainy, głowę nowo utworzonego niekanonicznego Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Tego samego roku Narodowa Akademia Nauk Ukrainy utworzyła Komisję ds. cerkwi Mądrości Bożej, w celu ratowania soboru przed zniszczeniem przez władze, w ramach regularnej akcji ateizacji ZSRR. W 1934 w ramach akcji zamykania i burzenia świątyń w stolicy Ukrainy, cały zespół klasztorny Mądrości Bożej, razem z drugim głównym monasterem miasta, ławrą Peczerską, zamieniono w muzeum. Rząd komunistyczny zakazał sprawowania liturgii w soborze. Zabrano złote i srebrne przedmioty liturgiczne, królewskie wrota, ikony, kadzielnice, świeczniki, szaty i księgi liturgiczne. Pozłocony ikonostas, po zdarciu złota, spalono. We wrześniu 1941, według świadectw byłego dyrektora sofijskiego muzeum, Oleksego Powstenki, władze próbowały zaminować sobór i wysadzić go w powietrze. Nie zdążyli zrobić tego przed przyjściem wojsk niemieckich. Saperzy niemieccy oczyścili obiekt. W 1943 podczas niemieckiej okupacji Kijowa rozgrabiono eksponaty soboru-muzeum, część cennych ikon i archiwum fotograficznego wywieziono do Niemiec. Późniejsza propaganda starannie otaczała milczeniem niszczycielskie działania władzy radzieckiej.

Aktualnie na jej terenie znajduje się muzeum, a o jej przejęcie starał się Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego.

15 grudnia 2018 r. w soborze Mądrości Bożej odbył się sobór zjednoczeniowy, na którym utworzono Kościół Prawosławny Ukrainy[5]; również tam 3 lutego 2019 r. miała miejsce intronizacja pierwszego zwierzchnika tego Kościoła – metropolity Epifaniusza (Dumenki)[6].

Architektura

Świątynia posiada 3 nawy z okresu średniowiecza i 2 dodatkowe nawy przy każdym z boków, które zostały dodane w okresie nowożytnym. Dach wieńczy 13 kopuł. Na piętro z dawną galerią dla możnowładców prowadzi spiralna klatka schodowa. W średniowieczu sobór był nieotynkowany[7].

Wnętrze

W soborze zachowały się pochodzące z XI i XII wieku freski i mozaiki, stworzone przez artystów bizantyjskich i ruskich. W centralnej części za ikonostasem znajduje się 6-metrowa mozaika „Oranta” z XI wieku przedstawiająca Matkę Boską z uniesionymi dłońmi. We wnętrzu zachował się też dolna część ikonostasu z 1747. W nawach bocznych eksponowane są średniowieczne kamienne sarkofagi książęce w tym grobowiec Jarosława Mądrego[7].

Otoczenie

Na terenie kompleksu obok soboru znajdują się także[7]:

  • dzwonnica barokowa z XVIII w., nadbudowana w XIX wieku
  • rezydencja metropolity kijowskiego
  • refektarz
  • bursa

Przypisy

  1. ↑ Zgodnie z uchwałą przyjętą na 123. posiedzeniu KSNG nazwa sobór Sofijski jest egzonimem głównym, a sobór Mądrości Bożej wariantowym.
  2. ↑ Ukraine: UNESCO sites of Kyiv and L’viv are inscribed on the List of World Heritage in Danger
  3. ↑ Нове датування храму Святої Софії Київської.
  4. ↑ Piotr Krasny, Odbudowa kijowskiej cerkwi Spasa na Berestowie przez metropolitę Piotra Mohyłę a problem nawrotu do gotyku w architekturze sakralnej Rusi koronnej w XVII wieku, [w:] Biuletyn Historii Sztuki nr 62 z 2000 roku, nr 3–4, ss. 337–361.
  5. ↑ Ukraina: Wybrano zwierzchnika autokefalicznego Kościoła prawosławnego. tvp.info, 15 grudnia 2018. [dostęp 2018-12-16].
  6. ↑ Metropolita Epifaniusz objął oficjalnie swój urząd. ekai.pl, 4 lutego 2019. [dostęp 2019-02-05].
  7. ↑ a b c Oleg Aleksejczuk, „Kijów i okolice”, Pascal 2006, ISBN 978-83-7304-546-0.

Linki zewnętrzne

Obiekty z listy światowego dziedzictwa UNESCO na Ukrainie

Kulturowe
Przyrodnicze

Ukraina

  1. ↑ Wspólnie z Białorusią, Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją, Szwecją.
  2. ↑ Wspólnie z Polską.
  3. ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Włochami.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_M%C4%85dro%C5%9Bci_Bo%C5%BCej_w_Kijowie