Langbahn Team – Weltmeisterschaft

Skarb panagiurski

Skarb panagiurski
Панагюрско златно съкровище
Ilustracja
Skarb prezentowany w muzeum w Sofii
Data powstania

przełom IV i III wieku p.n.e.

Medium

złoto

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Sofia

Lokalizacja

Narodowe Muzeum Historyczne

Multimedia w Wikimedia Commons

Skarb panagiurski[1] (bułg. Панагюрско златно съкровище) – unikalny zbiór dziewięciu złotych naczyń o łącznej masie 6,164 kg, datowany na przełom IV i III wieku p.n.e. Odkryty przypadkowo 8 grudnia 1949 roku w okolicach miasta Panagjuriszte w Bułgarii przez braci Pawła, Petka i Michaiła Dejkowów, skarb jest jednym z najcenniejszych znalezisk związanych z kulturą tracką. W jego skład wchodzą fiale (naczynie libacyjne), amfora, trzy ojnochoe oraz cztery rytony, wszystkie misternie zdobione scenami mitologicznymi i motywami zwierzęcymi. Przypuszcza się, że naczynia te mogły służyć jako królewski zestaw ceremonialny, być może należący do trackiego króla Seutesa III.

Charakterystyka przedmiotów

Skarb składa się z dziewięciu naczyń[2] – fiale (płaskiej misy) oraz różnych rodzajów dzbanów: amfory, trzech ojnochai i czterech rytonów o łącznej masie 6,164 kg 24-karatowego złota[3][4][5]. Wszystkie dziewięć naczyń jest bogato i mistrzowsko zdobionych[6][7]. Uważa się, że były używane jako królewski zestaw ceremonialny przez trackiego króla Seutesa III[8][9][10][11].

Największym i najcięższym artefaktem jest amfora-ryton o wysokości 29 cm, która posiada również najbogatsze zdobienia[12]. Przedstawiają one sceny mitologiczne, prawdopodobnie inspirowane Iliadą Homera[13][a]. W dolnej części amfory znajdują się dwa otwory, z których mogły równocześnie pić dwie osoby lub być napełniane dwa naczynia, co sugeruje, że amfora-ryton miała służyć fraternizacji[14].

Fiale ze skarbu zdobione jest koncentrycznymi kręgami reliefów, w tym żołędziami, palmetami oraz 72 głowami o negroidalnych rysach[15]. Dzięki swojej wadze (864 g) oraz średnicy (25 cm) jest największym tego typu dotąd odkrytym naczyniem[14].

Trzy ojnochoe mają kształt kobiecych głów, Amazonek lub greckich bogiń[16], z uchwytami zdobionymi skrzydlatymi sfinksami i reliefowymi wizerunkami gryfów.

Spośród czterech rytonów, dwa zakończone są głowami jeleni, jeden baranem, a ostatni skaczącą kozą[17][18]. Górne partie rytonów przedstawiają sceny mitologiczne, takie jak Sąd Parysa, walka Tezeusza z bykiem maratońskim, Herakles z łanią kerynejską czy Dionizos w towarzystwie nimfy Eriope i bachantek[19][20][21].

Istnieje hipoteza, że znaleziony skarb to tylko część oryginalnego kompletu. Zgodnie z tą hipotezą, brakujące elementy to dwa rytony, amfora i jedno lub dwa fiale. Na potwierdzenie tej hipotezy wysuwa się argument o znaczeniu liczby 3 w trackiej religii oraz argument o wotywnym charakterze skarbów, składanych w ofierze osobno bogom ziemi i Słońca[14].

Datowanie i pochodzenie

Skarb datowany jest na przełom IV i III wieku p.n.e.[22][23] Przedmioty mogły zostać zakopane, aby ukryć je podczas najazdów Celtów lub Macedończyków na ten obszar na przełomie wieków[24]. Fiale zawiera inskrypcje określające jej wagę w greckich drachmach i perskich darejkach[25].

Dokładne pochodzenie skarbu jest nieznane, jednak różnorodność zdobień i motywów oraz waga skarbu (ponad 6 kg) sugerują, że nie powstał on ani w jednym miejscu, ani o tym samym czasie[26]. Specjaliści z płowdiwskiego muzeum zgadzają się, że skarb nie jest homogeniczny i że różne jego elementy były wykonane z różnym przeznaczeniem: część na sprzedaż na wolnym rynku, a część na specjalne zamówienie władcy[27].

Inskrypcje na trzech naczyniach[28] zawierają zapis jednostek miary tradycyjnie używany w greckiej kolonii Lampsakos[29], jednak na samej tej podstawie nie można jednoznacznie ustalić Lampsakos jako miejsca powstania nawet części skarbu[30]. Konkurencyjna hipoteza mówi o lokalnym, trackim, pochodzeniu przedmiotów - zarówno materiału (w starożytności złoto pozyskiwano na terenie Tracji), jak i samych rzemieślników, którzy wytworzyli artefakty. Zwolennicy hipotezy o lokalnym pochodzeniu skarbu wskazują na podobieństwa pomiędzy elementami dekoracyjnymi skarbu a dekoracjami na innych artefaktach znalezionych w okolicy[14].

W samym Panagjuriszte i w jego okolicach nie ma znaczących ruin ani starożytnych zabudowań czy willi, które mogłyby nawet teoretycznie mieć związek ze skarbem[31].

Miejsce i okoliczności odkrycia

Bracia Dejkowowie z odkrytym skarbem

Skarb został przypadkowo odkryty 8 grudnia 1949 roku w Panagjuriszte przez trzech braci: Pawła, Petka i Michaiła Dejkowów[32], podczas kopania gliny do produkcji cegieł[33] na potrzeby okolicznej fabryki ceramiki „Merul”. Do znaleziska doszło niedaleko stacji kolejowej, ok. 2 kilometry na południowy wschód od centrum miasta[34] (42°29′19,6″N 24°11′36,8″E/42,488778 24,193556[14][b]). Bracia początkowo uznali znalezione naczynia za instrumenty – gwizdki. Przypadkowi świadkowie znaleziska sugerowali braciom zachowanie skarbu dla siebie[14], ale ci już po godzinie od znalezienia[35] zabrali je do biura lokalnego kmeta w celu dalszej identyfikacji.

Następnego dnia, w piątek, 9 grudnia 1949 lokalni urzędnicy poprosili specjalistów z muzeów w Płowdiw i Sofii o zbadanie artefaktów[36][35]. W poniedziałek, 12 grudnia 1949 roku, do Panagjuriszte dotarł kustosz płowdiwskiego muzeum, Dimityr Conczew, który zdał sobie sprawę z wagi odkrycia i tymczasowo zabrał skarb z Panagjuriszte „by mogła go zobaczyć także ludność miasta Płowdiw”[35][14]. 29 grudnia 1949 roku skarb panagiurski został wpisany do Księgi Inwentarzowej muzeum archeologicznego w Płowdiwie[35].

Bracia Dejkowowie za swoje znalezisko otrzymali od władz gratyfikację pieniężną[32][14].

W momencie odkrycia, skarb panagiurski został uznany za „najbogatszy skarb, jaki odkryto w Europie od czasów II wojny światowej”[37].

Wystawy w Bułgarii i na świecie

Jako jeden z najbardziej znanych zachowanych artefaktów kultury trackiej skarb był prezentowany w wielu muzeach na całym świecie, w tym w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku (1977), w paryskim Luwrze (2015)[38][7][39], w British Museum w Londynie (2023)[40], czy w Getty Museum w Los Angeles (2024/2025)[41].

Gmach Narodowego Muzeum Historycznego w Sofii

Skarb jest centralnym elementem kolekcji sztuki trackiej w Muzeum Archeologicznym w Płowdiwie, Narodowym Muzeum Historycznym w Sofii oraz Muzeum Historycznym w Panagjuriszte[42].

Oryginalny skarb kilkukrotnie zmieniał swoje stałe miejsce pobytu[35]:

  • Od znalezienia 8 grudnia 1949 do dnia 12 grudnia 1949 znajdował się w Panagjuriszte, prezentowany za dnia w oknie wystawowym fabryki ręczników[14]
  • Od 12 grudnia 1949 do 1974 roku znajdował się w Muzeum Archeologicznym w Płowdiwie
  • Od 1974 do 1982 był wystawiany poza Bułgarią (Francja, USA, Węgry, RFN, Japonia, Polska[14][c]), formalnie nadal należąc do płowdiwskiego muzeum
  • Od 1982 roku znajduje się w Narodowym Muzeum Historycznym w Sofii[14]. W Panagjuriszte i Płowdiwie na stałe wystawiane są repliki[d], zaś oryginał pojawia się tam okazjonalnie. Oryginał regularnie jest także wypożyczany na wystawy międzynarodowe – wówczas w Sofii także prezentowana jest replika.

Kwestie autentyczności i własności

W przeszłości kwestionowano autentyczność artefaktów przechowywanych w muzeach. Wątpliwości pojawiły się na skutek zaobserwowanych różnic w zapisach wagi[e], co doprowadziło do spekulacji, że oryginalny skarb mógł zostać zastąpiony replikami. Aby rozwiać te wątpliwości, w 2014 roku przeprowadzono analizy chemiczne złotych naczyń[43].

Dodatkowo, skarb był obiektem sporów o własność pomiędzy państwem bułgarskim a potomkinią braci Dejkowów, argumentującą, że skarb jest prywatnym znaleziskiem. Bułgarski Najwyższy Sąd Administracyjny orzekł w 2014 roku, że skarb jest własnością państwa[44][32].

Galeria

  • Zdjęcie. Duża złota amfora z uchwytami w kształcie centaurów. Rzeźbienia przedstawiają różne postacie, w tym Herkulesa walczącego z wężem.
    Amfora
  • Zdjęcie. Złoty talerz-misa z wyrytymi małymi twarzami ułożonymi w koncentryczne okręgi. Wewnętrzny okręg ma żołędzie zamiast głów.
    Fiale
  • Ryton z głową zwierzęcia
    Ryton z głową zwierzęcia
  • Ojnochoe z głową kobiety
    Ojnochoe z głową kobiety

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Wśród naukowców istnieją rozbieżności co do dokładnej identyfikacji postaci na poszczególnych elementach skarbu. Zob. Ovadiah, Asher. "A New Look at the Mythological Representations of the Panagyurishte Gold Treasure, Bulgaria/Una nueva mirada a las representaciones mitológicas del tesoro de oro de Panagyuriste, Bulgaria." Gerión 32 (2014): 137.
  2. ↑ Przybliżone miejsce znalezienia skarbu.
  3. ↑ W Polsce prezentowany był w 1976 roku. Zob. Kitov: The Panagyurishte Treasure
  4. ↑ Pierwsze repliki wykonano już w 1956 roku za pomocą metod galwanoplastycznych. Zob. Cvetankov, Pavel Ivanov. The Panagyurishte Gold Treasure, ISBN 978-619-7470-09-3
  5. ↑ W raporcie z 1949 roku waga skarbu podana jest jako 7,5 kg. W kolejnych latach odczyty wagi skarbu wahały się od 5,9795 kg (1977) do 6,1927 kg (2013). Zob. Cvetankov, Pavel Ivanov. The Panagyurishte Gold Treasure, ISBN 978-619-7470-09-3

Przypisy

  1. ↑ Halina Parnowska, Agnieszka Goszczyńska: Sofijskie ABC. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1977, s. 93. ISBN 83-207-0889-3.
  2. ↑ R.J. Crampton: A Concise History of Bulgaria. Wyd. 2. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paolo: Cambridge University Press, 2005.
  3. ↑ Dimiter Tsontchev. The Gold Treasure of Panagurishte. „Archaeology”, 1955. JSTOR: 41663325. 
  4. ↑ Ivan Venedikov: Thracian Art in Bulgaria; Translated by Marguerite Alexieva. Sofia: Sofia Press, 1968.
  5. ↑ Панагюрско съкровище. W: Кратка българска енциклопедия (ОПЕРЕ-СТРОЙ). T. IV. София: Издателство на Българска академия на науките, 1967.
  6. ↑ James Fraser. Thracian gold: the Panagyurishte Treasure. „Academia.edu”. s. 214-221 w Luxury and Power: Persia to Greece. [dostęp 2024-12-21]. (ang.). 
  7. ↑ a b Thracian Treasures from Bulgaria; Introduction by Lionel Casson; Essay by Ivan Venedikov; Photographs by Lee Boltin; Design by Irwin Glusker with Christian von Rosenvinge and Eloise Vega. Nowy Jork: The Metropolitan Museum of Art, 1977.
  8. ↑ Oryginalne określanie "naczyniami z których pić mógł Aleksander Wielki" zob. Illustrated London News of December 11th, 1954, pp. 1056-1057. N.M. Kontoleon. The Gold Treasure of Panagurischte. „Balkan Studies”, 1962. 
  9. ↑ The Panagyurishte Treasure: The Shine of Thracian Royal Gold. W: Dimiter Ovcharov: Fifteen Treasures from Bulgarian Lands. Sofia: Bulgarian Bestseller, National Museum of Bulgarian Books and Polygraphy, 2003.
  10. ↑ J.W. Graham. Auri Sacra Fames. „Phoenix”, 1957. JSTOR: 1087075. 
  11. ↑ Mina Megalla. The Panagyurishte Treasure: a Thracian tale of might and splendour. „The British Museum’ Middle East Newsletter”, s. 7, 2023. (ang.). 
  12. ↑ Ovadiah 2014 ↓, s. 139.
  13. ↑ Panagyurishte Treasure. Bulgaria Guide. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h i j k Georgi Kitov: The Panagyurishte Treasure. Varna: Slavena Publishing House, 2003. (ang.).
  15. ↑ Glory of Thrace Shines at Met, The New York Times, 10 czerwca 1977 (ang.).
  16. ↑ The Panagyurishte Treasure: A Thracian Masterpiece of Gold. Ancient Origins. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  17. ↑ Панагюрский клад. Большая российская энциклопедия. [dostęp 2024-12-20]. (ros.).
  18. ↑ Panagyurishte celebrates 75 years since the discovery of Thracian gold treasure. BNT News. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  19. ↑ Panagyurishte Gold Treasure. National History Museum of Bulgaria. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  20. ↑ Panagyurishte Gold Treasure to be Displayed at J. Paul Getty Museum in Los Angeles. Bulgarian News Agency (BTA). [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  21. ↑ The Panagyurishte Treasure. GuideBG. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  22. ↑ Christo Danow: Trakowie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 128. ISBN 83-01-06121-9.
  23. ↑ Erika Simon. Der Goldschatz von Panagjuriste – Eine Schöpfung der Alexanderzeit. „Antike Kunst”, 1960. JSTOR: 41318509. 
  24. ↑ Lionel Fanthrope, Patricia Fanthorpe: Secrets of the World’s Undiscovered Treasures. Toronto, Ontario: Dundurn, 2009.
  25. ↑ Thracian Treasures from Bulgaria: Checklist of The Special Exhibition, June 11-September 4, 1977, coordinated by Dietrich von Bothmer. Nowy Jork: Metropolitan Museum of Art, 1977.
  26. ↑ The Unearthing of the Panagyurishte Treasure: Mysteries in Gold. Armenpress. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  27. ↑ The Panagyurishte Treasure – In Search of the Truth. BNR. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  28. ↑ The Panagyurishte Treasure. Omda. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  29. ↑ The Panagyurishte Treasure. Ines Travel. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  30. ↑ Armenian archaeological treasures presented in new exhibition. Armenpress. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  31. ↑ Ovadiah 2014 ↓, s. 138.
  32. ↑ a b c Ewgenia Manołowa: Słynny skarb tracki należy do państwa bułgarskiego. Dzieje.pl, 2014-01-30. [dostęp 2024-12-16].
  33. ↑ The Panagyurishte Treasure – In Search of the Truth. BNR. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  34. ↑ Georgi Kitov: The Panagyurishte Treasure. Warna: Slavena Publishing House, 2003. ISBN 9545792973.
  35. ↑ a b c d e Pavel Ivanov Cvetankov, Panagûrsko zlatno s"kroviŝe, Panagûriŝe: Izdatelska kŝa "Novata civilizaciâ", 2019, s. 1-41, ISBN 978-619-7470-09-3 (bułg.).
  36. ↑ The Panagyurishte Gold Treasure. The History Blog. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  37. ↑ Herbert Hoffmann. Book Review: Neue Denkmäler antiker Toreutik by Bedřich Svoboda, Dimiter Cončev, Monumenta Archaeologica. Acta Praehistorica et Historica Instituti Archaeologici Academiae Scientiarum Bohemoslovenicae Curante Jaroslovo Böhm Edita, Tomus IV, Pp. 172, figs. 46, pls. 32. Prague, 1956. „American Journal of Archaeology”, 1957. Archaeological Institute of America. DOI: 10.2307/500610. 
  38. ↑ Bulgaria’s Ancient Thracian Treasures Fly Off to Paris for Long-Anticipated Archaeology Exhibit in Louvre Museum. Archaeology in Bulgaria. [dostęp 2024-12-20]. (ang.). Michèle Daumas. L’amphore de Panaguriŝté et les sept contre Thèbes. „Antike Kunst”, 1978. JSTOR: 41320682. 
  39. ↑ Thracian Treasures from Bulgaria; 12 May – 1 July, 1979, Nagoya City Museum. Tokio: The Chunichi Shimbun, The Tokyo Shimbun, 1979.
  40. ↑ The Panagyurishte Gold Treasure is the climax and show-stopping star of new exhibition at the British Museum. Bulgarian National Radio, 2023-05-19. [dostęp 2025-01-03]. (ang.).)
  41. ↑ Gold treasures and artifacts from 14 Bulgarian museums will visit the Getty Museum in Los Angeles. bnr.bg. [dostęp 2025-01-02]. (ang.).
  42. ↑ Cashel McGloin. The Panagyurishte Treasure. „Colorado Archaeological Society - Denver Chapter”, marzec 2017. 
  43. ↑ The Panagyurishte Treasure – In Search of the Truth. BNR. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).
  44. ↑ Panagyurishte Treasure is State Property, Bulgaria’s Supreme Administrative Court Rules. The Sofia Globe. [dostęp 2024-12-20]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Skarb_panagiurski